CUENTOS DE LA ABUELA DE LAS CABRAS (en galego)

O PORTAL DOS LOBOS


Cando por primeira vez fun co Avó do Cuzo a visitar a Avoa das Cabras, pasamos po un lugar onde había dúas pedras grandes, uns cantos pasos separadas unha da outra e, sentado sentado nunha delas había un can. Cando nos acercamos foi grande a miña sorpresa o comprobar que o can tamén era de pedra.
-Avó –dixen- ¿Sabe que ese can enganoume? Pensei que era de verdade.
-Si que parece de verdade –dixo o avó.
Mentres camiñabamos o avó informoume que, sobre aquel can, había unha historia, e prometeume contala, pero os dous nos esqueceu o asunto. Despois de moito tempo a Avoa das Cabras amais en, de casualidade pasamos por aquel sitio, e eu comentei de cómo me enganara aquela escultura a primeira vez que a vira, pensando que era un can de verdade.
-Miña avoa acordábase ben do home que fixo ese can –dixo a avoa.
-¿Daquela vostede sabe esa historia, avoa?
-Claro que a sei. Seina mellor que ninguén. Eu era unha nena, cando miña avoa me contaba esa historia, que non me cansaba de escoitala, e como me gustaba tanto, a historia aínda está na miña cabeza, tan fresquiña coma o primeiro día que ma contou.
-¿Quérema contarma, avoa? Porque o avó de chuzo prometeume contarma, pero esqueceulle.
-Contareicha, pero antes direiche por qué me gustaba tanto esa historia. Porque da maneira que miña avoa contaba as historias, un non se cansaba de escoitala. Non é que o diga eu, que o dicían os veciños que viñan as noites para a nosa casa, só para escoitala. Porque che direi que, na miña aldea houbo xente moi famosa, por un motivo ou por outro, e miña avoa era unha de esas persoas. E dígoche esto porque, o mellor algún día che contarei algunha outra historia de esa xente que che digo. Dito esto, agora podemos falar do home que fixo ese can:

Hai moito tempo, tanto que eu non recordo, entre esas dúas pedras había un portal de ferro, e o sitio era coñecido como O Portal, así a secas, e eso dos lobos llo aumentaron máis adiante por un suceso que pasou cos lobos. Pois nese tempo houbo na miña aldea un gaiteiro, que non houbo no mundo enteiro mellor gaiteiro que aquel. Por eso era chamado desde moi lonxe, a tocar a tódalas festas que se celebran polas aldeas. E cando tocaba a alborada, de porta en porta, todos lle daban a proba da festa: un anaco de xamón, ou de molete, un queixo, o un pouco de carne asada. Algo desas cousas ricas que a xente come por as festas. Para cargar con eses regalos, o gaiteiro pedía o favor de calquera rapaz do lugar, que o acompañaba con unha bolsa. E o cabo da festa, o home regresaba a casa coa bolsa chea de comida para a súa familia. Pois verás como foi o conto: Cando o gaiteiro volvía de tocar, a altas horas da noite ou, mellor dito, as primeiras horas da mañá, ó chegar a certa distancia da aldea, sentábase en calquera pedra a descansar, poñía a bolsa a un lado e tocaba a gaita. Daquela un can que tiña, e que coñecía os sons da gaita, corría os catro pes o encontro do seu amo. O gaiteiro o acariñaba con un cachiño de carne, e xuntos camiñaban para casa, de paso que o home lle contaba as cousas que lle pasaran na festa.
-¡Vaia, avoa! Qué cousas ten vostede. O único que lle interesaba o can era a carne, que a conversación pouca barriga lle enchía.
-A charla non lle enchía barriga o can, pero lla enchía o gaiteiro; que despois dunha larga camiñada, cargado coa bolsa e a gaita, unha charla, anque sexa con un animal, pode ser un alivio para os pes. Pero deixemos así as cousas.
Nunha ocasión, o gaiteiro foi a tocar a unha de esas poucas festas que se celebran no inverno e, o regreso, lle tocou de pasar por eses matos, e por alí lle saíron o camiño unha manada de lobos... Catro ou cinco, dicía miña avoa que eran.
-¿Daquela hai moitos lobos por aquí? –preguntei.
-Non por aquí, nin agora nin antes, pero, segundo miña avoa, aquel fora un inverno moi frío, e os lobos baixaban dos matos de lonxe en busca de algo a que meterlle o dente.
-Seguro que uliron a carne asada que o gaiteiro traía na bolsa. ¿Verdade que si, avoa?
-Acertaches, Manuel. Que eses animais teñen un olfacto moi poderoso, eso dicía miña avoa, e haberán ulido a carne desde moi lonxe.
-¿E qué fixo o gaiteiro? ¿Tiroulles coa bolsa e saíu correndo para casa?
-Eso tamén faría eu, meu neno. Pero o gaiteiro non pensou así. Estaba lonxe de casa, e os lobos comerían a carne nun santiamén e despois pillarían a correr detrás del e o comerían...
-¿Daquela é certo que os lobos comen a xente, avoa?
-Contra a fame non hai pan duro, meu neno. Aínda se comerán uns os outros, se a fame aperta.
-Pero o gaiteiro no comeron. ¿Verdade que non?
-Espera a que che conte, neno.
Parece ser que aquel gaiteiro coñecía as costumes dos lobos. E polo que se ve, era home de sangue fría. El lles foi cortando trociños de carne e llos foi tirando os lobos...
-¡Ai si, avoa! Mire que se eu fose un lobo ía esperar a que me tiraran cachiños. Eu se son un lobo collo a bolsa e papo todo canto hai nela.
-Si, neno, si. Pero por sorte para o gaiteiro, os lobos tiñan mellores maneiras que ti e caeron por aquel truco. O gaiteiro era o que tiña máis picardía que ti e que os lobos. Xa verás por qué cho digo.
O gaiteiro lles tiraba os anaquiños de carne o máis lonxe que podía, no medio dos toxos e das silvas ou nos barrancos, por sitios onde os animais lles levara tempo atopalos. Así, mentres eles ían por po a carne, el camiñaba lixeiro, pero sen correr, que correr se corre un tempo, pero despois un se casa. Os que corrían eran os lobos que, saltaban uns por riba dos outros, e o seu olfacto os levaba dereitiño a onde queira que caera a carne, e de contado estaban de volta por máis.
-Agora entendo, avoa. ¡Qué listo foi ese gaiteiro! Así tivo tempo a chegar a casa antes que se lle acabara a carne. ¿Verdade que si?
-Esa era súa intención. Pero aquel xogo durou menos do que o home esperaba; porque, como che dicía, onde queira que lles tirara os anaquiños de carne, os lobos daban con ela nun abrir e cerrar de ollos. Pelexaban por o bocado, mordéndose as orellas uns os outros, e alí estaban de volta por máis. Así que aquel xogo logo acabou. E cando acabou a carne, o gaiteiro tratou de enganalos con pan e queixo, pero aquelo non lles íaa os lobos. Daquela, enfadados, porque aquela pouca comida non fixera máis que empeorarlles a fame, amontoábanse arredor do gaiteiro, dunha maneira ameazante, ouveando, coa lingua de fora, que fumeaba co frío da noite, o tempo que mostraban os canteiros, grandes e afiados. E os seus ollos, a luz da lúa, alumeaban coma tizóns.
-Se fora eu xa morría de medo, avoa.
-Daquela daraslle a razón a miña avoa, de que o home tiña que ser home valente e de sangue fría, que outro calquera xa houbera collido medo desde o primeiro momento. Como dicía miña avoa, namais que un home que coñeza ben as costumes de eses animais, podía facer o que el fixo. E vouche a dicir unha cousa que contaba miña avoa. Os lobos, por ser animais moi perseguidos, parece ser que se fixeron precavidos, e hai quen confunde eso con covardía. Digo esto porque, segundo contaba miña avoa, eses animais, collen medo moi axiña, de calquera cousa que eles non coñecen, e de seguro que o gaiteiro sabía eses defectos, ou virtudes dos lobos. Verás por qué cho digo. Cando se lle amontoaron o seu arredor, tirou coa bolsa e comezou a tocar a gaita, para poñerlles medo, aínda que fora por pouco tempo. Que iso era o que el pretendía: gañar todo o tempo que puidera, para irse acercando a aldea. Os lobos colleron medo e escaparon o alto dos montes, desde onde tiraban pedras e terróns, tratando de meterlle medo eles o gaiteiro.
-Avoa! ¿Qué di vostede? ¿Cómo ían tirar pedras os lobos?
-Esa mesma pregunta fíxenlla eu a miña avoa, cando por primeira vez me contou a historia. Pois contan que eso é o que fan os lobos para meter medo: tiran pedras e terróns coas patas traseiras. E cando olen que as súas víctimas teñen medo, daquela atacan.
O caso foi que, o pobre gaiteiro, de camiñar lixeiro, e de tocar a gaita, íase quedando sen forzas, e os lobos, despois de perderlle o medo os sons da gaita, outra vez volveron, e o pobre home viu os seus minutos contados; pois os lobos, enfadados porque non lles daban máis carne, de un momento a outro ían a facer trenzas do gaiteiro. Pero naquel momento chegou o seu can, que, o escoitar a gaita, acudiu, coma de costume, o encontro do seu amo. E o can salvoulle a vida.
-Pero un can non pode con tantos lobos ¿verdade que non, avoa?
-Claro que non, meu fillo. Pero mentres os lobos correron detrás do can, o gaiteiro apertou o paso e chegou a casa san e salvo.
-¿E o can, avoa?
-Verás, neno: O abrir o día, e vindo que o can no volvera a casa, o gaiteiro sospeitou que os lobos o pillaran. Daquela acercouse os matos a investigar que lle pasara. E alí, xunta o portal de ferro, atopou o que quedaba do seu can: un pouco de pelo e uns ósos rillados.
-¿Daquela os lobos poden correr máis que os cans, avoa?
-Os cans, uns corren máis e outros corren menos. Pero se ti
entenderas de cans, verías que ese alí labrado na pedra é un can de lebres, que corren más que as lebres, de aí o seu nome...
-Pois eu non vexo como os lobos puideron pillar a un can que corre máis que as lebres ¿eh, avoa?
-Eso pensou o gaiteiro. Ademais o can podía escapar para a casa, e non o fixo. Polo que gaiteiro deuse conta de que o can sacrificou a súa vida para salvar a do seu dono.
-¿E vostede pensa que pode facer eso un can, avoa?
-Se teñen visto casos de moita fidelidade dos cans, Manuel, que sacrificaron a súa vida por salvar a dun ser humano. Por eso o gaiteiro, convencido de que o seu can fixera aquel sacrificio, labrou nesa pedra a figura do seu fiel amigo, para que todo o mundo recordase esta historia, para sempre.
FIN DO PORTAL DOS LOBOS
A ROCA DO PASTOR
Nos Matos dos Cabalos Vellos, había unha roca moi famosa, coñecida co nome de a Roca do Pastor. Tiña a forma dun cogomelo, daqueles que a xente lles chamaba pan de sapo, dunha cor branco, tirando a gris, con algunhas manchas escuras de musgo. A primeira vez que a avoa me levou a ver a roca, mostroume uns furacos na pedra, que alguén fixera para poñer os pes e as mans, co propósito de subir a pedra facilmente.
-Ves, neno, alguén tivo a ocorrencia de facer ósos furacos para subir. Pon un pe aquí e outro alí, xa verás que fácil es.
Subimos os dous a roca, que non resultou difícil, por a facilidade dos furacos e, xa na cima quedei impresionado por a altura da roca que, como estaba en terreo inclinado, da parte de abaixo era moito máis alta do que eu calculara. Gustoume moito o panorama que se vía desde aquela altura e, desde aquel día, a roca foi o meu lugar predilecto. Alí pasei eu moitos momentos felices, contemplando á xente que se dedicaba os seus traballos, alá abaixo no val. E en días tranquilos era divertido gritar desde aquela altura, porque o eco repetía clariño do outro lado das lombas. Aquel primeiro día, despois dun tempo observando a paisaxe, a avoa mostroume unhas marcas gravadas na roca.
-Mira esas marcas, neno. Miras ben, e dime que pensas ti que poden ser.
As marcas, que hasta aquel momento non as vira, parecéronme as
pisadas dunha ovella, dun can e dun home.
-Parecen pisadas, avoa -dixen.
-Pois acertaches. Son pisadas dun pastor, dun can e dunha cabra.
-¿Quén as faría, avoa? ¿Sería o gaiteiro que fixo o can de pedra, aló arriba no Portal dos Lobos?
-¡Qué va, home! ¿Non ves que esas son pisadas de verdade?
-¡Pero, avoa! ¿Cómo van a ser pisadas de verdade? Ninguén pode deixar pisadas nunha pedra.
-Tes razón, que ninguén pesa tanto para deixar as pisadas nunha pedra. Pero esas pisadas quedaron aí cando a pedra estaba nacendo.
-¡Pero, avoa! As pedras non nacen ¿verdade que non?
-Esta si que naceu. Naceu de súpeto da terra como se fose un cogomelo.
-Pois na escola dixéronme que as rocas xa son así desde que Deus fixo o mundo.
-¿Daquela ti non oíches falar da historia do pastor?
-¿Qué historia, avoa?
-Pois mira, nun tempo houbo xente moi famosa por estas aldeas, e aquel pastor tamén o foi.
-Daquela tiña moitas ovellas, ese pastor, avoa.
-A riqueza non ten nada que ver coa fama, e ese era pobre; tan pobre que non tiña máis que unha cabra e un can.
-Ten razón, avoa, que moi rico non era.
-Non, se falamos de diñeiro, pois el vivía nunha casiña de unha sola habitación, que servía de cociña e de dormitorio. Alí_comían e durmían os tres xuntos: o can, a cabra e o pastor. Pero diñeiro a
parte, nin ti nin eu temos de que queixarnos; porque xentes haberá no mundo que ben quixeran ter esta largueza, que nos temos. Cántos homes desexarían levar aquela vida que levaba o pastor: deitarse cando tiña sono e levantarse cando lle daba a gana, sen ninguén que o mandara, nin contas que pagar. Pero o conto é outro.
Aquel pastor era rico por outras cousas, aparte desas que che digo. Era rico porque era especial, un home dos que xa non queda ningún hoxe en día. Porque hai xente a que Deus lles dou unha gracia, e aquel pastor era un deses afortunados.
-¿E logo qué tiña, avoa?
-El podía ver e oír cousas que os demais mortais non poden ver nin oír.
-¡Qué listo era, daquela! ¿Eh, avoa?
-El ser listo tampouco ten nada que ver con esto que eu trato de
dicirche. Eu falo dun don da natureza. Pero xa que de listo falaches, vouche a dicir que a xente o tomaba por parvo, ou por tolo, e ríanse das súas historias.
-Daquela as historias serían moi graciosas, avoa ¿verdade?
-Non era a súa intención o facer rir. A xente ríase do historiador e non da historia, precisamente porque o tomaban por louco. Pero o home non tiña un pelo de louco nin de parvo. O que pasa é que a xente non entende os afortunados. Xa verás porque cho digo:
A desgracia do pastor comezou un día que era festa na aldea. Anque para el non había festas nin domingos que gardar. Para el tódolos días era bos. Se chovía eran bos e se quentaba o sol eran mellores. Nunca tomaba alcol e nunca pisaba a taberna; que el teña outros praceres mellores, que ese de perder o tempo en tabernas. Pero aquel desgraciado día de festa, pasando o pastor por diante da taberna, os mozos, que estaban alí emborrachándose, pillárono para dentro, ben contra a súa vontade, e fixéronlle tomar unhas copas, que el tomou por non contradicilos. E como non estaba acostumado a bebida, o alcol logo se lle subiu a cabeza. Así foi que comezou a soltar a lingua, e lle escaparon segredos que se non fose por a influencia do alcohol, nunca os deixaría escapar.
-¿Qué segredos eran eses, avoa? Porque se tiña que estar borracho para dicilos, debían de ser segredos ben gardados.
-Cousas das, fadas e outros encantos dos bosques, cos cales el era familiar...
-¡Pero, avoa! ¿Cómo non lle ían a chamar tolo? Un home contando esas parvadas dos nenos...
-Si, ti tes razón, que hai cousas que non se poden contar, que
senón tómante por tolo, que eso foi o que lle pasou o pobre do pastor. Pero ¡qué sabe a xente! A xente non sabe que as árbores, as fontes e as rocas teñen os seus espíritos e os seus encantos. Das fontes teño visto eu saír lagartos e cobras que se convertían en outras cousas que se lles entoxaba. E eses son os espíritos malos; por eso hai fontes que teñen auga mala. Pero outras teñen encantos, e as súas augas son boas e curan a xente de calquera mal. E mira, por estes bosques pasan cousas incribles, por eso estou eu convencida de que estes bosques son bosques encantados, e se non son encantados, son únicos. Porque das entrañas deses castaños, que teñen os toros abertos, vin eu saír homes, tan pequeniños coma ratos. E vin árbores que quebraban en anacos e caían o chan feitos leña, sen correr un sopro de brisa. Heiche de mostrar uns troncos que teño na choza, e verás. Son dun carballo que o vin eu sacudirse e caer o chan feito anacos, un día de sol que non se movía unha folla. Levei para casa moita desa leña, e alí está na choza, porque non arde. Os troncos xa están secos coma a palla, pero dígoche que non hai lume que lles meta dente. E mira, Mano, anque me fun un pouco por as ramas, direiche porque che explico todo isto: O pastor era unha persoa privilexiada, porque podía ver todas esas cousas das que estamos falando, pero o erro del foi contalas. E aí te quería levar eu. Pois eu tamén me fun da lingua, tratando de explicarche eses fenómenos, e agora ti o irás contando por aí, e a xente dará en dicir que eu estou tola, coma así lle pasou o pastor.
-Non, avoa, non. Eu non direi esta boca é miña.
-Eso espero, Mano. E agora escóitame, e verás por qué cho digo.
-O pastor era rico dentro da súa pobreza, porque podía comunicarse con ese mundo encantado, que che acabo de explicar, e que pouca xente pode ver e escoitar; porque a xente non sabe usar os ollos e as orellas. A xente non cree en nada, e non se pode ver unha cousa que non cres nela. Pois xa verás:
Despois daquel primeiro día, que os mozos lle tiraron da lingua o pastor, quedoulles o pico doce, por escoitar máis daquelas historias, que eles pensaban que eran tolemias, cousas de nenos contadas por unha persoa maior, coma así o dixeches ti. E daquela, cando o pastor pasaba por diante da taberna, os homes pillábano para dentro para facerlle contar máis daquelas historias. Despois, cando o pastor marchaba, ríanse del, e quedaban comentando:
-Mira que inventa historias ese parvo.
-Hai que recoñecer que ten boa imaxinación.
-Pero estar está tolo coma unha cabra.
O pastor, que tiña un oído moi afiado, por habelo exercitado
escoitando eses misterios dos bosques, tamén podía escoitar, desde lonxe, os comentarios dos homes da taberna. E decatándose que o tomaban por tolo, dou en poñerse triste. Un día, sentado aquí, onde agora está esta roca, pensaba que se sucedese un milagre, a xente lle tomaría en serio as cousas que el lles contaba. Tan triste estaba, que o can amais a cabra, sentados o seu lado, botáronse a chorar...
-¡Un can e unha cabra chorando, avoa! ¿Pero vostede qué di?
-¡Cala, Mano! Que moito che queda que aprender -me amoestou a avoa, e continuou:
O velo tan triste, os espíritos do bosque -chámalles fadas, ou
o que ti queiras, decidiron facer algo por aquel santiño, e fixeron medrar esta pedra, que brotou apurada da terra coma se fose unha burbulla de xabón. Tan de presa medrou, que ai quedaron as pisadas do pastor, da cabra e do can.
-¿Daquela qué dixo a xente, avoa?
-Aquelo aínda foi peor. Xa verás cando cho conte:
O pastor correu a aldea, dando gritos: “¡Vide correndo o bosque,
que está nacendo unha roca!” Era ó medio día, cando a xente durmía a sesta, uns nas súas camas e outros por as hortas, debaixo das árbores. Namais os rapaces xogaban a billarda pólos camiños. Os veciños, alarmados por os gritos do pastor, se levantaban as ventás, ou saían das hortas. Pero o oír o pastor anunciar a gritos, o que eles consideraban unha tolemia, lle gritaban de mal humor.
-¡Vete de aí, parvo!
-Mira que espertar a todo o mundo con esas bobadas!
-O fin rebento ese tolo.
-Era visto que ía a terminar así.
-Hai que encerralo.
Eses, e outros abusos, foron a resposta que tivo o pastor. E os
rapaces rían a partir, o oírlle dicir que unha roca medraba nos matos botando fume. E os rapaces, alentados por os abusos dos maiores, tamén eles o insultaban, e corrían detrás do pobre home tirándolle pedras.
-¡Pedras che vamos a dar a ti, parvo! -lle gritaban, dándolles cascarolos a el e os seus animais.
O can amais a cabra corrían o lado do pastor moi asustados e, anque eles levaban moitas pedradas, nin sequera trataban de adiantar o seu amo, pois o querían tanto que eran inseparables.
-Pero cando viron a roca déronlle a razón. ¿Verdade que si, avoa? -comentei eu con moita pena do pastor e dos seus animais.
-Si que lle deron a razón, pero demasiado tarde, coma case sempre é o caso.
-¿Por qué demasiado tarde, Avoa? ¿O pastor morreu logo, ou qué?
Despois daquel incidente -continuou a avoa- o pastor e os seus animais non volveron para a aldea, e daquela os veciños alarmáronse e botáronse os matos para ver se os atopaban. E foi así como deron con esta roca, que antes non estaba aquí. Cando correu a noticia, a xente de cantas aldeas hai a redonda, viñeron a ver esta roca. Dígoche que non
quedou can nin gato, que non viñese a ver este fenómeno.
-¿E atoparon o pastor amais os seus animais? ¿Ou qué foi deles?
-O que pasou co pastor é un misterio. Pero un misterio para uns,
proba a verdade para outros. Cando os veciños atoparon esta roca, aí o lado tamén atoparon as botas e o bastón do pastor, pero o pastor, o can e a cabra, aínda hoxe non se sabe o que lles pasou, pois nunca
os atoparon.
Eu quedei pensando un momento, dándolle voltas o misterio, e
pregunteille a avoa:
-¿Qué lles haberá pasado, avoa?
-Para min está ben claro o misterio: os tres marcharon par o mundo dos encantos, que antes che dicía: os tres están dentro da roca.
-¿E vostede pensa que eso é posible, avoa?
-A menos que as miñas orellas mintan. Porque moitas veces oín eu a cabra mear e o can ladrar aí dentro. Ti, cando teñas tempo escoita coa túa orella pegada a roca, e xa me dirás se teño razón ou non.

FIN DA ROCA DO PASTOR
AS COVAS
Cando nos Matos dos Cabalos Vellos cortaron os castaños e carballos, a avoa entristeceuse moito. Ela dicía que aquel era un bosque encantado, que non había outro coma el no mundo. A avoa nunca xuraba, pero, naquela ocasión, tan enfadada estaba, que lles botou xuramentos os traballadores, anque eles non tiña culpa, que só facían o que lles mandaban. Eu pensei que os seu xuramentos chegaran o ceo, porque, aquela mesma mañá, o terreo cedeu o paso dun carro cargado de toradas, e o carro e os bois foron a parar o fondo da mina. Os pobres dos boi matáronse e tiveron que quitalos usando toros e roldanas. Despois de sacar os bois e o carro, descubriron un túnel que corría para os dou lados. A noticia daquel suceso correu coma a pólvora, e xente de todas partes acudiron a ver o burato. E mentres uns homes traballaba abaixo, para desmontar a terra que obstruía os túneles, outros arriba contaban historias, lendas que habían pasado de boca en boca, e que cada cal as contaba a súa maneira, pero que en resumen, todos dicían o mesmo: que aquelas lombas estaban todas minadas, porque os mouros, nun tempo distante, habían sacado moito ouro daquelas minas. Os rapaces escoitabamos excitados aquelas historias, porque nunca viramos nada tan excitante como aquel enorme furaco. Despois, cando uns mozos, armados de lanternas e outros utensilios, baixaron a explorar os túneles, outros homes lles berraban desde arriba:
-Eu tamén quero unha cazola de ouro.
Os que baixaron atoparon cazolas de barro, redondas coma pelotas, pero sen oro. Daquela os homes facían chistes dicíndolles:
-Alguén madrugou máis que vosoutros.
Frustrados por non atopar ouro, botaron pólas, terra e pedras o
burato e tapárono. Mentres tanto, os rapaces xogábamos a pelota coas
cazolas de barro, porque debido a como foran feitas, non valían para
mais nada. Despois díxome a avoa:
-Moito sinto non ser un home novo, que daquela eu si que ía a explorar esas minas hasta onde fora; porque che digo que hai moito que ver aí debaixo.
Dicía aquelo a avoa, porque os mozos que exploraron os túneles,
non foron moi lonxe, que colleron medo.
-¿Daquela vostede pensa que hai ouro aí nesas minas, avoa?
-Claro que hai ouro, e aínda haberá cousas máis importantes.
A avoa, para demostrarme a súa teoría, levoume a unha canteira abandonada, que era coñecida coma o cemiterio dos Cabalos Vellos. E alí mostroume dúas cousas interesantes. Primeiro mostroume un oco na parte alta da canteira, e díxome que aquel oco fora unha entrada das covas. Despois, collendo do chan unha pedra calquera, fíxoa brillar a luz do sol, e díxome:
-¿Ves esas cousiñas que resplandecen? Ese é ouro, pero custaría máis quitalo da pedra do que vale.
-¿E cómo o sacaban os mouros, avoa? ¿Non tiñan outra cousa que facer, ou qué?
-Os mouros non tiñan que sacalo. O tempo e a auga fixérono para eles. Eles non tiñan máis que botarlle a man.
Fálase que, nalgún tempo, houbo xente que se fixo rica co que atoparon polo río abaixo. Pero cando os mouros se decataron de que había ouro no río, viñeron a ver se era verdade. E parece ser que esa xente, que era xente lista, logo se deron conta que o ouro tiña que estar dentro dos matos, que o río só había arrastrado o que ía lavando das pedras.
-Por eso minaron os matos. ¿Verdade, avoa?
-Exactamente, Manuel. Ti ben agudo es que colles as cousas voando. Pero o que ti non sabes, é unha historia que pasou de boca en boca, hasta os nosos días. Di esa historia que os mouros cando abriron túneles por debaixo dos matos, atopáronse con covas inmensas, que a auga escavara durante Deus sabe cantos millóns de anos. E alí atoparon lagoas, onde a auga había depositado o ouro, e se podía coller a caldeiros cheos. Pero nunha ocasión os mouros cerraron as entradas das covas, e marcharon.
-Xa entendo avoa. Eles colleron o espeso e deixaron o caldo para os demais, como dicían os homes o outro día. ¿Verdade quen si? -eu apureime a comentar.
-Verás, neno, o que che vou a dicir:
No pasado, a falta de escritura, a xente deixaba os seus recordos noutras cousas, coma o can de pedra que o gaiteiro fixo no Portal dos Lobos, para poñer un exemplo. A xente tiña máis memoria, porque a exercitaban, e as historias pasaban de boca en boca. E dígoche que se non fora así, moi pouco saberíamos do pasado. Porque por moito que se escriba, sempre será máis o que se conte.
-Pois será así, avoa, que hoxe a xente non fai outra cousa que falar das covas.
-Pois aí tes, Manuel. Eu deiche esta pequena explicación para que así entenderás mellor esa historia que hoxe anda de boca en boca, e que cada cal a conta a súa maneira, peor que o fin e o cabo todo ven dar o mesmo. Que non son as palabras as que fan unha historia, que é a esencia o que conta.
Noutra ocasión che falei de dos homes, que fai moito tempo viviron na miña aldea que non sabían ler, pero que sabían historias moi antigas, porque as recolleran dos seus antepasados, E coa experiencia herdada, sabían moito máis que contar historias, que tamén sabían medicina e astronomía. Que, segundo teño entendido, é unha ciencia que sabe das luns e outros astros. Por eso os labradores consultábanos para saber que lúas eran mellores para sementar tal o cal colleita. E a falta de médicos, eles curaban a xente e os animais, con medicamentos que eles sabían preparar de herbas e raíces. Esas e moitas outras calidades tiñan eses homes. Xa verás porque che dou esta explicación, que agora non parece ter nada que ver coa historia que hoxe anda de boca en boca de todas as xentes. Un de eses homes era solteiro, e o outro casado, e dese matrimonio houbo unha filla, e cando esa filla se casou tiveron un fillo, que foi a estudiar para médico a Santiago. A medicina era a súa vocación, herdada dos vellos, do avó amais o tío. Que parece ser que eses homes sempre tiveran a esperanza de ter un médico na familia. Na universidade, o mozo fíxose moi popular, por aquelas historias que contaba do seu tío e do seu avó. E desas amizades, que o mozo foi facendo, destacaban dous estudiantes de outras partes de España, de xente moi alta, que pertencían a nobreza. Aqueles estudiantes, moi pouco ou nada sabían da vida simple dos campesiños de esta parte do mundo, e das nosas costumes. Pero lles gustaron tanto aquelas historias, que o mozo lles contaba, que viñeron a pasar uns días a súa casa, para coñecer os vellos. Aqueles mozos, por primeira vez apreciaron a sinxeleza da vida do campo e das costumes de estes lugares, e quedaron encantados de todo canto viron. Para eles eran marabillas todas esas cousas que nosoutros tropezamos con elas tódolos días, sen darlles importancia ningunha: as ferramentas de madeira, feitas por bos carpinteiros, ou aquelas de ferro da man do ferreiro. Admiraron a mansedume dos animais domésticos, e todo iso que rodea as nosas vidas. E cando cearon, lles gustou tanto aquela cea que non a houberan cambiado por o mellor banquete dun rei.
-Avoa -interrompín eu- xa terían que saber cociñar ben nesa casa, para facer comida mellor que a dos reis.
-Na sinxeleza está o gusto, neno. Un cocido ben feito, con repolo da horta, patacas novas, porco afumado e boliños de fariña para espesalo e branquealo, pode ser bocado de rei. ¿Pero qué estou dicindo eu, se este non é o conto?
Despois desa cea tan boa, e despois de recoller todo, os pais do
mozo, poñendo a escusa de que estaban cansados, foron para a cama;
pero, realmente, non era tanto cansazo que eles sentían, senón unha
maneira delicada de saír do medio e deixar os invitados o seu aire,
para que os vellos lles contaran as súas historias. Así que os vellos, os invitados e o mozo da casa, sentáronse todos arredor do lume, con unha boa xerra de viño...
-¿Daquela era no inverno, avoa?
-¿Por qué dis eso?
-Como di que sentaron a veira do lume con unha xerra de viño. Eso é o que fan os homes cando fai frío –lle aclarei eu a avoa, por se non o sabía.
-Pois eu nunca me informei se era inverno ou verán. Sen embargo a túa pregunta ven a pelo, que así vouche a dicir algo que non me acordaría de dicircho. Nada aviva tanto a memoria, nin acerca tanto os recordos, coma unha xerra de viño caseiro e un bo lume de leña de pino...
-¿Por qué de pino, avoa? ¡Qué máis dá un lume que outro!
-Hai lumes e lumes, neno. A leña de pino é a leña máis común por
estes lugares e, durante séculos, os contos e historias, foron contados o calor de esa leña. Eses estalidos que as cascas de pino producen o arder, fan recordar cousas, anque un non saiba porque. E con respecto o viño, direicha que aqueles homes producían o mellor viño que se haxa tomado por todas estas terras. Porque aqueles homes, como xa che dixen, sabían moito de herbas, e algo lle botaban o viño, e aquel viño resucitaba os mortos. Pero es non é o conto. Como che ía a dicir: Sentáronse todos a veira do lume, e un dos vellos colleu un cesto de patacas e púxose a pelalas; que era costume deses homes ter as mas ocupadas cando contaban historias. Porque as mas, cando se fala, tamén elas queren falar, pero o único que fan é andar po o medio. Así que, eso de pelar patacas era coma dicirlles as mas: zapateiro os teu zapatos. O outro vello, que era o solteirón, colleu a roca e o fuso e púxose a fiar.
-¿Quén di que se puxo a fiar avoa? ¿O vello?
-Si, o solteirón. Ese parece ser que sempre se poñía a fiar cando contaba historias.
-¡Pero avoa, qué cousa di vostede! ¿Ónde se viu un home fiando? Mire que ía a dar gana de rir, un home vello facendo eses traballos de mulleres.
-Ese traballo, neno, non é de homes nin de mulleres. É un traballo que hai que facer, e namais. Hai homes que fían e homes que calcetan, e non por iso deixan de ser homes. O contrario, eses son traballos descansados e entretidos, bos para a saúde. E xa que me interrompiches vouche a dicir algo que houbera pasado por alto, que total non ven a conto, pero heicho dicir o mesmo. O principio conteiche que eses homes, a falta de médicos, e veterinarios, curaban eles a xente e os animais. E dígoche que curar animais é máis fácil que curar a xente. Os animais ou están enfermos o non están, pero a xente, aveces pensan que están enfermos e non están. O que están é cansados de tanto traballar, ou teñen outros problemas. Pois aqueles homes eran tan sabios que se daban conta deses males, e recomendaban os enfermos cambiar de traballos: recomendábanlles os homes facer traballos de mulleres, e as mulleres traballos de homes, e así os enfermos melloraba. Por o tanto, meu neno, nunca teñas vergonza de facer traballos de mulleres, que serás home o mesmo, e se cadra fanche ben. E agora, como me interrompas outra vez, aí che deixo o conto.
Cando eses homes se sentaban arredor do lume, un coa roca e o fuso, e o outro con un cesto de patacas ou de castañas, quería dicir que había historias para toda a noite. Porque non penses que eles contaban una historia así como cha conto eu: a brocha gorda. Eles contaban unha historia coma un libro aberto, con pelos e rabos.
Un dos vellos pasaba a historia o outro, e mentres un contaba o outro lle recordaba calquera detalle que quedaba no caldeiro. Cada tanto facían un descanso, para servir un vaso de viño, e refrescar a memoria. E outras veces, un deles, levantábase para botar leña o lume. E así a historia duraba toda a noite. Pero anque durase unha semana enteira, ninguén marcharía sen saber como terminaba o conto. Aquela noite os vellos contáronlle os visitantes a historia das covas. Pois o mozo da casa xa lles falara, tanto a seu avó coma a seu tío, que os visitantes estaban moi interesados en escoitar aquela historia. Porque no sei se che contei que fora aqueles tempos, precisamente, que se descubrira unha entrada das covas, cando estaban arrincando pedra na canteira. Naquela ocasión, algúns homes entraron na cova a explorar, pero non foron moi lonxe, porque tiveron medo. Xa viches ti como fixeron os que o outro día penetraron na cova que apareceu alí no mato: tampouco foron lonxe, que tamén colleron medo.
Pois agora verás como era esa historia que eses vellos contaban: Contaban que, hai moitos anos, houbo por estas terras tres caciques mouros que vivían en tres torres, que estaban lonxe unhas das outras, en distintas aldeas, pero que se vían entre si, por estar construídas en zonas altas. E parece ser que eses caciques tiñan un tratado, que era axudarse uns os outros se os campesiños se revolvían. E, segundo a historia, eses caciques tiñan as súas razóns para temer revoltas, pois explotaban a xente o máximo. Os homes novos os facían traballar nas minas, e as mulleres, nenos e vellos, lles facían traballar as terras. Pero o que máis lle doía a xente era que, se as súas fillas eran guapas, tiñan que ir servir os caciques por un ano. E despois esas mulleres non atopaban homes para casarse e quedaban solteiras. Eso se repetiu durante moitismos anos hasta que, nunha ocasión a revolta estoupou nunha das aldeas. E cando os campesiños e os mineiros estaba a punto de gana, acudiron reforzos das outras dúas torres, e os revoltosos tiveron que escapar e agocharse nas minas, pensando que alí os soldados non os podían combater, porque eles non sabían os pasaxes das minas. ¿Pero daquela qué fixeron os soldados por orden dos caciques? Cerraron as entradas das minas e os deixaron a todos dentro.
-¿E os deixaron a todos alí dentro para sempre, avoa? ¿Ou fixérono para que se renderan?
-Alí dentro quedaron para sempre, neno.
-¿E eran moita xente, avoa?
-Os habitantes dunha aldea enteira: homes, mulleres e nenos. Todos quedaron alí; pois todos buscaran refuxio naquelas covas, pensando que alí estarían a salvo.
-¿E ninguén tratou de salvalos, avoa?
-Deixa que che conte, neno, e xa verás:
Eses caciques parece que fixeron aquelo a conciencia; pois era a
súa intención que os revoltosos quedaran alí hasta que morreran todos, para dar unha lección os demais. Pero aquela macabra noticia espallou por toda España, e viñeron soldados de outros sitios, e houbo guerras por estas terras. Os mouros perderon, despois de moita loita, e os que puideron escapar escaparon. Pero como esas guerras duran máis do que se pensa, para entón xa ninguén quedaría vivo nas covas, e as cousas quedaron así.
-¿E os estudiantes non se lles dou por explorar as cova, avoa?
-A mellor parte da historia comeza agora. Pero non estivo de máis o que che contei, que senón non entenderías o que sigue.
Mentres os homes contaban, pois, como che dixen, eles contaban as historias a tandas, e onde un deixaba o outro comezaba, un dos estudiantes, que parecía non poñer atención a historia, en realidade, se estaba adiantando os feitos. El miraba como o home fiaba, que, aínda indo a modo, xa fiara dúas madeixas de liño, das que sacara dúas mazarocas gordas de fío mazarocas de fío. Por o que o estudiante calculou que o vello fiara miles de metros. Para ese tempo, as velas ían quedando curtas e as lapas comezaban a torcerse fronte as portas, sinal de que se abría o día. Porque non hai cousa mellor para anunciar o día que as lapas das velas, que buscan ese vento fresquiño que rompe o día, e que entra por as rendixas das portas e ventás. A esa hora tamén canta o corvo, e aqueles vellos non podían co sono o oír cantar o corvo. Así que todos foron para a cama. Pero os mozos non puideron durmir, tan excitados os traía a historia que acababan de escoitar. E o mozo que parecía non prestar atención, porque se fixaba no que os vellos fiaban, e no tintineo das velas, xa ideara un plan para explorar as covas. Un plan por certo ben pensado, que o pasou os outros compañeiros. Que era o seguinte: Se se armaban de aquelas mazarocas que os vellos fiaran, lles servirían de guía para explorar as covas sen perigo de perderse. Pois, atando o fío a entrada da cova, seguirían os túneles desenvolvendo o fío o camiñar, e despois retornarían guiados por o fío. Coas velas poderían seguir os túneles máis interesantes, sen perigo de afogar, porque as velas lles dirían onde o aire escaseaba. Por iso ardían mellor coa frescura da mañá, e por iso se torcía fronte as portas, como querendo ir en busca daquel aire puro; que eran aqueles os detalles que observaba o estudiante. Por eso digo que os estudiantes non puideron pegar ollo, coa excitación de explorar as covas. Así que, en vez de durmir, prepararon un plan para tal expedición; que aquelo non era cousa de botar a andar, e que sexa o que Deus queira. Sendo estudiantes non eran parvos, e precisaban unha escaleira, palas e picos, así como roupa de abrigo; os novelos de fío, velas e mistos. Diferentes caixas de mistos, por se uns se humedecían usar outros. E algo para primeiros auxilios, coma algunha venda para atarse calquera ferida, se fora mester. Esas e outras minudencias anotaron e, unha vez feitos eses preparativos, non sei de se logo ou máis tarde, alá se foron os tres mozos a explorar as covas. Usaron a escaleira para subir hasta a entrada da cova, e na mesma escaleira ataron fío. E o novelos, metido nun pao, xiraba e se desenvolvía a medida que eles andaban.
-E atoparon moito ouro, avoa? -eu interrompín sen poder esperar a que a avoa me contara o final.
-Do que viron e atoparon, pouco se sabe. Pero moi lonxe deberon de ir, porque o fío se lles acabou, eso que levaban catro mazarocas. E despois que se lles acabou o fío, o mozo da casa quixo seguir explorando un pouco máis sen a guía do fío. Tan entusiasmado estaba que os seus amigos non puideron convencelo que non o fixera. O mozo foise e os outros esperaron por el. E parece ser que esperaron horas. Despois ocorréuselles chamalo, e foi o gritar cando se deron conta que estaban cerca dos grandes espacios que contaba a historia; pois o eco é unha boa cousa para darse conta de eses detalles. Os mozos notaron como eco viaxaba e se repetía, cambiando de ton de acordo os espacios. Así que os mozos decidiron aventurarse a viaxar sen a axuda do fío, tanto por ver se atopaban o amigo, coma por ver se estaban cerca dos grandes espacios que os vellos lles mencionaran que había por alí dentro. Pois parece que si, que atoparon moi grandes grutas. Alí tamén atoparon o compañeiro, que estaba tendido no chan, e que parecía esta morto. Os amigos cargaron con el e, cando un e cando outro, o sacaron a luz do día. Alí déronse conta que non estaba morto nin mal ferido. Tiña os ollos abertos, pero sen pestañar. A súa cara estaba desfigurada, coma se pillara un medo tan grande que non puído saír do estupor. Os amigos o deitaron na escaleira e levárono para a casa e alí o meteron na cama. Parece ser que alí estivo tres días e tres noites así, deitado, boca arriba mirando o teito sen dicir nada, e case sen respirar. Os amigos falábanlle, así coma os seus parentes, preguntábanlle qué vira, para coller tanto medo, pero el non dicía nada. O terceiro día espertou, e volvéndose os amigos, así coma se para el non houbera pasado tempo ningún, e lles implorou, con un ton desesperado, que cerraran as covas:
-Por favor, amigos meus, nunca volvades a esas covas. Cerrade a entrada e non deixedes que ninguén volva a entrar nesas covas.
Non contestou as preguntaban dos amigos. El só repetía que cerraran a entrada das covas; o suplicaba unha e outra vez con desesperación, e cando lle prometeron e lle xuraron que o farían, o mozo botou un suspiro como de alivio, a súa cariña desfigurada tomou o estado normal e quedou morto tan tranquilo coma un paxariño.
A este punto a avoa tamén suspirou. Eu quedei esperando que continuara; pero, vendo que non ía a contar máis, lle preguntei:
-¿Avoa, qué pensa que viu ese mozo, para coller tanto medo? ¿Pensa que viu todos os mortos dos campesiños que quedaron alí encerrados?
-Se cadra colleu medo porque os viu vivos -dixo a avoa, e chamando as cabras botou a andar.

FIN DAS COVAS
­
A FONTE DA PRINCESA
Chovía aquela mañá, unha chuvia fina pero molesta, e a avoa amais eu nos fomos abrigar as ruínas do pazo. Do pazo só quedaban algúns tramos de parede, cubertos de hedras, tan vastas que non deixaban pasar a chuvia. E alí nos guarecemos daquel persistente orballo. A nosas facendas as deixamos nun campiño fronte as ruínas, onde lles podiamos ter un ollo encima. Pero os cabritiños deitáronse os nosos pés coma canciños, pois non lles gustaba nada a chuvia. Desde aquel escondite víanse as lombas do outro lado do val, e faldas había varias aldeas, de unha media ducia de casas cada unha. Cerca de unha de aquelas casas había un prado, e nun cómaro, a veira do prado, había un carballo moi grande. E da parte de abaixo, xusto os pés do carballo, botaba un manancial, que eran as augas que regaban o pequeno prado. Eu xa coñecía ben aquela zona, porque, xunto con outros rapaces, había explorado todo o val. Por eso eu sabía que aquel manancial era coñecido por A Fonte da Princesa. Aquel día, a pesar da chuvia, varias mulleres facían cola alí para recoller auga. Pareceume estraño aquel comportamento das mulleres, facendo cola para recoller auga un día de orballo, porque aquela fonte non era una fonte veciñal, desas a onde todo o mundo vai por auga. Ía a comentar o detalle coa avoa, cando ela exclamou:
-¡Agora can da burra!
-¿Qué di, avoa? -preguntei estrañado da súa súbita exclamación.
-Que hoxe é vintecinco de Xuño. E ademais é ano bisesto.
-¿E qué ten eso? -outra vez preguntei, sen entender o que a abola trataba de dicirme.
-Que é o día de Santiago. ¿Non o sabias?
-Non, avoa, eu nunca sei o día de ningún santo -lle aclarei.
-Pois si. Ano bisesto é Ano Santo-
-¿E qué é un ano bisesto, avoa?
-O ano bisesto é aquel que ten un día máis que os outros, e eso ocorre cada catro anos.
Como notei que a avoa estaba asociando o ano bisesto, e o día de Santiago, con aquela xente que ía por auga, pregunteille:
-Avoa ¿ten todo eso, algo que ver con aquela xente que se molla recollendo auga?
-¡Claro! É unha tradición recoller aquela auga o día de Santiago.
-¿E por qué é tradición, avoa?
-Porque aquela auga daquela fonte é milagrosa, si se recolle o día de Santiago, en ano bisesto.
-¿E por qué é tan poderosa esa auga en ano bisesto, avoa?
-Porque en ano bisesto é cando a princesa sae a pasear por o prado. ¿No sabias?
-¿De qué princesa me fala, avoa? Por aquí cerca non hai ningunha princesa. ¿O si?
-¡Cómo! ¿E que ti non escoitaches nunca a historia da princesa e de de aquel manancial?
-Penso que non, avoa.
-Pois a historia é ben coñecida, e serás ti o único que non a sabe.
A historia di que, o día de Santiago, as doce en punto do medio día, sae unha galiña con doce poliños a pasear polo prado. A galiña é unha princesa encantada, e os pitos doce príncipes que ha pretendían: ou sexa que todos se querían casar coa princesa. E como che dicía, todo o mundo sabe esa historia, ou lenda, pero poucos saben como comezou, e como terminará non o sabe ninguén. E digo lenda por non repetir historia; pero detrás de cada lenda hai unha historia verdadeira. Que as cousas teñen rabo.
-¿E vostede sabe ese rabo, avoa?
-Mellor que ninguén.
-Daquela pódema contar.
A avoa contoume a lenda, pero, tal como era a súa maneira de contar historias, antes de ir o grao dou unha voltiña.
XA che contei –proseguiu a avoa- dos vellos que viviron na miña aldea e que tiñan a memoria do mesmo demo, e que sabían historias que llas habían contado os seus avós; e os seus avós llas contaran os outros avós, e así sabían eles máis historias que moitos libros. Por eso tamén sabían a historia da princesa mellor que ninguén. E así era como contaban eles esa historia:
O día de Santiago, en ano bisesto, grandes dignitarios, vidos de tódolos córranchos do mundo, visitaron a catedral. E fai moito tempo, dous centos anos máis ou menos, un día coma hoxe, pasou por aquí un rei camiño de Santiago, coa intención de casar a súa filla nunha fecha tan memorable. Pero antes de chegar a catedral a princesa enfermou. Porque, a pesar de estar ben lograda, e ser moi fermosa, non deixaba de ser unha nena, e non se quería casar...
-Abóela ¿se fai tanto tempo que foi iso, ¿quén sabe se era guapa, ou se era nova, e si se quería casar ou non?
-Ti tes razón o dicir iso, Mano. Ninguén pode recordar se a princesa era nova, bonita ou fea, e todas esas cousas que pasaron. Pero aí están os feitos dicíndoo a gritos. De eses feitos podemos sacar as conclusións, porque, segundo a historia, doce opostos príncipes eran os que pretendían a princesa. ¿Ían doce príncipes pretender a unha princesa se non fose moi bela ¿eh, Mano? ¡No, qué va! Dous, tres ou catro... Ou digamos media ducia, por a súa riqueza, pero non doce príncipes. Por eso digo que tiña que ser moi bela, para ser tan pretendida. ¿E cómo vexo eu
que era moi novo, case unha nena? Porque eso se desprende da mesma historia. Senón xa verás.
Como che dicía, doce opostos príncipes pretendían casarse coa princesa, e o rei, home intelixente como era, non querendo ofender a ningún dos príncipes, deixou que a princesa escollera. Porque non sei se ti sabes, Mano, que n ano bisesto as mulleres poden declarárselles os noivos e pedirlles que se casen con elas. Claro que non o sabes, porque esa é unha tradición que se vai perdendo. Pero aproveitando esa tradición, o rei deixou que a súa filla elixira, así el non ofendía a ningún dos príncipes.
Viñan de lonxe e, a pesar do longo viaxe, e do tempo a súa disposición, a princesa non daba elixido a ningún dos príncipe. E cando cando pasaban por estes lugares, a pobre princesa púxose moi enferma. Un ataque de nervios, máis que seguro, eso penso eu. A proba de elixir marido, entre doce príncipes, fíxose para ela imposible, o que demostra que a princesas era moi nova. Así que o cortexo tivo que parar e atopar un lugar onde descansar. E segundo contaban eses vellos, naqueles tempos un rei teña dereito a pedir casa cuberta en calquera sitio e había que darlla. Pero, por estes lugares, a única casa decentemente en condiciones para recibir a un rei, era esta que hoxe ti ves en ruínas.
¿Daquela pararon aquí, cando esto era un pazo, avoa? –eu preguntei para asegurarme do que dicía a avoa.
-Si, Mano. Aquí foi onde pasaron uns días. Despois deso, rei doulle a casa o titulo de pazo, ou de torre, como lle chamaban algúns. O que fose, pero titulo doullo.
Quén diría ¿eh, Mano? -continuou a avoa- que eses montóns de pedras cubertas de maleza, un día foron teito para un rei? ¡Ai se puideran falar esas pedras! Este sitio, onde hoxe os lagartos se recrean, nos poderían contar belas historias, de tempos grandes e mellores. Un non pode menos que cerrar os ollos por un momento e tratar de ver, coa imaxinación, o que un día aquí se albergou. Cerra os teus ollos, Mano, por un momento, e trata de ver os cabalos briosos, cubertos de ricos adornos; príncipes vestidos con dourados traxes, e con afiadas espadas a cintura. Unha bela princesa, cuberta de xoias dos pés a cabeza, e un rei coa súa pesada coroa de oro nas sens. Todo eso e máis, viron estas hoxe abandonadas pedras.
Despois daquela longa descrición da avoa quedei coma soñando,
tratando de imaxinar o que a avoa me contaba; pero, como eu nunca había visto tal esplendor, nada do que a avoa me explicou estaba o alcance da miña pobre imaxinación.
Os soldados e os serventes -continuou a avoa- tiveron que improvisar tendas por os patios e currais, pois na casa non había acomodación para tanta xente. Pero a princesa se retirouse a unha das mellores habitacións, sen cear, pois non quixo probar bocado. Alí, a solas, chorou parte da noite e non houbo maneira de facerlle abrir a porta para consolala, por moito que seu padre llo pediu. A moza tiña medo de tódolos príncipes, e da elección a que estaba obrigada. Ela houbera preferido, a súa idade, xogar coma xogan os rapaces, e librarse da carga que como reina un día lle esperaba: ela houbera preferido ser unha simple campesiña, en vez de princesa. Despois de tanto chorar, o fin durmiuse, e a mañá houbo que romper a porta, pois ela non daba sinal de vida, e cando os serventes entraron, non conseguiron espertala, e nunca máis espertou. O rei chorou, e cando se desafogou chorando, quedou contemplando este val e lle pareceu o val máis belo que xamais había contemplado. Que ti amais eu, Mano, como o vemos tódolos días, non lle damos a importancia que merece. Pero se un día marchas para lonxe, dígoche que te acordarás de este lugar como o máis bonito do mundo, e os teus sonos faranchos ver cada noite da túa vida. Así o viu o rei, e pensou que morrer neste lugar non era tan malo, xa que morrer hai que morrer, tarde ou cedo. Daquela o rei dou ordes de que a súa filla fose enterrada alí naquela ladeira; e para recordar o lugar do seu descanso, o rei plantou aquel carballo. ¿E por qué plantou un carballo, en vez de poñer unha pedra? Porque, como che dixen o principio, Mano, era un rei sabio e sabía que un carballo pode ser máis durable que unha pedra. Por eso aquela árbore é coñecido coma o Carballo do Rei; e o prado chámanlle o Prado das Pitas, que é outra forma de chamarlles as galiñas, o os poliños. E ti xa sabes que aquel manancial, onde as mulleres están recollendo auga, chámanlle A Fonte da Princesa.
-Avoa ¿daquela esa lenda da galiña branca dos poliños é verdade?
-Lo che acabo de contar, Mano, é historia. Agora ven a lenda. Porque esta historia debe ser a única no mundo que está feita o revés.
Di esa lenda, que os doce príncipes choraron todo santo día sobre a tumba da bela princesa, e que das súas bágoas naceu unha fonte e esa fonte é aquela, coñecida coma A Fonte da Princesa. E a lenda sigue, e di que os espíritos, ou as fadas de estes bosques, lle concederon a princesa os seus desexos. Que eran os de converterse nunha campesiña, en vez de casarse con ningún príncipe e cargar coas pesadas responsabilidades, que un día lle esperaban coma reina. ¿E cómo pensas ti que fixeron as fadas, ou eses espíritos, para conseguilo? Pois non tiñan máis que facer que trasladar a princesa a outro tempo, onde nada do seu presente existira. Para elo habería que esperar por o futuro. ¿y sabes que é o futuro, Mano? Es ese día despois dun sono. Así que as fadas puxeron a princesa a durmir, a espera de que o futuro pasara, e un día alguén a espertara. ¡Qué lenda tan simple! ¿Verdade. Mano?
-¿Daquela a princesa está encantada, avoa?
-Boeno, chámalle así. ¿Qué outra cousa lle poderíamos chamar?
-Daquela ten que ser desencantada en ano bisesto ¿verdade?
-Aí está o problema, Mano. A oportunidade se presenta só unha vez cada catro anos. Arrimal1e a eso o feito de que a xente cada vez cre menos nesas lendas, e xa me dirás o tempo que lle queda a princesa para ser espertada do seu sono.
-E canto tempo levará así encantada, avoa?
-Déixeche o principio que eso foi hai uns dous centos anos, que alí está o carballo para contalo.
-¿E logo vostede sabe a idade das árbores, avoa?
-A sabe calquera que os queira escoitar, Mano. Xa che dixen unha vez que as árbores tamén saben contar historias.
-Se cadra ninguén sabe o segredo de como desencantar a esa princesa. ¿Non si, avoa?
-Non hai tal segredo, Mano. Todo o mundo sabe como facelo. O que pasa é que a xente xa non cre nesas lendas. Pero se eu fora un home, xa estaría esa preciosa moza na miña casa, hai moitos anos, e eu seria o home máis feliz do mundo.
-Daquela ten que ser un home o que a esperte, avoa? -preguntei eu, un tanto entristecido, por a miña idade.
-Claro, Mano. Sendo a princesa unha muller, é de esperar que a desencante un home.
-¡Qué pena que eu non sexa un home! ¿eh, avoa?
-Ti es un home coma outro calquera.
-Pero son moi pequeno, avoa.
-Iso tampouco importa, Mano. Os encantos, ou coma ti lles queiras chamar, non entenden de idade.
-¿Daquela cómo hai que facer, avoa? ¿Vostede vaimo a dicir?
-Claro que cho digo, se ti queres, que, como che dicía, non é segredo ningún. Certamente esa é a única parte da historia que interesa. Que hasta agora, por ti preguntar tanto, non fixemos máis que falar.
¿Ves como a xente fai cola para recoller aquela auga? Aí está a chave. A auga é milagrosa si se recolle en ano bisesto porque é parte do encanto: canta máis xente pase por alí un día coma hoxe, ocasión haberá de que alguén se acorde da princesa e a desencante. Pois é, nun día coma hoxe, o vintecinco de xuño, en ano bisesto, as doce en punto do medio día, cando sae a pasear por o prado unha galiña branca con doce poliños dourados.
-¿E a galiña branca é a princesa ¿non si?
-Si, e os doce poliños son os doce príncipes.
-Pero os príncipes non foron enterrados coa princesa ¿verdade que non?
-Non, ti te razón. Pero os doce príncipes están alí com un símbolo. Son a chave para chegar a princesa. Recorda que a princesa era pretendida por os doce príncipes, prisioneira dos seus desexos, e o día que se poida desfacer deles, será libre e se converterá nunha campesiña feliz.
-¿E qué ha que facer coa galiña e os poliños, avoa? -preguntei eu, moi entusiasmado.
-¿Qué hai que facer? Coa galiña nada, pero os poliños hai que matalos a todos, con unha rama de loureiro. Hai que facer antes que toquen e auga do manancial. Se un só toca a auga, a galiña e os pitos desaparecen como por encanto.
-¿E qué pasa se un mata a todos os poliños?
-A galiña convertese nunha moza, e os poliños en ouro puro, e ti metelos no peto e es o home máis rico do mundo. Esa é a recompensa por librar a princesa dos seus pretendentes.

A mañá ía alta, cando a avoa acabou coa súa encantada historia. Coa forza do sol, as nubes derreteranse. E en días coma eses, mentres chove, as moscas os tabais, agóchanse debaixo das follas das árbores, pois non lles gusta a chuvia. Pero a penas para de chover, saen dos escondites desexosos de sangue coma samesugas. Os nosos animais xa daban patadas e sacudían o rabo, tratando de escorrentar aquela praga. Os que máis padecían eran os cabritos que, por a súa pelexa branda e sangue ova, eran atacados furiosamente por todos aquelas insectos.
-Vémonos de aquí, filliños, antes que eses demoños acaben coa vosa sangue -díxolles a avoa os cabritos- e todos marcharon lomba arriba con un enxabre de moscas e tabais detrás.
Eu apedrei as miñas ovellas, que saíron fronte a casa como se os matos se levantaran en lapas. Non había reloxos naqueles tempos de pastor. E dicir, reloxos había pero daban o rabo, como dicía a avoa cando non se alcanzaba o que se precisaba. Así que os reloxos, eran eran certas sinales, como por exemplo, a sombra dunha casa, dunha parede, ou a sombra de un mesmo. Os paxaros paraban de cantar a cerca das doce e os animais deitábanse. Por esas e outras sinales que eu xa sabía, calculei que non estaban lonxe as doce do medio día. Así que, a forza de pedradas, e axudado por os tabais, fixe trotar as ovellas máis que as lebres, e chegamos a casa nun abrir e cerrar de ollos. Deixei os animais no curral, e collín un anaco de pan da alacena; e aproveitando atallos por os carreiros, de contado cheguei a Fonte da Princesa. Unha vella estaba enchendo un porrón daquela auga milagrosa e eu, para disimular, fixen coma que ía a beber, pero a muller díxome:
-Fillo, esta auga é moi fría e ti ves suando. Descansa un anaquiño a sombra, antes de beber.
Deille as gracias, como ben criado, e senteime a comer o pan debaixo do carballo. A vella marchou co seu porrón de cheo de auga milagrosa, mais risoña que se levase un tesouro.
Cerquiña do prado había unha casa, e na horta andaba un home recollendo cireneas. Eu xa coñecía aquel home, que era un parvo malvado, que lles pegaba os mozos e lles tiraba pedras os cans e os gatos. Qué ía a saber aquel parvo de encantos e de princesas. De sacado aquel home, non se vía unha alma por a veciñanza. Aquelo véñame ben, que eu non quería ser visto desencantando princesas.
De pronto tiven unha idea. Baixei o prado e, partindo do lado
do manancial, esfrangullei o pan que me quedaba por todo o prado adiante. A miña intención era a de levar a galiña e os poliños lonxe da auga. Feito aquelo, quebrei unha boa rama de loureiro, que había cantas se quixeran por alí nun cómaro. E despois agocheime detrás do toro do carballo. Alí fun preparando o plan de ataque para liquidar tódolos poliños, sen darlles a oportunidade de escapar. Pero de pronto atopeime con un problema, que non había pensado nel anteriormente. ¿Qué facer coa a moza? Eu aínda non era un home, para casarme con ela. Pero se era tan guapa coma a avoa dicía, non me gustaba a idea de que se fora a casar con outro. ¿E qué dirían na casa se chegaba con unha moza? Dirían: “Outra boca para comer, rapaz. ¿No éramos xa dabondo?” Pensando así, de pronto encontrei a solución. Vendería os polos de ouro e, co diñeiro, faría unha casa grande. Compraría cans e cabalos -nada de ovellas parvas- e viviríamos felices os dous. ¡Qué parvo non pensar iso antes! Pero, cando pensei que todo estaba solucionado, invadiume a dúbida, unha dúbida fría coma a auga daquel manancial. ¿Cómo podía eu, a miña idade, crer naqueles contos? Despois pensei naquilo que me dicía a avoa, que a xente non cre neses encantos, e que a pobre princesa lle quedaría unha longa espera antes de ser desencantada. O mellor a xente cría nesa lenda e o disimulaba, por iso ían alí a por auga. Pois non era o poder da auga no que a xente cre. A auga era unha escusa para ir alí a ver a galiña. Claro que si, que a xente é moi falsa.
Mentres pensaba nesas cousas, a frescura do carballo e o rumor da auga, adormecéronme, como un neno no berce. Penso que sería pouco tempo, o que me durmín, pero dabondo para ter un sono. Nese sono vin saír a galiña branca da auga, una galiña moi grande, case coma unha persoa, e detrás da galiña foron saíndo da auga os doce poliños. Tan axiña com viron o pan, correron a comelo. Os pitos piaban e a galiña cacarexaba e corría a mostrarlles os poliños onde había máis pan. O cacarexo facíase cada vez máis alto, a medida que a galiña ía medrando, hasta que era do tamaño dunha moza. Os poliños piaban e piaban e tamén medraban, e collían forma humano. Tan escandaloso se fixo aquel piar e cacarexar que espertei dun sobresalto. Mirei o prado, e foi daquela cando pensei que estaba soñando. Pois alí andaba a galiña branca no prado, con unha rolada de pitos comendo o pan e correndo dun lado a outro. Saltei no prado coa rama de loureiro e comecei a meterlles leña os poliños, sen pensar sen pensar se estaba soñando ou esperto. Os poliños saltaban diante da rama coma asustados ratos, e a galiña, coas alas abertas, defendía os pitos, saltando o meu corpo coma unha agulla furiosa. Pero eu non lle facía caso e seguía dándolles leña a os poliños. Eu pensaba que era un guerreiro loitando contra todos aqueles príncipes, tratando de librar a miña princesa, ou a miña campesiña. De pronto pareceume oír gritos humanos, o que pensei que serían da galiña converténdose en muller. Pero, de esguello vin vir, correndo polo prado, con un pao na man, o parvo que andaba recollendo cereixas.
-¡Deixa os meus pitos, que te vou a matar! -gritaba o tolo, sacudindo o pao.
Comprendín, daquela, que a galiña era unha galiña de verdade, e non ningún encanto. E na herba xa había varios poliños patas arriba, máis mortos que vivos, pero non se volveran de ouro. Horrorizado, por as ameazas de morte do dono da galiña, puxen pes en pólvora prado abaixo que nin un galgo me pillaba.
FIN DA FONTE DA PRINCESA
AS FADAS
Unha de esas mañás de brétema moi cerrada, atopábanos a avoa amais eu sentados nun toro, na cima dun cómaro, para desde alí poder ver a nosa facenda, que a penas se divisaba entre aquela néboa. A avoa fiaba e eu observaba, pensativo, as sombras difusas das árbores que, perdidos entre aquela néboa, collían formas moi estrañas. O sol da mañá, loitaba por cruzar aquela brétema e, por momentos, parecía que ía gañando a batalla e filtrábase por entre as ramas, dando a sensación de que o bosque se levantaba en chamas. Se un tenue sopro de brisa movía os arbustos, a néboa ondeaba, e daquela eu pensaba que así debían de ser as ondas do mar. Eu nun vira o mar, pero aira falar tanto del que xa imaxinaba como era. O que eu vira foran moitas mañás de néboa, cosa que detestaba, porque facíanme sentir coma encerrado, pero aquela mañá –sería porque por primeira vez reparei en elo- pareceume unha mañá moi especial. Algo realmente fantástico.
A avoa _que adiviñaba os meus pensamentos- contestoume, así coma se eu lle preguntara algo:
-Tes razón, Mano, que esta é unha mañá moi especial.
-¿E por qué é especial, avoa?
-Porque é en días como estes, cando a ocasión se pode presentar de ver as fadas.
Sorprendeume aquel comentario, como eu xa escoitara contos das fadas, e de todas aquelas crenzas, contesteille a avoa, case coma o que fala sen pensar:
_Eu non creo nas fadas...
_¡Coidado..! -gritou a avoa, poñéndose de pé dun brinco.
Eu pillei medo, coma pensando que algunha cobra me ía a morder, e tamén saltei nos meus pes, tan axiña coma un lóstrego. Mirei a un lado e a o outro, pero alí non vin ningún perigo. A avoa, aínda máis axiña do que eu saltei, sacou a roca da cintura e, ameazándome con ela, ordenoume, con suma urxencia:
-Grita agora mesmo que crees nas fadas. ¡Grita canto poidas!
Eu de bofes estaba ben, que os medios de comunicación naqueles lugares, e naqueles tempos, era a de gritar de chamar a verros de un mato a outro. Obedecinlle a avoa e gritei con todas as miñas forzas:
-¡Creo nas hadaaaaas!!!!”
A avoa puxo a man na orella para escoitar mellor e, pasado in instante o eco repetiu o meu berro nas lombas do outro lado do val:
“¡Creo nas fadaaaaas!!!!”
Eu quedei sorprendido dun grito tan grande cama aquel e, aínda máis, do longo que repetiu o eco, que pasou o noso lado coma unha persoa correndo e gritando. Doume a sensación de que aquel grito ía a quedar preso entre aquela brétema, repetíndose para sempre.
-¡Ai gracias a Deus, que salvaches a esa pobriña! -exclamou a avoa.
-¿A quén salvei, avoa?
-Salvaches da súa morte a unha fada -dixo a avoa, botando un profundo suspiro, e poñendo a man sobre o corazón.
-¿E cómo a salvei avoa? -pregunteille, perplexo.
-Salváchela porque o eco repetiu. Se o fada xa houbese morto, o eco non repetiría o teu grito.
Despois a avoa doume unha longa explicación das fadas, e díxome que se alguén di que non cree nas fadas, a fada desa persoa morre. Porque as fadas son es: un eco das almas.
-Pois xa non quedarán moitas fadas no mundo, avoa, que eu oín dicir a moita xente que as fadas no existen.
-Tes razón, Mano, que xa poucas quedarán. Moitas delas xa se haberán extinguido. E así van as cosas. ¡Qué pena!
_Avoa ¿é certo que poden facer ouro da palla, que fan canto queren con unha variña máxica?
-Eso que ti escoitaches son contos para nenos pequenos. As fadas que che digo eu son de verdade. Teñen certos poderes, pero non fan todo coma se foran Deus. Os seus poderes tamén teñen un límite, por eso que a xente crea nelas, para elas seguir vivindo. E a xente cada vez creen menos; a xente se volveu herexe, e así así as pobriñas van morrendo, coma tantas outras cousas, hasta que non quede nada: nin fadas, nin tradición, nin contos que contar. E despois o mundo vai a ser moi aburrido.
-Daquela, avoa, se non é certo que fan milagres con unha variña, e non fan ouro coa palla ¿Para qué valen as fadas?
-O mellor eu estou pecando, quitándolles o crédito a a outras fadas, pero as que eu vin, e cas que estou familiarizada, non fan deses milagres. ¿Para qué queren elas o ouro? Pero fan outros milagres, cando son de maior importancia que o ouro, coma o favor que lle fixeron o pastor, facendo medrar aquela roca, ou o encanto da princesa. Anque alí as cousas non lles saíron moi ben.
-A quén non lle saíron moi ben foi a min, avoa, que se non tivera pes lixeiros non estaba agora con vida.
A avoa botou unha risiña e, sen facer moito caso do meu comentario, seguiu falando das fadas, daquelas que ela vira moitas veces, e do fantásticas que eran. Daquela eu exclamei, coma nun sono:
-¡Cómo me gustaría velas, avoa!
-Pois direiche porque este é un día apropiado para velas, así algún día penso que as verás. Pero, antes de dicirche porque est é un día especial, aínda che teño que contar outras cousas. Por exemplo, para ver as fadas, primeiro hai que crer que existen, que non se pode ver algo no que non se quere crer. E para facerche as cosas fáciles, agora che direi como son:
As fadas que hai nestes bosques, son transparentes coma o cristal, e só nunha luz especial se poden ver. Pois na sombra non reflicten luz como para ser vistas, e o sol son completamente transparentes.
-¡Pero, avoa! Si non se poden ver nin a sombra nin o sol, daquela xa me dirá.
-Aí é onde ven un día especial coma hoxe, Mano, cando non fai sol nin sombra. ¿Ves esas varandas de sol que queren atravesar a néboa? Pois cando as fadas pasan eses raios difusos do sol, pódense ver clariño, como nos vemos ti amais eu agora mesmo.
-¿E cómo son, avoa? ¿Son así de guapas como din os contos?
_¡Boeno, boeno! Volta o mesmo. Nin guapas nin feas. A xente é
guapa ou fea, segundo a mires. Os paxaros, uns son máis coloridos que outros, e así os vemos, uns máis bonitos que outros. Pero fíxate nas ruliñas: teñen un só cor, e non dos máis coloridos, e sen embargo son guapísimas. ¿Y por qué? Por a súa graciosa sinxeleza. Así que ti, se non te deixes levar por esas cousas de colores, e verás que hai outra crase de beleza, tanto o máis agradable que as que moito relocen. Quéroche facer ver, con esta explicación, que se queres ver as fadas. Cando observes esas varandas de sol que atravesan a néboa non trates de ver cousas bonitas ou feas; mira de ver algo que nunca viches. Cerra os teus sentidos a todo o que te rodea, e xa verás que fácil che será ver esas fadas.
-¡Pero, avoa! ¿Cómo as vou a ver da maneira que mo explica? Que cada vez a entendo menos. Nin sequera me di que roupa visten. ¿Non é de ouro, logo, así coma di a xente?
-¡Volta o mesmo, Mano! A única roupa, e o único ouro que visten, é o seu pelo, que parece de ouro, e que case lles chega os pes.
-Quere dicir que andan espidas, avoa?
_¡E logo! Só a xente se viste, que ninguén máis. ¿Para qué se van a vestir elas, se non teñen frío nin vergonza que tapar?
-Pero se parecen a xente ¿verdade que si?
-Si, se parecen. Pero, o mesmo tempo, non se poden comparar. Hai unha desproporción entre elas nosoutros. Elas son moi delgadas, con un pescozo moi longo, e ollos moi grandes, e con pes moi pequenos. ¡E as mas! Esas si que son mas bonitas e delicadas, con uns dediños moi longos e delgados. Pero o máis rechamante e o cabelo. Será por o cabelo tan longo que algunha xente que as viron dixeron que tiñan alas.
-E falan, avoa? -eu insistín, pensando se eu podería falar con elas.
-Algunha maneira de comunicarse teñen que ter, pero que nos non as entendemos. Elas bailan e cantan, un cantar como o rumor do vento nos pinos, un canto tan suavizante que cura as feridas e alonxa as penas.
-Daquela eu xa as escoitei, avoa. Algunhas, cando ando eu solo polos matos, póñome moi triste, e o corazón doime, pero daquela escoito cantar os pinos e xa me pasa todo, e mesmo me dan desexos de voar.
-Ti es un rapaz máis sensible do que eu pensaba. ¡Bendito sexas! Porque, se xa podes escoitar o seu canto, non che será difícil velas. E dígoche bendito sexas, porque hasta agora só falamos de como son esas fadas, pero non do efecto que poden causarlle a quen as vexa. Cando as vexas, ti xa non serás nunca máis o mesmo rapaz que es agora. A túa vida cambiará, e serás un home rico, porque ningunha riqueza te cegará na vida, e te contentarás co que a vida che depare, e eso si que e riqueza. Que ser rico non é ter moitos cartos, que é estar contento co que un ten.
A avoa prometeume toda aquela felicidade, se vía as fadas, pero as fadas non me trouxeron mais que desgustos. Levantábame cediño, sen necesidade de que me tiraran da cama, como pasaba antes, e o primeiro que facía era acercarme a ventá para ver si había néboa. Polo regular, nas mañás de verao, os bosques amanecian con néboa, por a humidade do recio. Daquela Me alegraban, aquelas mañás, as mesmas que antes detestaba, porque me sentía encerrado. Daquela pedía para ir co gando para os matos, o que me deixaran ir a por leña, e marchaba, con almorzo o sen el. Dicía miña nai:
-¿Qué lle pasará o rapaz, que se volveu tan traballador?
O chegar os matos sentábame nunha bolsa, en calquera cómaro, e alí me quedaba cos ollos cravados nas varandas de sol, que se filtraban a través das árbores e a néboa. Calquera movemento dun arbusto ou dun paxaro que pasaba, xa pensaba que eran as fadas. O susurrar dos pinos, ou dos carballos, que son os únicos que soan coma pandeiretas cando os acanea o vento, a min xa me parecía un canto das fadas. Unha hora cos ollos fixos naquelas varandas de sol, para min eran un minuto. Eu estábame volvendo toco. E mentres eu soñaba, unhas ovellas ladroas que tiñamos, baixaban as leiras a comerse as colleitas, que sen dúbida lles enchía máis a barriga que a min as fadas. Repolos, tomates, cebolas, trigo, millo, ou leitugas, todo era bo para elas. De que bo dente eran, as condenadas. Nunca aquelas ovellas habían comido tanto e tan variado. Seguro que pensaron que eu era un pastor marabilloso. Pero non pensaban así os labradores, que máis de un xurou de quebrarme as canelas o día que me pillaran. As protestas eran interminables, e levei paos de me pai e estiróns de orellas de miña nai, que xa case podía voar con elas.
-¿Qué pasa contigo, neno? -preguntábanme na casa_.Empezaches a ser moi traballados e agora non tes coidado de nada.
Eu non lles podía dicir o motivo, porque lle xurara a avoa que non divulgaría aquel segredo das fadas. Aveces xuraba que non lle ía a facer máis caso os contos da avoa; pero, cando alborexaba unha mañá de néboa, non o podía remediar: alá me ía para as fragas cediño e quedábame coma un parvo cos ollos espetados nas varandas de sol, todo o tempo que fose, tratando de ver aquelas deidades que a avoa me había metido na cabeza.
Una desas nebulosas mañas, por certo moi parecida a aquela de cando tivera a conversación es fadas coa avoa, atopábame eu con toda a miña atención posta nas varandas de sol, cando alguén me colleu por un brazo. Tan entretido estaba que levei un susto tremendo, e botei un berro. Pero o medo se volveu terror cando comprendín o que me esperaba. O home, que me tiña preso polo brazo era o labrador parvo, tolo e ruín, o que eu lle había matado os pitos no prado, pensando que eran os príncipes que me contara a avoa. Eu sentinme nas mas daquel malvado coma un paxaro nas garras da rapina, porque comprendín que aquel era o día que eu me ía atopar co meu Creador.
Aquela triste mañá, as miñas ovellas habían elixido as leiras daquel tolo para almorzar, e el en vez de xurar e berrar, como facía a outra xente, non dixo nin pío. Botou as ovellas para as colleitas dos veciños, dándolles cascarolos hasta hasta deixalas tolas e veu, como en busca miña, e alí me pillou soñando coas fadas. Comprendendo o que me esperaba, empecei a implorar piedade e misericordia, pero todo caeu en orellas xordas. O bruto comezou a mallar nas miñas costas con un pao, coma quen malla fabas verdes. Chegou o momento en que eu xa non pedía compaixón, e rezaba para morrer axiña. Pois estaba visto que o bruto aquel non ía a parar de darme paos hasta deixarme alí sen vida. Direi que, nesas circunstancias, que eu experimentei aquel día, só os primeiros golpes doen, que despois o dor vaise, e o medo tamén, e un só sinte vergoña. Todo parece un pesadelo, e un pensa que e mentira, pero o tempo non pasa e un non esperta. Así recordo eu aquela experiencia.
Despois, sen saber como terminou, de pronto notei que o home marchara. O día parecía máis claro, como se a brétema se levantara o o sol brillara moito. “Eu estiven soñando” –pensei. Suaba e o meu corpo tremía coma unha vara verde. E sentíame moi solo, coma desamparado, sen ningún valor. Choraba e quería morrer, porque, despois daquela violación do meu orgullo de rapaz, a nunca máis sería feliz.
Pois así estaba chorando, cando escoitei un canto como se o vento se levantara e os pinos cantaran. Era un rumor como unha brisa fresca que corría por dentro da meu corpo e o refrescaba. Daquela, entre os raios difusos do sol, que atravesaban as sombras das árbores, vin algo parecido a un remuíño de auga, que veña na miña dirección. Refreguei os ollos, porque pensei que eran as miñas bágoas as que me facían ver aquel fenómeno. Pero pronto o remuíño se tornou brillante coma un lóstrego e despois rompeuse en moitas figuriñas, que xirando se acercaban a min moi de presa. E toda aquela luz colleu a forma de nenas moi delgadas, que se podían ver as árbores a través dos seus corpiños coma se foran de cristal. Bailando e cantaruxando, con unha voz moi doce, xuntábanse e se rompían, e se volvían a xuntar. Eran tal cal como as había descrito a avoa. Puxéronse a bailar sobre o meu corpo, e eu non sentía o seu peso, pero si os seus pes frescos e o pelo dourado que caía sobre min, coma se fora un orballo que curaba dor dos meus magallóns. Eu sentíame moi feliz, unha sensación que nunca poderei expresar ben como foi. Así bailando, aquel marabilloso cabelo, daquelas marabillosas criaturas, foise enlazando un co outro, e logo todas elas foron un só corpo de luz outra vez, coma o principio. E outra vez, así coma viñeron marcharon: como un remuíño de auga, manto abaixo, e pasaban a través das árbores. Eu as quedei mirando coma se fosen a miña vida que marchaba do me corpo, e eu a deixaba marchar contento.
Naquel momento escoitei os gritos da avoa, que me chamaba desde lonxe. Ela oíra os berros, cando o home mallaba en min, e viña a ver que me pasaba.
-¿Qué che pasou, Mano? ¿Qué era ese griterio? -preguntaba desde lonxe, case sen poder alentar.
Eu corrín o seu encontro, gritando coa alegría:
-Vinas, avoa, vinas! -era o único que eu atinaba a dicir.

FIN DAS FADAS

OS MELLIZOS
Desde o alto da Roca do Pastor, como xa mencionei noutra historia, apreciábase un panorama amplío e fermoso do val. A final do val, o río atopábase con terreo alto que lle obrigaba a dar un xiro para a dereita. E durante Deus sabe cantos anos as inundación depositaran alí unha grande cantidade de garavilla. Naquel a zona había un extenso bosque de pinos moi vellos. E naquelas árbores moraban moitos corvos, e o lugar era coñecido por O Piñeiral dos Corvos. Aqueles corvos andaban a diario escarvando naquel pedregullo do río, tal vez porque as augas depositaban alí algunha crase de comida que lles interesaba a esas aves. Entre todos aqueles corvos, había un a todos os demais. Falábase de que aquel corvo tiña mais de cen anos. Xente maior aseguraban que que xa seus avós falaban daquel corvo. Aseguraban que era o mesmo paxaro, por o croar tan peculiar que tiña, un croar completamente diferente os outros corvos. A súa voz era fina, como a voz dunha muller e, o croar, parecía dicir: ¡Fillos, fillos! Ese paxaro sempre andaba solo, coma si non quixera amizade con ninguén da súa raza.
Esta explicación ven a conto porque sobre aquel corvo había unha lenda, que uns tomaban en serio, pero os mais en broma. Contaban que, en un tempo, unha treboada de verán había inundado o val, tan de presa que colleu a xente de sorpresa e algunha afogou. Entre elas afogaron uns nenos, que os corpos nunca foron atopados. E aquel corvo, segundo as superposicións, era alma en pena da madre dos rapaces, que non podía descansar en paz hasta atopar os corpos dos seus fillos.
Nunha ocasión a grava foi minada para usala na construcción de vivendas, e alí atoparon dous esqueletos. Eran pequenos esqueletos, un abrazado o outro, coma se morreran daquela forma. Toda a xente, de cantas aldeas había a redonda, acercáronse a ver os esqueletos.
O cura, axudado por outros homes, depositou os ósos nun caixón, e leváronos para a igrexa. O outro día enterráronos no cemiterio e o enterro foi moita xente. E comentaban:
-Daquela era certo a lenda do corvo.
-Agora xa pode descansar en paz esa alma de Deus –dicían todos referíndose o corvo, que se supoñía que era a alma da nai dos rapaces.
-Pois que Deus os teña na gloria.
-Amen.
A min chamoume moito a atención todo aquelo, porque nun vira cousa igual: tanta xente para enterrar o que xa había sido enterrado. Eu non vía o momento de atoparme coa avoa das cabras para que me explicara aquel teatro, porque ela sempre tiña resposta para todo.
Unha mañá, desas húmidas e calorosas atopeime coa avoa na Lomba dos Cabalos Vellos. Estábamos os dous sentados nunha pedra e a avoa fiaba. Eu observaba unha nubes grandes que parecían correr de presa para o lado do mar. De súpeto a avoa parou de fiar e quedou observando aquelas nubes, con unha atención coma se lle fixeran acordar algo especial, e dixo:
-Paréceme que vai a caer hoxe o treboada de San Marcos.
Comentou aquelo a avoa porque era crenza, entre os labradores, de que arredor do día de San Marcos, antes ou despois, sempre caia unha grande treboada.
Eu aproveitei o comentario, e dixen:
-Se cadra vai unha treboada coma aquela na que morreu tanta xente ¿eh, avoa?
-¡Que Deus non te oia! –exclamou a avoa.
-Avoa ¿vostede pensa que os esqueletos dos rapaces que atoparon na area eran os dos mellizos que morreron naquelas inundacións?
-¿E senón de quén ía a ser?
-Daquela agora aquel corvo xa pode descansar en paz. ¿Non si, avoa?
-Ben merecido o ten, fillo, despois de tantos anos penando. Que descanse en paz.
-A xente agora non fala máis que desa lenda, avoa.
-¿Lenda dis? Xa che dixen, noutra ocasión, que lenda é algo que pode ou non ser certo. Pero esta é unha historia moi certa, como a demostraron os esqueletos.
-¿E vostede sabe esa historia, avoa? –eu preguntei, seguro de que a avoa a sabía, porque ela sempre sabía as historias mellor que ninguén.
-Se a sei, dis? Eu son a única persoa que a saba. Boeno, saber a sabe todo o mundo. Quero dicir que eu son a única persoa que a sabe o dediño, tal cal como pasou.
-¿Daquela vostede aínda se acorda das inundacións, avoa?
-¡Veña, Manuel! Non sexas chistoso, que tan vella non son.
-Daquela ¿cántos anos hai que foi iso, avoa.

A avoa comezou a falar sola, coma remoendo as palabras e facendo
números cos dedos:
-Setenta e cinco por aquí, máis doce ou catorce por alí, fan
cen, e se lle arrimamos vinte, ven sendo o que eu digo: hai uns cento trinta anos, máis ou menos. Porque miña avoa tiña uns quince ou dezaseis anos, cando eso sucedeu.
-¿E cómo non podreceron os ósos dos rapaces en tanto tempo, avoa? Que estaban enteiriños, que eu os vin.
-A area, Manuel. A area os conservou.
-Avoa, estaban abrazados un o outro coma se estiveran vivos –eu aclarei, aínda sabendo que a avoa tamén os vira.
-Pobriños! _exclamou a abola-. Morreron da forma que viviron: sempre collidos da man coma dous namorados. Eran uns anxeliños do ceo, pero igual foron víctimas inocentes daquela maldición que pesaba sobre a familia toda. Que descansen en paz.
-Amen -contestei eu- e lle preguntei: ¿Cómo sabe vostede tanto, avoa, se fai tantos anos que foi iso? ¿Cómo sabe que andaban sempre collidos da man como namorados?
-Porque miña avoa era unha serventa no pazo. Ela foi quén os criou. Acórdome que, as noites de, especialmente nas noites de inverno, viñan todos os veciños para a nosa casa a escoitar as historias de miña avoa; e entre esas moitas historias que miña avoa sabía, gustáballe contar a
dos mellizos.
-Daquela podíama contar a min, tal cal como foi ¿eh, avoa?
-Si que cha podo contar, e con moito gusto, porque me encanta recordar cousas de miña avoa.
Eu íache a contar que, cando aquelas inundacións sucederon, miña avoa era una moza, feita e dereita, a pesar dos seus quince anos, porque no pazo a apreciaban moito, e ela se criou máis folgada e con mellor alimentación que outras rapazas daqueles tempos, que eran tempos ben pobres, por certo. Pois así contaba ela como se desencadeou aquela treboada:
Contaba que aquel día ela levaralles a merenda os xornaleiros. Unha cesta con tortilla, pan e viño, que hasta de eso se acordaba; pois miña avoa tiña a memoria do demo. ¡Qué Deus me perdoe! Aquel día, coma hoxe, era un día húmido e caloroso, e todos os traballadores se sentaron a sombra de uns olmos a merendar. Así estaban, comendo e rindo de un que outro chiste, cando dúas nubes pequenas, coma esas que pasaron fai un momento sobre os matos, apareceron aquel día, pero do lado do mar. E alguén comentou, o mirar para aquelas nubes:
-Aí ven a treboada de San Marcos.
Parece ser que había una grande sequía aquel verao, e a xente rezaba por chuvia. Os traballadores estaban para chistes, porque a comida, o viño e o descanso, no só alimentan o estómago, que tamén
alimentan o humor, daquela, por o feito de que as nubes eran tan pequenas, aquela ocorrencia foi tan festexada coma o mellor chiste do mundo. Non paran de rír, cando xa aquelas nubes se habían triplicado de tamaño, cambiando de grises a escuras, e se movía rapidamente coa un furioso remuíño. Todos os traballadores pararon de rir, e quedaron coa boca aberta, sen poder seguir comendo, por mirar aquel fenómeno. Pois, coma por arte de maxia, as nubes medraban a un paso nunca visto e, antes dos xornaleiros terminar a merenda cubrían o ceo de norte a sur. Da parte do mar comezou a soprar un vento frío que traía un forte olor a algas e sal. E i ceo escurecía coma se de pronto caera a noite. Naquel escuridade, por detrás dos matos, víase reflexo de lóstregos e despois un ruído xordo dos tronos.
-Vámonos, que esto vai en serio -dixo o encargado.
Recolleron as ferramentas e todos correron para a casa coa chuvia nos tacóns, e antes de chegar o pazo, día tornarase noite.
O vento habíase tornado un furacán, e a chuvia caía a cántaros. Ninguén acordaba unha treboada como aquela, que se houbera desencadeado así con tan pouco aviso. Era imposible encontrar refuxio de aqueles elementos, porque o ventarrón tiraba coas árbores e facía voar os tellas; e onde queira que a xente trataba de agocharse era un perigo. De pronto, unha avalancha de auga baixou dos matos o val, arrastrando todo o seu paso: árbores, pedras e moínos enteiros, todo canto atopaba no seu camiño. E alí, o lado do mato dos corvos, onde o ríu dá aquela curva, a treboada depositou todo o seu botín. Unha vintena de persoas morreron, entre elas a muller do gardián e os mellizos. Todos eses corpos foron atopados, menos os dos mellizos, que non se atoparon hasta estos días.
Despois de esa traxedia, os donos do pazo encerraronse nun cuarto e xa nunca máis quixieron comer, beber ou recibir xente, morreron logo. Pero fillo parvo viviu alí sousiño por ben tempo, como un ermitaño, sen cariño nin coidado de ninguén. Un día prendulle lume o pazo, que ardeu coma a pólvora, porque por dentro tiña moita madeira, e o pobre home terminou sendo devorado po as lapas, que non quedou del mais que as cinzas. Pero antes deso deixou un testamento moi intelixente, dónde demostrou que non eran tan parvo coma seus pais pensaban del. Os pais foron os que fixeron del un burrico, porque todo o cariño o habían depositado no outro fillo, que era máis guapo, e a el o trataron sempre coma a un imbécil. Despois, o chegar os mellizos, todos os miramentos foron para eles, e pobre fill nunca lle fixeron caso. Foi olvidado e despreciado, sendo o mellor fillo, e onde posiblemente estaba o futuro e a descendencia daquela xente, se houbesen sabido mirar por ela no seu corazón.
-¿E a quén lle quedou o pazo e as terras, avoa, cando el murreu?
-Como che dicía, antes de poñerlle lume o pazo deoixou un testamento, e as tierras deixóunas para o pobo. Gracias a el, ti amais eu podemos apastar o noso gando nestos matos todos, porque el as deixou para todos nos. Así se cerró o círculo, e a maldición acavouse e todo volveu a como era antes, que esa es lei de Deus, e a natueza tamén o quere así.

La avoa seguiu fiando e eu quedei pensando naquel final tan inesperado, pero logo exclamei:
-¡Avoa! Pero vostede non me contou nada dos mellizos.
-Que os mellizos murreron naquelas inundacións é cousa que xa o sabes ti.
-Eso sí, pero non me contou nada da súa vida.
-¡Ah, ese é outro conto. Eu conteiche o das inundaciones.
-¿E por qué me dixo que os mellizos foron víctimas de unha maldición? ¿Afogaron por qué a xente lles botou unha maldición?
Fixen aquela pregunta, porque aqueles eran os xuramentos que os chavales oíamos dos maiores: Queira Deus que lle pase esto, queira Deus que lle pase aquello. Tonterías así de esa natureza, pero que os chavales tomabamos moi en serio.
-Non, Mano. O río non leva a ninguén porque a xente o diga; que a xente, a maioría do tempo, fala da gorxa para arriba.
-¿Daquela de qué maldición fala vostede, avoa? -eu insistín.
-Eu falo, dunha maldición que pesaba sobre aquela familia, e que por iso todos terminaban mal, hasta que o fin non quedo, de todos eles, nin un para contar o conto.
-¿Pero vostede sabe o conto, verdade que si, avoa?
-Cando digo o conto, é unha maneira de dicir. Pero este non é un conto, nin unha historia para nenos, porque é moi complicada. E para que a entenderas teríache que dar moitas explicacións; e non hai nada máis aburrido que unha historia moi explicada.
-Nunca me aburren as súas historias, avoa. Canto máis longas e complicadascomplicadas, máis me gustan -aclarei eu, tratando de conseguir que a avoa me terminara de contar aquela historia dos mellizos.
-Boueno, contareicha a brocha gorda, sen explicacións. O que non
entendas, déixao, que cando sexas maior xa o entenderás. Pero non me andes facendo preguntas coma de costume, ou deixo a historia alí mesmo onde me atope
-Non, avoa, vostede conte, que eu calo.
-Pois mira, para que despois non me andes interrumpiendo, darei
unha voltiña, e comezarei a casa por o tellado; que a veces, para entender unha historia, é mellor contala o revés.
Bota un vistazo, e mira canta largueza ven desde aquí os teus ollos. Pois todo canto ves desde estas alturas, unha vez pertenceu o
pazo. Pero fai moito tempo, antes de existir o pazo, todas esas terras que alcanza a túa vista, pertenceron a moita xente. Que, segundo a historia conta, estes lugares foron moi poboados hai moito tempo. As lombas estaban cheas de aldeas pequenas, unha aquí e outra por alí, e a terra estaba moi repartida, e a xente era pobre. A única casa, onde se vivía con folgura, era unha nesta parte, que se foi apoderando de todas as terras, hasta que foron moi ricos, e a casa converteuse nun pazo...
-¿E cómo se apoderaron, avoa? ¿Tiñan moitos cartos e as mercaron?
-Non pagaron por elas, que as foron usurpando, valéndose da pobreza dos demais. Xa verás cando che conte.
O principio, a xente desta casa, eran boa xente; boa e servicial, e axudaban os máis pobres no que podían. As axudas podían ser sementes para sementar, ou prestar os bois para arar as terras, ou prestarlles algún pan, cando a necesidade era moita. Os campesiños pagaban con creces eses favores, pois lles ían a traballar e nunca cobraban polo seu traballo. Así que a casa rica sempre saía gañando. E a medida que novas xeracións se foron facendo donas da casa, tamén se foron facendo máis gulosos, e máis e máis foron aproveitándose dos pobres. Os paisanos fóronse empeñando, e cando non podían pagar as débedas con diñeiro ou con favores, pagaban coas súas terras.
Despois nunha ocasión -e recorda que estou falando de fai moitos anos- veu por aquí unha febre de plantar viñas, febre que os donos da casa rica fomentaron, facendo propaganda de que as viñas daban máis ganancia que as pequenas colleitas. Así que todo o mundo dou en plantar viñas, sen darse conta que estaban cavando as súas tumbas; porque as viñas tardan en dar froito e, mentres tanto, a xente non tiñan nada que comer. Así fóronse endebedando coa casa rica, que xa fixera aquello con esa intención; e os pobres perderon todas as súas terras...
-¿E qué foi de toda esa xente, avoa? ¿A onde foron, o perder as terras?
-Os máis novos marcharon a outros lugares, os vellos foron morrendo de pena e de miseria, e os do medio quedaron a traballar para pazo. Os novos ricos arrincaron as cercas, achanzaron os cómaros e derrubaron as casiñas. Nas terras altas deixaron todo a viñedos e, nas terras chanzas sementaron cosechas de toda clase e este val foi moi rico.
-Daquela fixeron ben, avoa; por o menos os que quedaron tiñan moito que comer.
-Si, pero o que foi riqueza para uns poucos, foi tristeza para moitos. Cando os paisanos eran donos das súas terras, eran pobres pero eran señores, que cada cal na súa casa é o rei. Se non había máis había menos, pero tiñan a súa familia con eles. E igual que pasa hoxe por as aldeas, penso que pasaría naqueles tempos: o que máis e o que menos tería unha cabra, un par de ovellas, un burro ou unha vaca; terían algunhas galiñas, un can ou un gato. Os campesiños axudábase uns os outros, igual que fan hoxe. Pero despois de perder as terras non eran donos nin de si mesmos. Aínda os que marcharon non tiñan un sitio a onde volver. ¿Quixeras unha riqueza para ti coma esa ¿eh, Mano?
-No, avoa. Eu maldiciría a esa xente que se fixo así con todo, facendo trampas.
-Agora si que deches no cravo, Mano. Esa era a maldición que pesaba sobre esa familia.
-Pero avoa ¿todo eso que me conta, ten algo que ver cos mellizos?
-Xa che dixen o principio, que a veces hai que contar unha historia o revés, e para que ti me entenderas tiña que dar esta volta, e agora por onde tiña que terminar, comezarei:
Debido a esa maldición, todos os descendentes daquela casa, que foron os do pazo, terminaron mal, e os mellizos, aínda que eran inocentes, non ían a ser menos, así o explicaba miña avoa. Dicía que a xente, cando e arrincada dos seus 1ares e teñen que trotar por o mundo, o pasan moi mal -que en eso doulle crédito a miña avoa- e antes de asentar cabeza unha vez máis, esas xentes maldicen os seus infortunios , que así haberán feito todos os que foron desposuídos das súas terras: veces e veces, esas pobres xentes, haberán ma1decido a xente da casa grande, e a todos seus descendentes. E esas maldicións, de tanta xente, nacidas do dor e a tristeza, é unha forza que pode facer milagres. Miña avoa así o pensaba, e eu así cho conto. Pero eu, anque non sei ler coma miña avoa, teño máis experiencia, que estes son outros tempos. E por iso sempre me andou na cabeza a historia de toda esa xente; e agora que apareceron os esqueletos dos mellizos, máis convencida estou das miñas crenzas. E crenza ou ciencia, todo ven a dar alí.
-Ai pois eu non sei que quere dicir, avoa, con eso de crenza e ciencia.
-Xa che dicía que a historia era complicada. Pero xa que estamos no baile, bailemos. Que agora que che expliquei todo esto, comprenderás mellor o que ven.
Miña avoa, que era moi supersticiosa, creía en esas maldicións. Pero eu penso que aquela familia padecía unha enfermidade hereditaria. Iso era o que eu che quería dicir, Mano: que crenza e ciencia, todo ven a dar alí. Que unha enfermidade hereditaria, unha maldición es. Así como se herda as semellanzas una criatura inocente, a veces ten que cargar coa as desgracias dos demais. Xa verás se teño razón:
Os últimos do pazo tiñan dou fillos, e como xa che dixen, un era parvo -eso pensaban os seus pais- e o outro, que era o máis novo, era listo e guapísimo. E dicía miña avoa que aquel fillo era o orgullo e a esperanza de seus pais, que por eso ignoraron o máis, vello, tratando sempre coma un parvo. E como esa xente rica sempre queren deixar descendencia, tiñan toda a súa esperanza posta no fillo menor, por ser tan guapo. Pero o mozo, contra o desexo dos padres, meteuse a estudiar para cura, dicindo que non quería deixar descendencia. Aquelo apesarou moito os padres e se derrubaron na desesperación. Para agravar as cousas, cando ese fillo xa estaba por examinarse, toleou. Tiña a manía de correr tras cans doentes. Sete veces veces o día lle daba a loucura, e collendo unha ferramenta, corría por as leiras gritando:
-¡Atallade por aí, que aí vai!
Nunha ocasión miña avoa, cando aínda era unha nena, viuno vir por o camiño, con unha gadaña o ombro, suando de tanto correr e falando coa súa sombra: “¡Vamos, camiña, que ti non das golpe! -lle dicía a súa sombra.” Miña avoa preguntoulle cantos cans matara, e dixo el. “Hoxe sete namais.” Parece que tiña manía co número sete.
-¿Daquela había tantos cans doentes naquel tempo, avoa? -eu preguntei, porque me pareceron moitos cans, para matar sete nun día.
-Había o mesmo que hoxe, Mano. El os imaxinaba. E cando recuperaba a razón, débase conta da súa tolemia e choraba. O fin tuveron que encerrarlo, porque empezou a confundir os rapaces con cas e corría tras eles. Quero dicir que o levaron a un manicomio, que é a onde levan a os tolos. Dixo miña avoa que logo morreu.
E como che dicía, os padres, o ver que non había futuro para a súa descendencia, tiráronse o abandono e non facían caso de nada. Pero en medio de esa desolación, cando os donos do pazo ían xa entrados en anos, viñeron o mundo os mellizos, así como caídos do ceo. Digo coma caídos do ceo, porque, segundo miña avoa, eran tan guapos aqueles nenos que non parecían de este mundo. E contaba miña avoa que aqueles anxeliños cambiaron todo o panorama, coa súa alegría. As vacas daban máis leite, as colleitas moi boas, e nunca tanto viño se había recollido, nin tanto nin tan bo. As flores medraban máis bonitas, e hasta os paxaros cantaban de día e de noite...
-¡Ai qué gordas as contaba súa avoa! Qué saberán as vacas r os paxaros d todo eso. ¿E as colleitas e as uvas? ¿Qué lles importaría se os nenos eran guapos o feos? E o único que queren as colleitas é esterco e as vacas herba, que o demais non lles enche a barriga. Vostede debe pensar que eu son parvo, avoa.
A avoa quedou coa boca aberta escoitando a miña tirada e, abaneando a cabeza, díxome:
-Parvo non serás, pero es un burrico que non entendes nada. Non
só de pan vive o home, que miñas cabras dan máis leite cando brincan que cando cando pacen, porque é a alegría o que crea a abundancia. Que iso foi o que aqueles nenos trouxeron o pazo e o val: una alegría que facía moita falta, e unha esperanza que se había perdido. Déixame que che explique, e verás que miña avoa tiña razón, e sabía o que dician.
Os donos do pazo, habían perdido a esperanza e a fe en todo, así que non facían caso de nada. Non pagaban os criados, nin lles daban de comer. Daquela a xente non traballaba as terras, ou traballaban a desgano, e en vez de facer as cousas coma Deus manda, roubaban os donos o que podían, para comer e estragar. Non lles daban herba as vacas, que lles daban paos, e as vacas con paos non dan leite. E coma ti dicías, as colleitas queren esterco, e xa me dirás que esterco pode facer as vacas se no comen. Os paxaros non cantaban, porque, como todo o mundo andaba de mal humor, a penas un paxaro abría o pico xa lle tiraban unha pedra. Así que os paxaros andaban asustados e non cantaban. Os traballadores non podaban ni cavaban as viñas, e as viñas non daban uvas. Porque che digo que, de todas as plantas, son as viñas as que queren mellor coidado. Pon a un home amargado a coidar viñas e o viño que recolla volverase vinagre. Todo iso cambiou coa chegada dos nenos. Os padres botaron misas, dando gracias a Deus por aquela bendición do ceo; e deron esmolas a igrexa e os pobres. Pagaron e deron ben de comer os criados e xornaleiros, e daquela os traballadores daban ben de comer os animais, e as vacas daban leite. Miraban por a terra, e a terra daba colleitas. Os paxaros non eran molestados e o oír cantar a xente, eles tamén cantaban. As viñas, podadas como Deus manda, abonadas, cavadas e podadas, enchían os barrís de bo viño.
-Agora si que entendo, avoa. O avó xardiñeiro das casa grande falaba coas flores. El dicía que entendían, e que medraban máis bonitas falándolles. Eu pensaban que non era certo, pero tiña razón ¿verdade que si, avoa?
-Pois ai tes, Mano. Pero agora que todo está aclarado, cala e escoita, que agora é cando empeza a historia; que hasta aquí non fixen máis que explicarche a situación. Agora pon atención se queres entender esta tráxica historia daquelas preciosas criaturas.

Eu ía a contarche, antes de ti interromperme, que cando naceron os mellizos, miña avoa foi a servir o pazo, para coidar eses nenos. Miña avoa era moi nova por entonces, una nena de uns sete ou oito anos. Pero ela foi a que practicamente os criou, e os chegou a querer coma se foran seus fillos. E cando ela contaba esta historia, dicía que aqueles nenos non parecían deste mundo, tan bonitos eran, e non se cansaba de exaltalos, dicindo que parecían anxos do ceo. Un namoradapodía podía ver, a través das palabras de miña avoa, que estaba enamorada daqueles nenos. Miña avoa tiña esa maneira de dicir as cousas. Non é que o diga eu, que a xente que aínda a recorda, dicían que ninguén sabía tantos contos coma os que ela sabia. En canto a gracia que lles poñía, xa quixera eu haber herdado aquela gracia. ¿E por qué pensas que ela sabía tantos contos? Porque había lido todos os libros que había no pazo, e os recordaba todos de memoria. ¿Ou non che dixen que ela tiña a memoria do mesmo demo? E adiviña quén lle ensinou a ler. Pois sí, os mellizos lle enseñaron a ler. O princípio os mellizos, que xa os dous anos sabían ler, lle lían a miña avoa os contos na cama, como se eles foran maiores que miña avoa, e miña avoa fora un crio. A miña avoa lle encantaban de tal maneira aqueles contos dos libros, que se empeñó en aprender a ler, e non paró hasta que aprendeu. E agora que estás enterado de todo eso, sigamos coa historia.
Naqueles tempos había moita superstición, eso xa cho teño dito, por o tanto a xente pensaba que os nenos eran un milare. Pois á xente lle extrañaba que un matrimonio tan maior, como eran os donos do pazo, puderan ter fillos. Pero ter dous xuntos e tan guapos, lles parecía un verdadeiro milageo. Miña avoa dicía, que a veces lles tiña medo, porque os vía tan anormales...
-Pero non eran anormales ¿verdade, avoa? ¿Ou tiñan algún qefecto, por esa maldición que vostede contaba?
-Todos os nenos teñen defectos, Mano, que ese é condición humana. Uns nenos choran moito e outros choran pouco. Hainos que se ensucia e hainos que non se manchan nada. Uns son de bo dente e outros non proban bocado...
-¡Teñen bo dente, di, avoa! Se os nenos pequenos non teñen dentes, avoa. ¿Pero vostede que di?
-Ti ben me entendes, Mano, así que non te rías, que esta historia non é un chiste.
-Non me río da historia, avoa. É que, así de golpe e porraza, fíxome gracia ver a un neno nacer con dentes, coma se fora un cocho.
-Boueno, como che decía, esas e outras minudencias, son defectos normales dos nenos. Pero o defecto que miña avoa vía nos mellizos, era que non tiñan ningún. Por o tanto o seu comportamento parecía anormal. Nunca choraban, nunca se queixaban, comían o que es daban, non facían ningún comentario...
-¡Pero, avoa! Outra vez coas súas. ¿Cómo van a comentar os nenos, se os nenos pequenos non falan?
-Ti es o que falas demais, Mano, e non me deixas acabar eta historia de unha vez. Os nenos tenen as súas maneiras de falar. Se ti me me queres entender, ben me entendes. Pero recoerda que eu falo por boca de miña avoa, e ela decía que a os dez meses xa falaban coma cotorras. E os cinco xa corrían por os campos que non había galgo que os pillara Dicía miña avoa que se lles podía poñer roupa sucia, que daí a un pouco xa a tiñan limpa. E non te rías, Mano. Si non me queres crer, toma exemplo dos gatos: non lles gusta a auga, pero non hai animais máis limpos. Pero os millizos si que lles gustaba a auga. Dcía mi´ña avoa que lles encantaba andar desnudos e meterse al auga. Era o mismo que fixera fríu coma calor, eles tiraban de roupa e metíanse na auga. Miña avoa dicía que eles xa nadaban coma rans cando os botaban na bañeira. A xente seique se ria o velos cos seus cuiños o aire, porque parecían anxeliños desnudos. Miña avoa seique quedaba horas, coa boca aberta, mirándos como corrían e brincaban. E para o seu adentro pensaba: “Algo anda mal aquí. Non vexo o que é, pero esto non pode ser así.” E a avoa pensou que había atopado a resposta cando lles chegou a hora de ir a estudiar.
-¡Ah, claro! Non eran moi listo para estudiar ¿verdade, avoa?
-¡Qué equivocado estás, Mano. Os nenos habían tido un maestro na cas, pero non por moito tempo, porque non tenrían máis de seis anos cando eles xa sabían máis que o maestro. E desde aquela non precisaron máis maestros, que eles pasaban o tempo lendo, cando non brincaban, e eles solos leron os miles de libros que enchían as estanterías do pazo. E tamén sabían música, que no pazo había varios instrumentos, e dicía miña avoa que os tocaban todos e cantaban coma ánxeles.
-¿Daquela de que pe coxeaban, avoa. Que eu non acabo de entender esta historia.
-¡De que pe coxeaban! Eu debo estar tola para falar estas cousas con un neno coma ti.
Os nenos xa non eran nenos cando comentaban con miña avoa o medo que lles daba o só pensar de que os mandaran a universidad para estudiar unha carreira, porque perderían a liberdade dos campos, e perdería a súa infancia para sempre.
-Pero despois de estudiar podían volver, avoa. Porque cando os padres morreran eles tiñan que coidar do pazo. ¿Non é certo?
-Tes razón, Mano. Eles podían volver, pero a súa infancia non volvería. A súa niñez era o que eles temían perder. Eran moi felices con aquela liberdad, e se daban cuenta que aquella felicidade o medrar se ía a perder. Daquela decidiron ser nenos para sempr
-De boa lles ía a valer, avoa. Que aínda que un non queira medrar, medra o mismo.
-Eu falo por boca de miña avoa, Mano. Así o contaba ela e así chote conto eu. Ti tes razón en pensar así, pero che digo que é moi extraña a nosa mente. Pois sabido que os tolos adquiren unha forza sobrenatural, nesos ataques de tolemi. E co medo se corre máis.
Segundo miña avoa, os mellizos consiguiron o que pretendían. Pois o tempo pasaba e eles seguían sendo nenos. Pero nunha ocasión disque veu o pazo un irmá da madre, que era moito máis que cura, e máis que frade. Tal vez era un bispo. Miña avoa, a súa idade, non entendía de eses títulos da igrexa. Aquel personaxe estivo no pazo uns días, e lle pareceu que o comportamento dos sobriños era escandaloso e recomendou separalos, mandalos a un colexio de internados, coas monxas e cos frades.
-E por qué quería separalos e mandalas cada un por o seu lado, a un coas monxas e o outro cos frades?
-¡Pero, Mano! ¿Cómo vai a ir unha rpaza cos frades, on un rapaz coas monxas ¿Ti non entendes?
-¿Daquel os mellizos eran un home e unha muller?
-¿E logo non cho dixen?
-Non, avoa. Eu pensei que eran dous nenos. Como eran mellizos e vosteted sempre fabla dos nenos...
-Pensei que chio dixera o principio, Mano. Pois si, eran neno e nena. E tes ti razón, que sendo mellizos un espera que sean os dous do mismo pao. Pero como ves, todo era extraño e anormal naquelos nenos. Por eso che dicia, o principio, que á xente lles facía gracia velos xuntos da man coma se fosen noivos. E aquelo foi o que escandalizou o irmán da madre.
Boueno, pois houbo de todo para conseguir tal propósito de levalos coas monxas e cos frades: promesas, suspiros e choros; e finalmente amenazas. E así como antes habían traído felicidade, agora traían desdicha, porque coa súa desobedencia facían padecer os padres, que a súa vez pagaban as consecuencias os trabajadores, e outra vez se acabou a felicidade no pazo. Pero eles nunca lles deron o gusto os padres, nin a seu tío, porque antes de conseguir separalos, eles se suicidaron.
-Pero, avoa ¿non dicía vostede que afogaron nas inundacións?
-Miña avoa decía que afogaran nas inundaciones. E por iso dicía que os pobres anxeliños habían sido víctimas inocentes de esa maldición que pesaba sobre aquela familia. Pero de unha historia, a veces, é máis importante o que se adiviña que o que se conta. Déixame que che explique, o final e xa verás se a miñ sospeit tene algún fundamento:

Na historia queda dito que un fillo era parvo, anque non tanto coma seus padres pensaba, ou o fixeron. O outro fillo, tan guapo, non queria ter descendencia, porque tal vez sospechaba, ou o sabía, que a maldición dq que se falaba, era unha enfermidade hereditaria. E logo os mellizos, que querían ser sempre nenos, conseguiron ser sempre nenos. Pero, como tí dixeches, unque un non quera medrar, se medra o mismo. Así que se eles non medraron, foi porque quedaron enanos. Por iso non querían ir a estudiar, porque pasarían vegoña. E cando os quixeron obrigar, fixero un pacto suicidaronse. Cuando diluvio os pillou, eles x estaban mortos. Esa esa é a miña conclusión.
-¿E cómo sabe eso, avoa?
-Eso o pensei algunhas veces. ¿E sabes por qué o sospeitei, Mano? Porque a miña cabeza non me deixa tranquila. Eu penso nas cousas que recordo e me contaron, e lles dou voltas e voltas durante anos, en vez de durmir. E a esta sospeita, non quería dar crédito. Pero agora que vin os esqueletos, tamén vexo que a miña crenza era certa.
-¿E logo qué tiñan os esqueletos, avoa, para vostede ver que se suicidaron?
Ti habérás visto algunha vez a forza que tene a augua, que cando o río se desborda barre con todo. Tamén haberás oído o refrán que di que un afogado se agarra a un ferro qunente. E que un afogado donde bota a man no solta. E ti mismo viches como os esqueletos estaban unidos, un abrazado o outro. A forza da auga non os separou. Por o tanto, si se mantuveron xuntos, foi porque xa estaban mortos cando chegaron as inundacións. Porque, cuando os corpos enfrían, según están así quedan, fundidos coma o ferro. Por iso nos separou a auga. Eso demostra a miña crenza: cando os mellizos se deron conta que eran enanos, e que os querían levar por o mundo a pasar vergoña, fixeron un pacto se quitaron la vida, botándose o río así abrazados.
-Pois sabe que terá vostede razón, avoa, que os esqueleto, agora que o penso, eran pequeniños.

FIN DOS MELLIZOS

O HOME CORZO
Cando eu era un rapaciño había unhas ruinas nuns matos cerca da miña aldea, que hoxe non podo recordar o lugar exacto, e non poiden atopar as tales ruínas por poito que as busquei. Serà porque agora os matos estan cubertos de maleza, e por sitios non se pode pasar. Este comentario ven a conto porque a avoa das cabras decía que aquel fora un pazo de xente moi rica, e dese pazo contoume moitas historias, entre elas a do home corzo.
Nunha ocasión, un corzo paróuse a inspeccionar a nosa facenda, coma se confundira as cabras e as ovellas con outros corzos. Foi unha bonita experiencia, porque non había corzos por aqueles lugares e, nin a avoa nin eu habíamos visto un anteriormente. Cando os cazadores se enteraron de que andaba un corzo por aqueles lugares, botáronse todos os matos conescopetas e cans, a porfía a ver quén lle daba caza. Vindo aquelo, dixome a avoa:
-Ves, Manuel. Tan axiña como ven un animal xa van a por el: hay que matalo, coma se fora un criminal. Polo menos a este lle farán un favor, o pobriño.
-¿E por qué lle fan un favor matándoe, avoa?
_Porque Deus sabe que solo e que triste andará.
A avoa parecía estar enterada da vida de eses animais, e contóume que se podía saber a idade do corzo por os cuernos que iña. Esa era a razón por a que ela sabía que aquel cprzo era moi vello, porque tiña moitos cornos. E expricoume que o animal se sentiría solo e triste porque, o ser tan viello, xa non era de ningún uso para su familia, que otro corzo máis novo xa habería collido su mando. Pregunteille cómo era que ela sabía todo eso, si nunca había visto un cozo anteriormente, e díxome ela:
-Voute a levar a un sitio que nunca cho mostrei, e alí vouche a contar a historia de home corzo, e daquela comprenderás porque e sei moito da vida de eses animaies.
Eu xa había estado naquel sitio, a donde me levou a avoa, pero ¿cómo ía a sospeitar eu, ou calquera persoa deste mundo, que semellante e fantástica historia, coma a que ela me contou, podía haber sucedido naquel corruncho? Despois de unha detida inspección do terreu, un podía adiviñar, por o cor da herba, que alí hubera unha casa. A avoa colleu, de entre a herba, unha pizarra, limpouna coa palma da man, doulle un bico e a tiróuna de volta entre a herba. Despois, sacudiendo a cabeza, coma o que non pode crer o que pensa, dixome:
-Neste sitio, Mano, a miña vida comenpezó, por aí fai cento dez anos.
-¡Cento qué, avoa! Se vosstede non ten nin cen anos. ¿De qué fala vostede? eu protestei.
Entre a herba había unha pedra de cantería, que me pareceu que fora dunha lareira. A avoa extendeu alí unha saca e nos sentamos, e a avoa comenzou a contar:
Nun tempo, Mano, había moita caza por estos lugares: corzos, Xavarís e lobos, sin mencionar outra caza menor, que tamén había
en abundancia. Esos eran os tempos cando todas as terras pertecían os donos do pazo, e ninguén podía cazar nestas terras sin permiso desa xente. Para cuidar de toda esa caza, en todas estas extensas terras, había un guardián que se convirtiu nunha lenda. Esta era unha das historias que miña avoa me contaba co corazón na boca. ¡Qué ben sabía contar esta historia miña avoa! Eu non debía contarche esta historia, Mano, porque ¿cómo vas a saber ti, a túa edade, de amores perdidos, de traxedias, e deses caprichos da vida?
Se a súa avoa lla contaba cando vostede era pequena, tamén vostede ustede ma pode contar a min, que eu xa non soon tan pequeno.
-Tes razón. E o que non entendas agora xa o comprenderás cando sexas maior, que así foi como eu entendín, cando medrei.

Esta historia tuvo lugar uns anos despis das famosas inundacións, n nas que, entre otra xente, tamén murreu a muller do gardián. Xa che decía que ssta historia é una historia tráxica, de amor perdido, e se cha contara tal como foi, non sei se che gustaría. E daquela eu voucha a contar coma unha historia de amor, e namáis, porque algo bo saíu de toda ela. Pero ti terías que escoitala dos bazos de miña avoa. Ela a contaba tan docemente e con tanto sentimento que, aìnda sendo eu unha nena, choraba o escoitarlla. Máis tarde, cando tivee uso de razón, comprendín que ela a contaba esta historia con tanto sentimento porque estaba locacamente enamorada do fillo do gardián...
-¡Locamente namorada! ¡Qué graciosa é vostede, avoa! –eu exclamei con un pouco de vergoña de escoitar tal cousa da avoa.
-¿Qué ten eso de gracioso, Mano? –preguntou a avoa.
-Nada, avoa, nada. ¿Pero para contar esa historia, ten que contar que a súa avoa estaba tan namorada.
-Tes razón, Mano, que os sentimentos do corazón non fai falta
contalos, que eles falan por si solos. E falando do corazón, ti terías que tomar nota do que nunha ocasión che dixen: que do corazón de unha historia, sempre queda máis por contar de que se conta, e por eso o que non se conta hai que adiviñalo. Miña avoa non me dicía que estaba locamente namorada do fillo do gardián, non así con esas palabras, pero da forma que ela describía esta casa, un cego podería ver, claramente, que ela estaba namorada. Un día ti comprenderás que nos, os seres humanos, non recordamos cousas materiais, se non hai amor nelas.
A este punto a avoa púxose de pé, camiñou uns pasos, facendo coa man a sinal de unha cruz no aire, coma marcando o terreo, díxome:
-Ven aquí, Mano, e mira esa herba, e esas ortigas desde onde estou eu, e dime qué é o que ves. Mira como a maleza ten outro cor aquí e alí, e como medra máis pequena. ¿E sabes por qué? Porque aí estaban os cementos da casa e, como ti podes ver, a casa tiña a forma de unha cruz.
A avoa sentouse e continuou coa historia.
E agora dime: ¿por qué ves lousas por aquí tiradas, e aínda algún anaco de madeira podre, pero non ves pedras? Porque a casa era de madeira, construída de troncos de pino, enlazados de tal maneira entre si, que formaban unhas paredes máis sólidas que as casas de pedra. As únicas pedras eran as do tellado, que estaba cuberto de lousas. E enriba da lousas había terróns, para facer a casa máis íllante. Na primavera aqueles terróns florecían, de maneira que, mais que un tellado, parecía un pequeno xardín. As ventás era pequenas, así que a casa era quente en inverno e fresca no verano. E como o terreo e unha migalla inclinado, coma ti ben podes ver, para nivelar a entrada, había una varanda e catro chanzos: catro, ni máis nin menos, que miña abola podía recordarse hasta dos máis pequenos detalles da casa. Na varanda, a muller do gardián poñía testos con flores moi bonitas, que o gardián atopaba por os currunchos do bosque. Da forma que miña avoa describía esta parte das flores, e da varanda, parecía que eu o estaba vendo. Pero, a parte mellor, a que ela describía co corazón na boca, era o interior da casa, especialmente un cuarto no altiño.
Segundo se entraba na casa, o primeiro que se vía era una cociña moi espaciosa, que facía de cociña e de sala de estar. Alí había unha lareira de pedra de cantería, que aínda esta pedra onde agora estamos sentados, era daquela lareira. Nesa lareira había un banco de cada lado, para sentarse cerca do lume. Despois había dous cuartos, un a cada lado da cocina. Por eso a casa tiña a forma de unha cruz. Un de cuartos ra un pouco máis grande, e ese era o do matrimonio. O outro máis pequeno, era usado como trasteiro, para gardar esas cousas que nunha casa sempre fan falta. O lado da cheminea, unha estreita escaleira conducía a un cuarto que era baixo, pero grande, con moitos currunchos onde gardar cosas. A ventá era un burato no tellado, tapado con un cristal groso. ¡Con qué sentimentos miña avoa falaba daquel cuarto! Un paxaro na primavera non podería cantar un canto mellor que aquela voz de miña avoa, cando falaba daquel cuarto.
A este punto a avoa suspirou, un suspiro fondo, coma se quedara sen alento. Fixo una pausa, como se estivese recordando algo. Eu aproveitei para preguntarlle, se o a súa avoa se había casado con aquel mozo.
-Non, nunca se casaron. Pero eso non ten importancia.
-¡Que non ten importancia! ¿Despois de ser noivos e estar locamente namorada do mozo, como vostede dixo, agora di que eso non ten teleimportancia?
-Eles non eran noivos, Mano. ¿Quén dixo iso? Eu estouche falando de cando miña avoa era unha nena pequena...
-Pero as nenas pequenas non se namoran locamente, avoa. ¿Ou si?
-Xa me pesou dicir esa palabra, Mano. Puiden dicir calquera outra, pero esa veume a boca. Xa che dixen que ti eras moi novo para entender esta historia. Pero agora que me metín neste baile, bailemos, e vouche a te explicar unha verdade que os rapaces non podedes entender. Aqueles eran os tempos que miña avoa coidaba dos mellizos do paza; que fora o gardián, precisamente, o que a recomendara a xente do pazo. E coma ti sabes, o pazo non estaba lonxe de aquí, e miña avoa, no seu tempo libre, viña moitas veces para esta casa. Ela era moito máis nova que o fillo do gardián. Pero eso non fai ningunha diferencia para que unha nena se sinta namorada, que o amor é cego, e non ten idade. E as nenas son diferentes os nenos. Elas son máis cariñosas, románticas, soñadoras. Ou pode ser que as nenas sexan máis primitivas. Os homes tenden a esquecer de onde viñemos, pero nosoutros viñemos dos bosques. Con esto quéroche dicir que aquel mozo, forte guapo, e esta casa agochada no bosque, espertaban os sentimentos primitivos da nena, a ilusión do seu niño, coma a dos paxaros na primavera. Ti non podes entender iso, Mano, e nunca o entenderás, porque non eres unha nna.
-¿E qué foi do mozo aquel, avoa? Porque vostede fala e fala da súa avoa, ¿e do mozo qué? -eu interrumpín a avoa, tratando de que parara de falar tanto das nenas, porque eu xa me estaba sentindo celoso.
-¡Ah, o mozo! Marchou para Cuba, cando tiña dazasete anos, máis ou menos.
-¿E para qué marchou para Cuba, se esta casa era tan boa?
-Dixame que che conte, Mano:

Como xa che dixen notras ocasiones, a familia do pazo dexado todo abandonado, antes de nacer os mellizos, e traer alegrla con eles. Neses tempos non lles pagaban os sirventes, e nada lles importaba. E cuando o gato non está na casa, os ratos danzan, coma ben di o refrán. queroche decir con isto que o gardián vio que as cousas estaban chegando o seu fin, e pensou que o seu fillo non tiña futuro neste corruncho. A casa, e as terra donde estaba construida, pertecían o pazo. Así que, romance é unha cousa e a realidade é outra. Por iso o gardián aconsellou o seu fillo que buscara mellores pastos noutras terras, e o rapaz, o chegar a mozo, marchou para Cuba. Pero o que o gardián, e a súa muller, non tiveron en conta, hasta o momento da verdade, foi o dor que pode causar o perder o froito das súas vidas, e o matrimonio sentiuse moi triste
o perder o hillo. A beleza que había rodondeado as súas vidas, de pronto se borró dos seus ollos. Aquel matrimonio, desde que se casaran, tamén viviran un romance neste encantado lugar; pero cando o fillo marchou, o romance acabouse, porque o matrimonio perdeu toda a súa colleita. Despois a muller do gardián afogou nas famosas inundacións, e o conto de fadas acabouse.
La avoa falaba como para si misma, porque a miña imaxinación xa ía diante da historia. Daquela a avoa miroume e preguntoume:
-¿Qué estás pensando, Mano?
­-Pero, avoa, ¿ese conto tene algo que ver co home corzo, ou vostede perdeuse?
-¡Cómo! O home corzo era o gardián. ¿O non cho dixen?
-Non, avoa, eso non mo dixo.
-Pois pensei que cho dixera. Parece que me deixei levar polo conto. Pero mellor así, que desppis de esta charla ti entenderás porque o gardián se volveu tolo _dixo a avoa, e comenzou a contar a historia do home corzo, xusto cando eu pensei que xa termiñara.
- II -

Despois de marchar o fillo, que como dixen, levou con el a alegría da casa, a muller do gardián afogou nas famosas inundacións. Daquela o corazón do gardián fixose anacos. Desde aquel día nunca máis se afeitou nin se cambeou a roupa, que a deixaba caer a anacos do corpo. Nunca máis encendeu o lume, e viviu como un animal, comendo froitas no veran, raíces no inverno...
-¿E pode vivir calquera comendo así, avoa?
-Cando non hai alegría tampouco hai apetito, que a soedade a tristeza alimentanse solas. Pero, tamén debo decir que algunha xente, pensando que estaba tolo, trataban de axudalo e, de vez en cuando, deixábanlle comida na porta. Contaba miña avoa, que moitas veces ela ten deixou a súa boca sin pan para levarllo a el.
-¿Pero cómo se convertiu en corzo, avoa? -eu preguntei impacente, como se fora o único que me interesaba da historia.
-¿De qué valdería unha historia se a comenzáramos por o tellado. Ten pacencia, fillo, e Deus te axudará.
Cando gardián se abandonou, e os donos do pazo morreron, as terras. quedaron coma sin dono. Daquela de todas partes chegaron cazadores, con cas e carabinas, e o que non mataron o escorrentaron. Pero unha parexa de corzos sobreviviu a matanza. O corzo debía de ser un corzo con moita experencia e soubo esquivar os cazadores, e coidar da súa compañeira. Se alguén decía que o vira, sempre era de noite, coa luz da lúa, nunca de día. Mozos que ían a visitar as súas mozas a outros lugares, e que o regresar de noite collían atallos por os matos, contaban que viran un corzo, neste ou naquel sitio. Decían que, coa lúa, viran a forma escura do animal, enriba de algún cómaro, como se fose un pantasma. Daquela os cazadores ían en busca do animal, pero nunca podían dar con él. E como la xente era moi supersticiosa naqueles tempos, deron en dicir que aquel corzo debía ser o demo. Hasta tal punto chegaron os comentarios do animal, que un home rico ofreceu unha recompensa a quen lle dera caza, coma se o corzo fora un criminal. O gardián sabía que o corzo era corzo e que non era o demo, porque el lles sabía os paredeiros, e as súas mañas, e por iso vira a parexa moitas veces. ¿Quén millor vai a saber as costumes dos animais que o gardián que os coida? O gardián sabía moi ben porque os cazadores non podían dar co corzo. O animal lle escapara tantas veces os tiros que olía apólvora a legua e, como di o refran, cando a olía poñía pes en pólvora e se facía fume. Pois o gardián, non se sabe se foi por a recompensa, ou para demostrar que, a pesar do seu abandono, el era mellor cazador que os otros, decediu darlle caza o corzo.
Desde facía anos, a carabina estaba pendurada na columna da chaminea, alí oxidándose como unha equencida reliquia. O gardián a limpou co queroseno do candil e despois a refregou ben con un dente de allo. Dun queixón, que staba o lado da lareira, e que facía a vez de banco para sentarse e gardar minudencias, esas cousas que todo o mundo garda e que o mellor nunca se usan, desenterrou o gardián os esquencidos cartuchos. Claro que, naqueles tempos, tanto as carabinas coma os cartuchos, serían diferentes os de agora. Digo esto porque, según contaba miña avoa, o gardián preparaba os seus propios cartuchos, e os cargaba de acordo as súas necesidades: un plomo para cazar un xavarín, ou un corzo; media ducia para un raposo, o unha lebre, e así según a caza que intentaba pillar. Despois, como non sabía ler, os marcaba con un xabón de sastre: una raia, dús, seis, ou as que foran, de acordo a munición con que os cargaba. Pois, dese quiexón sacou dous cartuchos marcados con unha soa raia. Vaciounos sobre a mesa da cociña para probar se a pólvora ainda estaba viva. Que el sabía probar a pólvora coa punta da lingua. A póvora estaba ven, e daquela encheu os cartuchos de volta,
e meteu, entre o plomo e a pólvora, un dente de allo.
-Abuela -eu interrumpín a este punto- ¿por qué usaba tanto allo
ese gardián? ¿Era tan supersticioso, logo? Porque din que as bruxas non lles gustan os allos.
-Boa lles importa as bruxas os allo. É que, sendo o cheirume do allo máis forte que o da pólvora, o corzo non podería olerla. E así
foi como, aquela misma noite, o gardián matou o ccorzo de un tiro na cabeza. E o outro cartucho votono outra vez naquel queixón de xastre, como lles chama alguna xente a eses caixóns.
-¿E ese corzo era tan grande coma quel que vimos nos, avoa? ¿Así con tantos cornos?
-Parece ser que era ainda máis grande e máis bonito que ese que vimos ti amais eu. Pois, según contaba miña avoa, foron por el con un carro. E dícia miña avoa que todo o mundo foi a verlo, por curiosidad, e que quedaban coa boca aberta o ver un animal tan imponente. Cómo sería de bonito, que a moita xente lle dou lástima o animal, e houbo moitos comentarios desfavorables. Houbo quén dixo: “Ese vello vai a morrer de fame antes que eu lle dea outro anaco de pan”.
-¿E qué fixeron con el, avoa? - preguntei, porque eu non sabia se esos animais valían para comer.
-Papárono nunha festa que o home rico fixo, e a que foron moitos homes, que non só comeron o animal, que tamén se emborracharon todos, que eso é o único que saben facer os homes nesas festas.
-¿E que fixeron coa pelex e cos cornos, avoa? Seguro que os venderon por bos cartos ¿verdade que sí?
-O gardián quedóuse coa pelexa e coa cabeza do pobre animaliño.
A pelexa a clavou a secar nas paredes de madeira da casa. E alguén lle embalsamou a cabeza do animal e el colgóuna na viga da chaminea como un trofeu. E ai está a clave de toda a historia. Déixame que che conte e verás que consecuencias lle trouxo aquelo o gardián.
Por aqueles tempos miña avoa xa era unha moza, e xa non traballaba no pazo, porque o pazo xa ardera. Pero ela seguía sendo amiga do gardián e o visitaba algunhas veces. Pois, nunha de esas visitas, notou que a pelexa do corzo xa non estaba afora, clavada nas madeiras, e que la cabeza non desaparecera da biga onde estaba colgada. Pero ela non dixo nada, porque pensou que o gardián se haberia desfieto de todo, tal vez por remordemento de haber matado a tan bonito animal. Pero miña avoa tamén notou que, dupois da desaparición desos troféus, o gardián non parecía o mismo. Outra vez lavaba a roupa, encendía o lume e facía de comer. Hasta comezou a limpar a casa e a coidar as flores. Pero seguía sendo insociable, e as visitas non eran ben vidas, a parte das de miña avoa.
Nunha ocasión, o carteiro entregoulle unha carta a miña avoa, para que lla dera o gardián. A carta viña de Cuba, do fillo do gardián, do home que miña avoa estivera namorada cando era unha nena. E como gardián non sabía ler, miña avoa foi a entregarlle a carta de paso lerlla. Miña avoa sentíase moi excitada por saber que diría aquel mozo na carta, e correu canto puido, pero cando chegou a casa, alí entre as árbores xa reinaba a escuridade. Pero viu que saía luz por as ventás e, antes de chamar, asomouse para ver se o home estaba na casa. O que viu deixouna parva. O gardián había feito un disfrace coa pelexa e coa cornamenta do corzo, e con ela posta estaba sentado nun banco, cerca do lume, fumando una pipa e, deitada o seu lado, estaba unha corza. Miña avoa, marchou se dicir nada e volveu o outro día e lle leu a carta, na que o fillo dicía dicía que non tardaría en facer unha visita. Con aquelas boas noticias, que alegrou os dous, quedaron charlando, recordando aqueles tempos cando miña avoa era unha nena e o fillo do gardián un mociño, e vivía a nai e aquela casa era moi feliz. Despois deso miña avoa non puido ocultarlle o o gardián o que vira a tarde anterior. Non lle pareceu mal o gardián, que miña avoa lle descubrira aquel segredo tan ben gardado, pois el quería a miña avoa coma se fora unha filla, e sabía que aquel segredo non sairía dos seus bazos. Pero viuse na obrigación de explicarlle aquel comportamento.
Contoulle que aquela noite, despois da festa do corzo, non puido reconciliar o sono, e cando se durmiu o martirizaban os pesadelos: vía o seu fillo marchar, dicíndolle adeus chorando, e outras veces vía a súa muller arrastrada por as augas, pedíndolle axuda e el non a podía axudar. Daquela espertaba sobresaltado, pero cando volvía durmir, os mesmos pesadelos repetíanse. Por último soñou que era un corzo, e que el amais a corza eran todo o tempo perseguidos por cans e cazadores e non tiñan un momento de acougo, nin para comer nin para durmir: sempre asustado e escapando da morte. E nun deses sonos, oíu un tiro, e o son era cada vez máis alto, hasta que lle estoupou dentro da cabeza, e daquela caeu o can, coma ferido de morte, e entón espertou, pero esperto e todo aínda pensou que estaba no chan, e alí diante del estaba o seu fillo, que o viu tan clariño coma se fora certo. Cómo sería que se levantou de presa para darlle unha aperta, pero daquela o fillo xa non estaba alí. O único que notou foi un dor grande de cabeza, tan forte coma se verdadeiramente lle houberan pegado un tiro. Pensou que aqueles pesadelos se debían a que había comido e bebido moito na festa do corzo, o que o seu estómago xa non estaba acostumado. Pero os mimos pesadelos repetíronse noite tras noite, polo que chegou a pensar que os pesadelos eran un castigo por matar o corzo. Una noite viu a corza ulindo a pelexa do corzo, que aínda estaba cravada nos toros da casa, e pensou que a pobriña andaría moi triste sen o compañeiro, así coma lle pasara a el cando perdera a súa muller e o seu fillo. E daquela si que sentiu un forte remordemento por haberlle matado o compañeiro.
Unha tarde, que se estaba cocendo unha treboada, de esas de verán, la temperatura baixou de golpe, e o gardián sentiu un frío nos osos coma nunca lle sucedera. El detestaba as treboadas, desde aquela que lle había levado a muller, e sería a proximidade da treboada o que lle meteu aquel frío no corpo. E por primeira vez, desde a perda da súa muller, sentiu desexos de facer lume, e o fixo. Despois pensou, que a pelexa do corzo, que xa estaba curada, se ía a mollar, e foi a fora po ela. Arrincouna do do seu sitio e púxoa sobre os ombros. Notou o agradable calor dela, e daquela deixouna posta e sentouse a cerca do lume. Foi daquela que se lle entoxou fumar unha pipa, que tampouco a fumara desde a morte da súa muller. O tabaco estaba tan reseso que non tiña sabor a nada, pero el nin se percatou. O que si notou foi que, por primeira vez desde a morte da súa muller, sentiu unha certa felicidade, coma se fixera as paces consigo mesmo.
Empezaban a caer as primeiras pingueiras da treboada, cando oíu
afora uns queixidos que lle eran familiares. Acercóuse a ventá e viu a corza olfacteando a parede onde había estado a pelexa do corzo, queixándose coma se chamara por el no seu linguaxe. O gardián saíu a porta, e a corza acercouse a oler a pelexa. O home camiñou a modo para dentro si cerrar a porta, e a corza o seguiu. O gardián sentouse e a corza deitouse o seu lado. A modiño, o gardián acaricioulle o lombo, e a corza comezou a rumiar. Así foi como comezou una amizade que terminou volvendo tolo o gardián.
-Seguro que a xente lle chamaba tolo o velo vestido de corzo. ¿Verdade que si, avoa? -preguntei eu, pensando que a historia había acabado.
-Aparte de miña avoa, que eu saiba, ninguén o viu con aquel disfrace de corzo. Non, minto, que, segundo se soubo despois que se descubriu todo, un mozo o viu, pero non o recoñeceu e pensou que vira ó demo –dixo a avoa botando unha risa.
-¿E logo qué lle fai gracia, avoa? –pregunteille, o non ver o motivo de aquela risa.
-Que Deus me perdoe por rirme, que a historia non é para rirse. Pero neste momento, pareceume ver a cara que haberá posto o mozo co medo que pillou.
-¿E logo por qué pillou tanto medo? ¿Por ver o home disfrazado de corzo?
-Verás, verás. Déixame que che conte:
Tanto cariño lle colleu o gardián a corza que, co medo de que algún cazador lla matara, a coidaba de día e de noite. Coidala volveuse para el unha obsesión, que eso foi o que o toleou. Ía de noite por os bosques con ela, non a deixaba de vista nin un momento. Chegou a correr e saltar e comer herba coma un corzo. Realmente na súa cabeza el pensaba que era un corzo.¿E sabes qué pasou? Pois que, co seu comportamento, trouxo o perigo que quería evitar. Porque o andar disfrazado de corzo por os matos, anque fora desde lonxe, algúns homes o viron, e daquela empezouse a falar de que outro corzo moi grande andaba por os matos, e os cazadores comezaron a ir na súa busca. E tal coal como l había soñado, así pasou na realidade. Moitas veces, el e a súa corza, tiveron que chamar os pes amigos para escaparse dos cans. E foi daquela cando lle pasou aquel imprevisto, do que eu me ría, con un mozo. Sucedeu unha noite de lúa chea, cando ese mozo viña de outra aldea de ver a súa moza, e colleu un atallo por os matos. Coa a luz da lúa viu, asomando por detrás de un balo, o que lle pareceu a cornamenta dun corzo. O mozo oíra falar do corzo, e foi acercándose a modiño para asegurarse se aquelo que parecían cornos eran do corzo. Xa seguro de que eran, o mozo pensou que se puidera coller o animal por os cornos desde o seu lado da parede podería romperlle o pescozo o animal. Porque disque o mozo era un home moi forte. Foise acercando moi caladiño e xa o lado do balo, botoulle as mans os cornos por riba do cómaro, con toda a súa forza. O mozo esperaba atopar unha grande resistencia do animal, e como a resistencia non se fixo ver, o mozo levantouse nos seus pes coa súa propia forza, arrolando po o balo a baixo e levando os cornos con el. Coa sorpresa o gardián botou un berro, tan grande e tan feo, que o mozo quedou paralizado co medo. Porque, aparte de aquel berro, o mozo viu, con a luz da lúa unha figura terrible, con unha barba longa e revolta, e uns ollos moi grandes e moi abertos, brillando como se botaran lume; e aquela boca desmesurada por a que saía un aquel berro espantoso. Así que o mozo pensou que lle arrincara os cornos o demo e, deixando caer a cornamenta, correu tanto para casa que chegou practicamente espido; pois todas as súas roupas quedaron por os arbustos dos matos. E ademais da roupa, tamén perdeu boa parte do pelexo, que quedou todo esnafrado, sangrando a pichel. “¡Vin o demo, vin o demo!” parece ser que non se cansaba de repetir. Despois contaba aquel suceso a todo o mundo: de como lle arrincara os cornos o demo, e de como o demo berraba o perder os cornos.
-Seguro que eso lle veu ben o gardián, avoa, que pensando que era o demo, os cazadores deixaríano en paz. ¿Verdade que si?
-Agora si que deches no cravo, Mano. Non soamente eso, que tamén o gardián, o oír falar daquel suceso, se ría por dentro, e aproveitaba a situación, e el mesmo fomentaba a superstición, dicindo que el tamén vira moitas veces o demo disfrazado de corzo. E como xa che contei, xente era moi supersticiosa naqueles tempos, moito máis que hoxe, así que os cazadores, despois daquel suceso, deixaron o gardián e a súa corza en paz.
-Daquela xa foron felices para sempre, hasta que morreron de vellos. ¿Verdade que si, avoa? -Eu comentei, pensando que acabara a historia.
-Foron felices hasta que o demo meteu o rabo. Déixame que termine coa historia e verás. Verás con que mala estrela nace algunha xente:
Chegou de Cuba o fillo do gardián unha tarde, cando ninguén o esperaba. Pois era a súa intención darlle unha sorpresa a seu pai. Así que deixou as maletas na cidade e chegou, si ser visto, a casiña que o vira nacer, e que tantos desexos tiña de volver a vela. Era o caer da tarde, cando chegou, e seu padre non estaba na casa, pero as portas e as ventás estaban abertas, que o gardián nunca as cerraba, a menos que fixera frío. Entrou o mozo na casa e entretívose a observar os detalles da casiña, onde había pasado unha infancia moi feliz e que, en todos aqueles anos de ausencia, sempre a recordara con morriña. Pero, como para entón xa viña afeito a grande cidade, e os altos edificios, con outros luxos, levou unha grande sorpresa o ver todo tan pequeno e, vello e abandonado, e sentiuse defraudado. Naquel momento recoñeceu que tiña razón seu padre, cando lle aconsellado que buscara outras terras máis fértiles, dicíndolle que alí non tiña futuro. Con todo iso, observando tódolos detalles da vivenda, pensou, con acerto, que aquela casa estaba mellor coidada cando el era neno e vivía súa nai. Agora alí sentíase unha sensación de velles, soidade, tristeza e abandono.
Despois de observar a parte de abaixo, o mozo subiu a seu cuarto, que o atopou húmido e cheo de telas de araña. Sorprendeuse que a cama tivese a mesma roupa que a última vez que el durmira naquela cama, coma se ninguén houbera subido o cuarto desde que el o deixara. Non podía crer que alí pasara días e noites que recordaba coma moi felices.
Baixou a cociña e sentouse nun banco, a pensar naquel pasado, co que pensaba atoparse, pero que non atopou. E así estaba pensando, con bagoas nos ollos, cando oíu ruído afora, como si alguén conversara. Pensou que sería seu pai e asomouse a ventá. E foi grande a súa sorpresa o ver entre os arbustos, a cornamenta de un corzo. El había oído falar dos corzos, por boca de outros emigrantes, que de estas aldeas habían chegaran a Cuba máis tarde que el. Emocionouse, por tanto, o ver a cornamenta do corzo e, botándolle unha rápida ollada a vella carabina, que estaba alí colgada na columna da cheminea, pensou se aínda funcionaría, pois parecía o único obxecto limpo na casa. Colleuna e observou que estaba en boas condicións. Daquela acordouse do caixón, onde seu pai gardaba os cartuchos. Abriu o caixón, e alí, na cima de todas as cosas, estaba o cartucho que seu pai non usara, cando matara o corzo. Cargou a escopeta nun santiamén, pois el aprendera, desde pequeno, todo aquel proceso de seu pai, e o que se aprende de pequeno, xa nunca esquece. Había aprendido todo, menos disparar a escopeta. Pois seu pai nunca llo había permitido, dicíndolle que as escopetas as carga o demo, e que non eran xoguetes. Así que o tiña ben avisado que non xogara con cabina. Pero o rapaz, cando quedaba solo na casa, moitas veces había cargado a escopeta e, poñendo o canón no lintel da ventá, lles había apuntado os paxaros, pero nunca apertara o gatillo, anque a tentación fora moita. Sabía que un tiro o delataría e que seu pai o castigaría por aquel atrevemento. Pois, coma recordando aqueles tempos, correu a ventá coa escopeta cargada, para ver se o corzo aínda estaba alí. Rapidamente apoiou o canón no lintel, coma cando lles apuntaba a os paxaros, e de aquela volta apertou o gatillo. O corzo caeu entre a maleza facendo un ruído coma algo que cae na auga. Case sen poder conter un grito de emoción, o mozo correu os arbustos, e alí, tirado no can, atopouse con seu pai, que o miraba con ollos de espanto, no se sabe se por ver o seu fillo ou a súa morte.
A avoa suspirou, levantouse, chamou por as cabras e botou a andar costa arriba. Eu quedei mirando arredor, coma con medo, coma aquel que espera ver un pantasma. Despois corrín para alcanzar a avoa. Queríalle facer algunhas preguntas. Aquela historia non podía terminar así. ¿Que había pasado co home aquel despois de matar a seu pai?
-Outra vez marchou para Cuba _dixo a avoa contestando a miña pregunta.
-¿E nunca máis se soubo de el?
-No, nunca máis houbo noticias dese home.
-E súa avoa o quería tanto cando era una nena, e el non se quixo casar con ela -dixen eu con pena.
-El prometeu chamala. Pero probablemente o mataron antes, porque
parece ser que había unha revolta en Cuba contra os españois por aqueles tempos.
-¡Ai, avoa! A min non me gusta como terriña esta historia. E vostede dicía que algo bo saíra de todo eso. Pois eu non vexo nada
bo nesta historia.
-Eu son o bo, Mano. ¿Ou para ti eu non son boa?
-¿Qué quere dicir, avoa, que eu non a entendo?
-Aquel mozo foi meu avó. ¿Ou non cho dixen?
-Non, avoa. Vostede non me dixo eso.
-Pois pensei que cho dixera. Pois si, miña avoa tivo unha nena de aquel home, e esa nena foi a miña madre.

FIN DO HOME CORZO