PARENTES LUNÁTICOS


Estas historias de PARENTES LUNÁTICOS non son miñas. Contoumas en Buenos Aies un paisano que levaba por aqueles paraxes unha chea de anos. Dobrábame en anos, pero iso non foi un impedimento para que chegáramos a ser grandes amigos. Era moi morriñento, e como eu era un recién chegado, el non perdía ocasión de saír comigo para que lle contara cousas de Galicia; pero o remate era el o que terminaba contándome as súas historias. De todas elas contarei eu as que máis me impresionaron, ou as que mellor recordo.
Nunha ocasión conteille eu a pena que me dera despedirme dun can que había na casa. E daquela xa me díxome o tocaio:
-Pois mira ti, eu débolle o meu nome o can de miña tía a Cubana.
-¿E logo chamábase Manuel o can? –pregunteille eu.
-Non, que se chamaba Pastor. Déixame que che conte, que esta historia ten rabo:
A CUBANA

Parece ser que ese nome estaba gardado coma un segredo de estado, e cando me ían a botar a auga bendita, e o cura preguntou por o meu nome e lle dixeron Pastor, disque meu avó botou un berro de espanto, e dixo: Non quero que o meu neto se chame coma o maricón dese can de miña cuñada.
-¿Por qué teu avó non quería que che chamaran Pastor, coma ese can de túa tía? Tería que haber unha boa razón para cambiar de nome no último momento.
-O motivo, decateime cando medrei, debíase a que o can era o animal máis odiado de toda Galicia.
-¿E por qué?
-Porque se falaba de que durmía coa súa dona, e os cans naqueles tempos, e naquelas aldeas, eran nacidos para durmir no palleiro, ou onde queira que caesen estirados, pero certamente non na cama, e menos con mulleres. Sen embargo eu cheguei a pensar que as xentes lle tiñan máis rabia o can polo que comía que polo que durmía. Porque naqueles tempos, cando as merendas escaseaban, aquel can comía mellor que un crego. Eu acórdome de cando o animaliño ía vello, e o pobre non tiña un maldito dente na súa noxenta boca, e non podía comer máis que doces; e eu, cando o vía comer así, dicía: ¡Ai quén fora can!
-¿Daquela esa tía túa era rica? Porque so os ricos se prestan a facer esas cochadas de deixar durmir os cans nas camas.
-Pois si, era rica, era. Había feito os cartos en Cuba fodendo os americanos.
-¡Unha galega de puta dos s americanos!
-Non era galega, que era cubana. Deixade que che conte:
Eu tardei en decatarme que era miña tía ata que, nunha ocasión, por un malentendido, doume unha patada no cu, e así foi como comezou a nosa amizade. A muller sempre vestía pantalóns, bebía como un xastre e maldicía coma un carreteiro, cousa nada corrente nunha muller, nunha aldea e naqueles tempos de que estou contando. Daquela eu pensaba que a muller era un home e, nunha ocasión, chameille Antón en vez de Antona y levei co zapato no cu, porque ela non usaba zocos, coma as outras mulleres. Eu xa sabía, como o sabían os demais rapaces, que cando nos querían meter algo na cabeza, nos daban patadas no cu; porque aquela era a maneira de ensinar que había: todo entraba polo cu. Seria para darlle o cu algo que facer, porque co que se comía pouco se cagaba. Pois debido a patada aquela, que me dou a tía Cubana, avivóuseme o interese pola muller, e funme informando da súa vida. E iso proba que as patadas no cu facían pensar os rapaces coa cabeza. Informeime de que un tío segundo, tío Santiago, irmán máis novo do avó, pola parte de miña nai, marchara para Cuba, cando aínda era un rapaciño; que naqueles tempos a xente tiña que mover o zoco moi cedo. E parece ser que toda a miña familia era madrugadora. Ese tío casou aló con unha mociña, tamén cedo. Como se entenderá, eu non cheguei a coñecer a ese tío, que eu aínda non nacera cando el marchara para Cuba. A Cubana tiña unha chisca de mestiza, e por aquelo seria que era un pouco cardada o cu; e as tetas tampouco se quedaban detrás. Como andaba sempre en pantalóns, mostrando as formas exótica desas terras onde se dan os boneatos sen sachar, os homes andaban detrás dela, coa lingua fóra, coma os cans detrás das cadelas. E a ela aquelo dáballe máis gusto que foder. E se falaba de que tamén era amiga de facer favores, coma a Dolores da copla. Nunha ocasión sentina eu discutir con outra muller, a cal lle espetou:-Ti es unha puta, que fodiches cos homes todos da aldea.
-E se ti non fodiches foi porque non quixeches -díxolle miña tía.
A tía debeu pensar, digo eu, de que a outra muller falaba por cobiza. Pais estas cousas da moral, ou como se lles queira chamar, teñen o seu ángulo. Digo, porque cando Pepe, o de Casimiro, se ía a casar coa tía, aconselloulle a nai:
-Pepiño, home, non te cases con esa muller, que durmiu cós homes todos da aldea.
-Pero nesta aldea poucos homes hai, miña nai -contestoulle o fillo.
Así foi como, pillando unha mentira por aquí e unha verdade por alí, funme decatando de que, a Cubana, se casara aló por Cuba co meu tío, cando aínda era unha rapaciña. Pero o meu tío logo a deixou viúva, que así eran de pouca responsabilidade a miña familia. Morreu, o pobre, nun accidente cando os americanos estaban construíndo unha central eléctrica nalgunha parte de Cuba. A mafia Americana, que era a que mandaba naqueles negocios, envés de pagarlles os latinos, lles preparaban accidentes; que daquela seica non había seguros nin carallos. E foi así como un cable, de alta tensión, caeu nunha poza onde meu tío estaba con outros hispanos traballando, e o cable os cociñou a todos. Como non había seguro -que si o houbera o cable xa non caía- a viúva non cobrou perra nin patacón. Así que, o quedar viúva, a rapaciña as tivo que pasar gordas, hasta que se decatou que, se ás había que pasar tan gordas, o mellor sería cobrar por elas. Así que, coa súa beleza e xuventude, e un corpo que termaba dun tren, lles foi quitando boas perras ós americanos.
-Debeu de facer unha boa petelada -dicía a xente da aldea.
Pois, un día, no outono da súa vida, déuselle por visitar a aldea do seu marido, e gustoulle tanto que se quedou. Mandou facer unha casa, e mercou un can, que de homes xa estaba deles hasta o carallo. E por haber gañado tantos cartos de puta, sen sachar nin romperse o lombo nas leiras, coma os demais, era que a miña familia renegaba daquela muller, e do can tamén, e nunca me dixeron de que éramos parentes. Ela chamábame sobriño, algunhas veces, pero eu pensaba que estaba de cachondeo. Despois, cando xa nos fixemos amigos, mostroume as fotos da voda. Meu tío parecía máis pequeno que ela, pois ela era unha muller de corpo, moi guapa por certo, anque parecía unha nena nas fotos.
-Teu tío era pequeno, pero nunca atopei outro home coma el. Ese si que facía xustiza o seu nome, pois era batallador coma Santiago, amais o cabalo xuntos -dixo- e botou unha risa coma o relincho dun cabalo.
Pois esa tía, cando viu que os homes, de tódalas aldeas de por alí, andaban todos detrás dela, puxo unha taberna, e facía ela máis cartos na súa taberna que o crego na súa igrexa. Pero aquelo tróuxolle algúns problemas, que a xente é moi cobizosa, e aínda máis tratándose de cachondeo. Daquela, para acabar coas malas linguas, decidiu casarse, e poñer así xeito a súa vida. Pero unha cousa é a parrandola e outra cousa son os casamentos.
-¿Quén demo se vai a casar con unha muller que leva ela os pantalóns? -dicía a xente.
Naqueles tempos a xente era moi supersticiosa, e desconfiaban das galiñas que cantaban coma o galo, e ovellas que balaban coma o castrón. Pero o refrán tamén di, que nunca falta un testo para unha merda. Así que apareceu por alí Pepiño o de Casimiro, que probou o peixe, gustoulle e decidiu cargar co moucho.

OS CASIMIROS

Eran, eses Casimiros, unha familia de medidas sen xeito, fortes, de pernas pequenas; o que se di tan anchos coma longos. O nome de Casimiro era apoio; porque padecían dun defecto nun ollo, e cando un pensaba que estaban mirando para un lado, estaban ollando para o outro. Eles dicían que era unha nube que lles viña de herdade. Se era unha nube non sería pola altura, que todos eran baixiños, pero fortes coma penedos. Eran tres irmáns. O máis novo era o máis baixo de todos eles. Casara con unha muller que era unha troia, pero tan alta que el lle daba polo cu. O outro día da voda, seica lle preguntaba unha muller veciña, a flamante esposa:
-¿E lago, muller, cómo te apañaches con ese home tan grande?
-Todo foi ben mentres brincábamos. Pero despois caeu a durmir, e dou en roncar, e tiña tan mal alento que tiven que prendín o candil. ¿E que era? Non era roncar ningún, que estaba co cu na almofada e eu papándolle os peidos.
A Pepe chamábanlle o das calzas longas, porque, como tiña as pernas moi curtas, tódolos pantalóns lle arrastraban. Pero, segundo dicían as malas linguas, era moi cargado a dianteira, que xa di o refrán: home pequeno grande barreno. Por iso dicían que gastaba pantalóns tan longos porque senón lle saia o nabo por xunto dos zocos. Seria iso, lago, o que lle encheu o ollo a Cubana, pois máis vale ter que desexar. Dos tres irmáns Pepe andaba polo medio, en tamaño e idade. A alegría daqueles irmáns todos, era andar palas feiras, romarías e festas de gardar, formando pelexas en tódolos sitios que ían. Que cada cal se divirte a súa maneira. ¡Carallo! Pero na casa andaban todos dereitiños coma velas. Que era o vello Casimiro home de malas pulgas e poucas palabras, moi lixeiro co fungueiro. E o que el dicía xa estaba feito, e alí non se falaba máis do asunto.
Para darse unha idea do respecto que lle tiñan tódolos fillos, contarei un contratempo que lle pasou, nunha ocasión, o mozo máis novo, que tamén era o mais alto e máis forte, un pouco máis vistoso que os outros dous. Ese casou coa miña curmán, filla de meu padriño pepe. Un día xa che contarei algo deses dous. O que che ía a dicir era que, nunha ocasión, viña o mozo ese, así a caída da noite, dunha viaxe, nun cabalo vello que tiñan eses Casimiros. O animal coxeaba das catro patas, pero a forza de estacazos, o facían andar dereito. Aínda así, co seu trotar facía un ruído diferente os outros cabalos. E esa tarde, cando xa escurecía, o vello Casimiro sentiu o trote do cabalo, e comentou coa muller:
-¡Ai que sorte! Aí chega o rapaz co cabalo. Vou ir a vila a por tabaco.
Dito iso puxo nos zocos unhas espolas enferruxadas, que as tiña colgadas na gramalleira. Colleu a picaraña e arrincou un croio da parede, para sacar de alí o diñeiro, que era a caixa forte que tiñan. Despois armouse dun bastón de moca, deses de carballo cerqueiro. Chamábanlles de moca ós bastóns con unha mazaroca no fondo; e carballo cerqueiro se dicía do carballo escuro, que é de madeira mais dura e pesada. Naqueles tempos eses bastóns se vendía nas feiras a prezo de ouro, porque eran armas mortíferas. Pois, armado dun bastón deses, saíu o vello Casimiro o curral, pensando atopar alí co cabalo. Pero o mozo, que non sospeitaba que o pai quería ir de viaxe a tal hora, quitoulle a cadeira o cabalo e botouno na horta para que comera uns ramallos. E o mozo cargou coa cadeira do cabalo ás costas e, mesmo diante da porta, baixouse para atar un zoco. Como o vello Casimiro non vía moi ben, pola nube que tiña no ollo, e porque xa logo escurecía, montou a cabalo do fillo, e o mozo pillou un brinco de sorpresa que case tira o pai a arrolar polo chan. Pero o vello Casimiro, de reflexo, coma bo xinete que era, apertou as pernas, a medida que lle espetaba as espolas na barriga o afilIo, dicíndolle:
-¡Ai tes gana de brincar! Vouche a dar eu a ti a brincadeira. ¡Tira para a vila,
rapaz! O mesmo tempo arreoulle o fillo un estacazo na cabeza co bastón de moca, que o deixou pensando que era un cabalo. Así que o mozo saíu polo camiño abaixo, co pai o lombo, que non había galgo que o pillara. No camiño estaban os rapaces xogando a billarda e, o veren un home acabalo doutro, se mexaban coa risa. Foi daquela cando o pai se decatou que o que levaba entre as pernas era o fillo, e non o cabalo.
Volvendo o conto. Casouse Pepe coa Cubana, non sen antes dar moito que falar: uns dicían pobre Pepe e outros pobre Cubana. O caso foi que se portou ben a Cubana, e invitou á voda a toda a xente da aldea. Eu tamén fun, a primeira vez que un carallo de reposto foi a unha voda. Non houbo festa coma aquela nos mellores tempos de Roma. A tía trouxo mulleres, non sei de onde, para a cociña, e outras para servir a comida; e hasta unha orquestra para que a xente bailara, e alí houbo de todo: viño, cervexa, e hasta champaña a rodar. A xente nunca en tal se vira, e tomaban o champan pensado que eran boliches. Así, o caer da noite, xa a maioría dos invitados andaban tirados pola horta coma se caera alí unha bomba.
Cando o flamante matrimonio foi para a cama, xa os mociños andaban polas pereiras, cerca das fiestras, para escoitar o tingladiño que alí se ía armar. Pepe seica levou para a cama un fungueiro, deses de castaño curado, redondiño e ben feito, que brillaba cos anos de uso coma se estivera lustrado. Ela, que dos caprichos dos homes sabía máis que o mesmo diaño, andáballe na cabeza o fungueiro.
-Meu Pepiño, meu pequerrechiño ¿para que é este fungueiro? -preguntáballe ela brincando.
-Xa cho direi -dicía el.
-¡Non me leve o demo, que gordo que é! Quita para aló que me dá medo.
Despois que se renderon de tanta brincadeira, quedaron durmidos coma anxeliños. A mañá, os galos cantaron, ladraron os cans e os burros ornearon, pero Pepiño seguiu durmindo. O motivo non era soamente o cansazo. Pero Pepe, secretamente, na súa cachola xa tiña a idea feita, de que os tempos de madrugar e ir o monte, para el se habían acabado, que para iso se casara coa Cubana; polo que relaxou coma nunca o fixera, e durmiu a pata ancha. Ela espertou moito antes, e mirou pola fiestra e viu que xa os defuntos se levantaran, e algúns andaban arando, e cousas desas. Daquela chamou a Pepe un tanto alarmada:
-Pepiño, meu pequerrecho, esperta. ¡Mira a hora que é!
Pepe soñaba que era o pai que o chamaba para ir o monte, polo que espertou sobresaltado. O pai de Pepe non chamaba polos fillos máis dunha vez. Senón espertaban a primeira, ía a cama deles e, sacaba un zoco grande que calzaba, cheíño de brochas para que non se gastaran, lles arriaba con el na cachola a calquera fillo, que se levantaba dun brinco aínda que estiveran morto.
-Mira a hora que é, Pepiño. ¡Que dirá a xente! -dicía ela a risas, porque a xente a ela lle importaba un carallo.
Botouse Pepe fóra da cama dun brinco, rascándose a cachola, pensando que o pai lle dera co zoco. Pero logo se decatou de que aínda tiña a cachola no seu sitio, e daquela lle preguntou a flamante esposa:
-¿Déixasme poñer os teus pantalóns?
Quedou ela pensando un pouco, e pola súa cabeza chea de pecados, pasaron todas esas cousas que se lles ocorren os homes que xa probaron de todo, e que daquela buscan o pracer en cousas raras, así coma vestirse con roupa de mulleres e facerse os maricóns. Pero non vía ela como a Pepe, un home puro da aldea, se lle podían ocorrer esas amariconadas. Botou a muller un risa das súas, que eran coma de cabalo, e díxolle:
-Pon, home, pon. ¡Se iso te fai feliz!
Puxo Pepe os pantalóns da muller, que lle quedaba coma se estivera dentro dunha tenda de campaña. E tanta risa lle fixo aquelo a ela que se mexou na cama. A Pepe xa lle estaba fodendo tanta risa, e lle dixo, así coma se estivera imitando a fala tranquila, pero autoritaria do seu pai:
-Non te rías tanto e levanta o cu da cama, que teño unha fame doente. Vai abaixo e fréteme unha libra de xamón con media ducia de ovos, e unha bola de trigo, do que sobrou de onte. E faime café tamén, e mo botas unha cunca grande, con unhas dez culleradas de azucre.
Quedou a Cubana mirando a Pepe, coa boca aberta, sen saber que dicir, non pala cantidade de almorzo que Pepe pedía, senón pola forma que a mandara. Ela levaba moitos anos manipulando homes, dándolles máis cortes que o trapo dun afiador, e agora viña aquel galo queirés a darlle ordes daquela guisa. Reaccionou a muller con ese xenio das putas, cando alguén as quere foder o fiado, e lle dixo a Pepe:
-Se queres comer, faino ti e amais a puta que te par...!
Non lle quedou tempo a terminar a frase, cando xa lle caera un fungueirazo que senón tapa a cabeza a tempo cos brazos, alí queda patas arriba coma as cascudas cando se fan o morto. Pero un dos brazos, ó parar o fungueirazo, estalou coma unha canaveira. Ela empezou a retorcerse do dor, e Pepe, tan tranquilo, díxolle:
-Deixáchesme poñer os pantalóns, pois agora mando eu.
E a muller aprendeu, daquela forma, para que Pepe levara o fungueiro para a cama. Veu o compoñedor a compoñer o brazo, que daquela eran compoñedores, e non médicos, os que compoñían osos quebrados. Compúxolle o compoñedor o brazo a muller, mal como puido, porque estaba coma se lle pasara a roda dun carro por encima, e cobroulle a Pepe cinco pesos, xa naqueles tempos. Pepe dáballe dez, e o compoñedor dixo:
-¿E non será moita propina, Pepe?
-Non é propina ningunha, home, que iso é para cando lle rompa o outro.
-Non lle deas, Pepiño, que non fará falta -dixo ela desde a cama.
¡Santo remedio! Pepe levou os pantalóns desde aquel día e ela as saias. Non andou xa máis mostrándolles o cu os homes, nin chamándolles putas ás mulleres, e naquela casa houbo concordia. A Pepe xa nunca lle faltaron xamóns e ovos fritos, cuncas de viño, e de café con culleradas de azucre. Comía tanto coma unha ducia de porcos e, como estaba gordo, pensaba que estaba forte, daquela dicía el, diante da mesma muller:
-Esta lago vai morrer, e despois busco unha rapaza nova.
-¡Aquí pola miña cona! _lle dicía ela.
Nunha ocasión sentín eu o médico da vila falar co boticario, e penso que falaban de Pepe. Dicíalle o médico o boticario:
-A fame é coma a malaria, que unha vez que se mete no corpo non se da botado fora. E o que de pequeno pasou fame, de maior xa pode comer un porco enteiro tódolos días, que sempre lle quedará aquela sensación de que non comeu dabondo.
Eso seria a enfermidade de Pepe que, durante os seus días de rapaz, na súa casa tamén se pasaron gordas. Eso sería o porque tiña as pernas curtas e o nabo grande, que así lles pasa as terras mal abonadas: non dan colleita pero botan terrón. Quería Pepe desfacerse da fame que tiña metida no corpo, e comía sen parar, e despois que se enchía, ía o fondo da horta e botada un arroto, deses que saen do fondo dos peso. A xente, que andaba polas leiras, mentres non se acostumaron a sentir aqueles arrotos, pensaban que era unha treboada, e miraban para o ceo a ver se chuvia. Pepe xa facía aquelo adrede para darlle cobiza a xente.

REMEDIO PARA O CATARRO

Nunha ocasión pasaba eu co meu avó, alí por diante da casa da tía, e díxolle Pepe o avó:
-¡E logo, tío, non fumamos?
-No, home, que teño un catarro que no dou botado fóra do corpo, díxolle o meu avó.
-¡Oi, tío! Pase para dentro que voulle eu a demostrar como se corren os catarros.
Pasamos para a cociña. A tía non estaba na casa, pero estaba o cadelo. Eu subinme a lareira, para que non me lambera as pernas. O maricón non facía mais que lamber as pernas a xente. Se ve que estaba ben adestrado. Xa estaba moi vello, sen dentes e gordo coma unha pelota, e xa non podía saltar á lareira, porque a lareira era desas altas, de pedra de cantería. Pepe colleu unha chocolateira grande, desas de barro, na que viciou, o que sería un litro de viño tinto do ribeiro. Botoulle dentro unha libra de azucre -calculei que sería, porque eu xa sabía calcular as libras, de cando ía a casa de miñas tías a pedir pan prestado e o pesábamos coa romana. Despois botoulle unas cinco culleradas de mel. Puxo a chocolateira o lume e, mentres aquel mexunxe amornaba, crocou media ducia de ovos nunha cunca grande -que eu pensei que era un pucheiro para lavar os pes- e os bateu, mesturados con un líquido que Pepe dixo ser ponche. Despois, cando xa o viño estibo morno, o baleirou naquela cunca. Debía de estar Pepe afeito as medidas aquelas, porque a cunca, ou pucheiro, quedou arranxadiña, pero sen caer pingueira por fóra. Eu miraba todo aquelo, pasando a lingua polo fociño -pois hasta cheiraba ben- e pensaba eu, así coma o parvo da aldea, que dicía: “Cómo me vou a poñer se sobra.”
Colleu Pepe a cunca coas dúas mans, tusiu, alentou forte, e coa mesma dixo, así coma para baleirar os pulmóns outra vez:
-¡Saúde, tío Manecho!
E, en vez de darlle a meu avó o medicamento para o catarro, que era o que eu pensaba, puxo el a cunca o bico e baixouna sen respirar. Eu sentía un roído, coma se lle estivera caendo todo o chan, e púxenme na punta dos pes, así segundo estaba na lareira, para ver por onde ía a parar toda aquela zurrada. O acabar, recobrou o alento e botou un arroto coma o ruxido dun león. Pegoume co alento nos fociños e, así como estaba eu desequilibrado, na punta dos pes, dou comigo de cu na lareira. Fíxolle tanta gracia aquelo a Pepe, que dou en rir e tusir, e a vomitar pola camisa abaixo, parte daquel remedio, que eu estaba vendo cando ía a botar todo por min abaixo e me ía a afogar na vomitada. Cando puido parar de rir, díxolle o meu avó:
-Tío Manecho: métalle unha cunca desas o corpo, dúas ou catro veces o día, xa verá que non hai catarro que o colla.
-Fillo de puta -pensei eu- nin sequera me deixou lamber a cunca.
E así foi como rebentou o moi porco. Visitou o médico, nunha ocasión, porque lle empezou a faltar o alento. E cando o médico o viu, tan vermello e gordiño, pensou, así para o seu xustillo:
-Qué bos raxos terías se foras un porco.
Porque, naqueles tempos, raxos e miudanzas desas, era co que se lles pagaba os médicos, avogados e cregos. Revisou o médico a Pepe, e de contado se dou conta de que pe coxeaba, polo que o mandou para a casa correndo. Non fora a estoupar no consultorio e matar a tódolos pacientes que estaban alí esperando. Despois o galono chamou a Cubana, á que lle dixo:
-Muller, non lle deas tanto de comer a ese home, que vai a estoupar. Xa ten o corazón case que cuberto de graxa. Faille unhas papas fraquiñas coma a auga, e caldiños moi pasados; pero nada de touciño, que senón mátalo. ¡Para que llo diría! Aquela era a mellor noticia que a Cubana oía desde que deixara Cuba. Empezoulle a botar o pote: repolos, patacas, touciño e chourizos e, antes dun mes, estalou Pepe coma unha bolerca no asadeiro. A noite do velorio xa a Cubana se puxo os pantalóns, e fumou un puro abano, que sobrara do casamento, e que ela tiña gardado nun frasco de vidro, para tal ocasión. Cando ó outro día levaban a Pepe cos pes para diante, en vez de chorar a berros, como debe de facer un bo cristián, ela lle dixo:
-¡Ala, Pepiño! Vai a dar fungueirazos aló a puta que te pariu.
Así acabou de pronunciar a frase que non terminara aquela mañá, cando Pepe lle baixara co fungueiro. Ela aínda lla tiña gardada. Pero para entón, a Cubana tamén ía indo un pouco longa de dente, e os homes a ían dando de lado; daquela, sen can que lle ladrara, enchía a casa de rapaces, e lles contaba tódalas súas aventuras.
-Meus neniños, se todas as cousas que eu traguei, se puxeran nun fío, así coma os chourizos, chegaban desde aquí a Cuba.
Como a necesidade trae consigo certa inocencia, os rapaces pensaban que falaba de larpeiradas de comer, e lle preguntaban:
-¿E estaban ricas, tía?
-Coma carameliños, meus nenas, coma carameliños _dicía ela, e botaba unha risa tan forte que se debía de escoitar en Cuba.
Pois, vella, e como dicía, sen can que lle ladrara, que para entón o cadelo morrera, a única diversión que tiña era comer. ¿De quén collería a costume, pensaba eu? Comía moito mais que Pepe; e calquera hora do día era boa hora para xantar. Unha tarde, ó poñer do sol, pasaba eu por alí, e estaba ela sentada na porta con un prato de comida: repolo, patacas e touciño, un anaco de pan e unha cunca de viña o lado. Todo aquelo chegaba para botar fóra a fame dunha casa de pobres. O ver tanta chea díxenlle eu:
-Moi cedo cea hoxe, tía.
-E que vou ir para a cama cedo, meu fillo, que non me sinto ben.
-¿E lago qué ten?
-Non sei, pero ando coma desganada, sen gana de comer.
Marchei eu pensando de como sería se chegara a ter fame? Collín un feixe de herba e cargueino o lombo. Cando subía a costa, xa o día empezaba a pechar os ollos. Eu ía pensando: Quen me dera un prato de cocido, coma o da tía, ó chegar a casa. Pois pasando por diante da casa da tía, alí a atopei outra vez comendo. Desta volta era unha cunca de chocolate, e media bola de pan de trigo.
-¡Ai, tía! vostede dixo que non tiña fame e xa está comendo outra vez -berrei eu.
-Estou, meu fillo, que onte fun cedo para a cama, e hoxe levanteime con moita fame.
A tía foi para a cama, despois de cear, cerrou un ollo e, o abrilo, pensou que alborexaba, e levantouse a almorzar, coma se non acabara de cear daquela mesmo. Descubriuse, tardiamente que, de tanto comer doces, beber ponche e desas larpeiradas, xa perdera o tacto na lingua e só comía por comer. Pois xa veredes o que lle pasou por larpeira:
Cando xa estaba moi vella, apareceu por alí unha familia de cubanos, que dicían ser parentes da muller. Tiñan, o tal matrimonio, unha chea de rapazas, ben bonitas por certo, e todas lle chamaban madriña a miña tía. Elas tiñan menos anos dos que a tía levaba vivindo na aldea, así que non sei eu como, nin cando, has había bautizado, e pensei que sería por correo. Virían pola herdanza que, como dicía o raposo, á xente con cartos nunca lle faltan afilIados. As rapazas sempre lle traían regalos, cando a viñan a visitar: doces e larpeiradas, coma se dunha nena se tratara. Despois a tía queixábase das tripas, e daquela traíanlle laxativos para untarlle o bandullo. Pois, nunha desas ocasións, unha das afilladas, levoulle un frasco grande de laxante, que sería dun litro; pero o frasco fora da mel, e non lle quitaran a etiqueta. Cando a tía quedou sola, e leu mel, mel pensou que era. E colleu unha bola de pan e a cortou a dedos, así coma se foran patacas para fritir, e pillou co purgante e papouno nun abrir e cerrar de ollos. Ben, todos viñeron o velorio, e a última en chegar foi a do delicto, que decatada de que todo fora a súa culpa, doulle un ataque de trapos, que seguro era finxido, e foi o servicio a chorar. E sentada, alí no trono, atopouse coa madriña, que estaba cagando. A muller saíu gritando para fóra coma se lle meteran un foguete no cu.
-¡A madriña non morreu, que está alí no servicio! -berraba a muller.
-Morreu, morreu, pero nona podemos quitar de alí hasta que acabe de cagar -dixéronlle.
Enterrárona o fin, e seica aínda ía caendo merda polos que a levaron. Iso foi o que lle armaron as xentes, que da árbore caído todo mundo fai leña. ¡Que descanse en paz!
********************

A TÍA CARMELA

Nunha ocasión, estábamos na rúa LAVALLE, que era a rúa dos cines, e nun deles estaban botando unha película de Elvis Prestley. E os mozos e mozas poñíanse a bailar o Rock and Roll na rúa ó saír da función. A xente amontoábase para velos bailar, ríanse e daban á cabeza coma se non puidesen comprender aquela nova maneira de bailar. E os comentarios eran diversos, e case todos negativos, criticando á xuventude.
-Fai falta estar tolo para bailar así.
-E todos están tolos, os mozos de agora.
-Se empregaran esa enerxía en traballar...
Os comentarios desa natureza eran moitos. Eu ríame, e díxenlle a outro Manuel que estaba o meu lado:
-Ese baile inventouno, xa fai vinte anos, miña tía Carmela.
Aquel comentario xa o levou a contarme a historia da súa tía. Acórdome que fomos a sentar nun bar, dos moitos que había nos arredores da Avenida de Maio, que aquel Manuel frecuentaba, e despois duns vasos funlle contando a historia da tía Carmela:
Esa tía Carmela era irmá do meu avó pola parte de meu pai. Eran cinco, entre homes e mulleres: as dúas Muiñeiras, que eran solteironas, o tío Antón, que se casara coa media irmá do crego. O tío Pascual, que tamén era solteirón, e a tía Maruxa, que era casada, pero que morreu nova, deixando unha nena. Eu non acordo a esa tía, que xa morrera cando eu nacín. Xa che irei falando deles todos cando me cadre. A tía Carmela era tecelá, a mellor e a última das tecelas de todas aquelas aldeas á redonda. Era moi simpática, eso pensaba eu, hasta que me quentou as orellas con un vimbio.
-¿E logo qué lle fíxeche, ho? –pregunteille eu.
-Aquelo si que foi moita risa. Xa verás.
Pasaba eu, nunha ocasión, por diante da súa casa, e vin a esa tía que andaba dando voltas de aquí para alí, con máis paciencia que san Pascual Bailón. E como tiña un vimbio na man, pensei que andaría coidando do porco, porque as vellas da aldea sempre andaban con unha ramiña na man cando sacaban a pasear os porcos, que sempre o facían así a tardiña. Pero como eu non vira porco ningún, pregunteille:
-¿E logo, tía, onde lle vai o cocho,?
-Non ando coidando cocho ningún, meu fillo, que ando coidando desa galiña que ves alí –aclaroume a tía.
-¡Ai tía! Mire que ten vostede boa gana de leria, perder o tempo con unha galiña –díxenlle eu.
-E que estivo enfermiña, meu neno, e aínda está das súas perniñas que non se ten. E se a deixo sola, ven ese maricón de galo de teu tío Andrés a montar nela. E como está de débil, a pobriña, boa gana che ten ela de galos.
Estando así, entretida falando comigo, oíuse un tropel polo camiño abaixo, como se viñera un cabalo a todo trote, e coma caído do ceo, alí apareceu o galo. A galiña, tan axiña o viu, xa lle puxo o cu aberta de pernas. O galo montou nela e a machucou, ó que se di en menos que canta un galo. A miña tía a correr, ameazando o galo co mimbio e berrándolle:
-¡To, galo, maricón! ¿Non ves que está enfermiña...?
Cando quixo evitar o encontro, xa ía o galo polo camiño arriba facendo uns reviraganchos como fan as palomas, e botando o que parecía unha risiña. A galiña, que eu nin me fixara nela hasta aquel momento, quedou compoñendo as plumas, as poucas que lle quedaban, que era desas do pescozo pelado, e no corpo por aí andaba. Eu non sei que lle viu o galo, a non ser que se sentira excitado por vela medio espida. Foi daquela galiña da que eu collín o nome para bautizar as mestras, que un día heiche de falar delas. A galiña, así como era de pequena, esguedellada, enferma e todo, aguantou do galo coma se fora unha biga. Daquela eu pensei no refrán de meu tío Mazarico, que ducia: “Paos de punta e mulleres de barriga, treman dunha biga”. A tía aloumiñaba na galiña, pasándolle a man polo lombo.
-Pobriña, pobriña! –dicíalle-. Vamos para a casiña, anda, que che hei de dar uns graíños de maínzo.
A galiña cantaba, con unha alegría coma se nunca tan feliz se vira. Eu non pudia coa risa e, con esa inocencia dos rapaces, que viamos tódolos días ós animais, uns a cabalo dos outros, e xa non lle dábamos importancia a cousa, díxenlle a tía:
-O que esa galiña tiña era boa gana de foder ¿eh tía Carmela? Pilloume co mimbio a través das orellas que mas deixou fervendo.
-¡Toma, carafio, por mal criado! -gritoume de moi mal xenio.

Como che dicía, esa tía seica era a mellor tecelá de toda Galicia, e a última das teceláns que quedaban por aqueles lugares. Tamén se falaba que nos seus tempos máis novos, sabia tascar moi ben, e que a chamábana a canta tasca se facía por alí a redonda. Porque naqueles tempos pouco había con que mercar roupa, e a mar das prendas se facían de liño, especialmente a roupa das camas.
Tascar eran os traballo máis simpático de todo aquel largo proceso que daba o liño, antes de chegar a ser pano. Pois, de tódalas colleitas, era o liño o que máis traballo daba. As demais colleitas, unha vez recollidas, era traballo feito. Pero co liño era o revés: cando se recollía era cando empezaba o traballo. Ó liño lle gusta a terra ben traballada, así coma para o cebolo. Sementábase a liñaza a granel coma o trigo, e despois se gradaba por encima e ai vas. Pero o sementador tiña que ter boa man, e estar afeito a sementar liñaza, que a liñaza é moi escorregadiza, e a unha persoa que non tivera boa man para ese traballo, a liñaza lle escapaba en petadas. E despois, onde quedaba moi espesa, o liño caía, como pasaba co trigo. Nacía o liño moi axiña, por aí os cinco días. Había un refrán que dicía: A liñaza os cinco xa nace, e o millo brollón bota quince no terrón. Cando o liño ía logrado, se segaba coma se fora trigo, e se traia para a choza, para riparlle a liñaza. O ripón era un peine de madeira dura, de castaño ou carballo, de uns trinta centímetros de ancho, que descansaba espetado nun banco. As mulleres sentábanse a cachapernas do banco e, collendo presas de liño, o ían pasaban polo ripón, e daquela forma íanlle sacaban a liñaza. A liñaza se gardaba nunha hucha, porque era o medicamento mellor daqueles tempos. Coa a liñaza, as menciñeiras, coma miña tía María, curaban dor de dentes, cólicos de barriga, e axudaba a aborta ás mulleres solteiras. Quen sabia ben esas menciñadas era a tía María, da que eu aprendín esas empadumadas. Unha vez o liño libre da liñaza, se levaba o río. Alí, nun remanso, se deitaba, con paos e croios encima, para que a auga nono levara. Así se deixaba uns oito días, para que abrandara. Despois se estendía polo prado a secar. E cando se cocía, despois de sacando o pan do forno, botábase o liño dentro, para que secara ben, e estivera quebradizo. Do forno ía dereito para tascar, case que antes que se enfreara. Para tascar había mulleres que tiñan moita arte, coma miña tía Carmela, porque non calquera sabia tascar. O tascón era unha madeira dun metro longo e uns vinte centímetros ancho, do groso de calquera táboa, e estaba afiado dun lado, case que en forma de machete. Este se metía na fura dun banco, igual que o ripón, e as mulleres se sentaban.a cabalo do banco e, collendo o liño por os extremos, refregábano contra o tascón, así coma se estivera serrando. Desa maneira quitábanlle a parte dura, e quedaba a parte branda coma se fora la, que se chamaba a estopa, ou espalencia. A parte dura que soltaba chamábanlle arestas. Esas arestas picaban coma as ortigas. Facíanse aquelas tascas nun alpendre, ou nunha choza, e as mulleres que facían aquel traballo case sempre eran tirando a vellas, solteironas ou viúvas. Todas se parecían en que todas tiñan as tetas grandes, e a todas lles gustaba a caña. Eu era un rapaz que xa empezaba a ratear, e moito me gustaba ver tascar as mulleres aquelas. Aquel exercicio debía de ser moi excitante. Digo iso porque, cando aquelas mulleres tascaban, as tetas lles bailaba dun lado para outro, e pegaban cos pezóns contra o tascón. E daquela guisa, a cabalo do banco, co tascón entre as pernas, movían o eu, así coma se non tiveran acougo, e meta pegar coas tetas grandes no tascón, que parecía que o facían adrede. Desa guisa tódolos movementos das mulleres eran pateticamente sexuais. Non sei se elas se darían conta deso, pero eu así o teño pensado. Acórdome que, con aqueles movementos de magreo que se mandaban, e coa caña que lle ían metendo o corpo, poñíanse cachondas, roxas coma a crista das galiñas cando van a poñer un ovo. Daquela empezaban as bromas, e caian as burradas máis grandes do mundo; que aínda as tratantes de feira nonas dicían tan crúas coma elas. As arestas, que pican a deus, metíaselles entre as pernas, e elas rascábanse, e así era como empezaban as bromas.
-¿Seica che pica, Antona?
-Me cago no deus que a fixo. E non se me meteu xusto no burato.
-Deixa, muller, a ver se á noite ven por ai Antón e cha escaravella un pouco, que din que ten con que facelo.
-¡Que vai ter, muller, que vai ter! Ese o único que ten é moita lingua.
-Ai pois dille que cha quite coa lingua, logo.

A caída da noite, cando a tasca ía acabando, con tanta caña no corpo, aquelas mulleres estaban que fervían. E, a esa hora, achegábanse por alí os homes, facéndose os coxos coma fan os lobos de día: solteiróns, viuvos e parvos; todos en fileira coma os cans cando van as cadelas. Dixen parvos, porque as cousas que facían aqueles homes non eran de xente normal. Para disimular, coma quen que pasaban por alí de casualidade, un traia unha grade o lombo, outro un arado, e así todos cargados de ferramentas coma se foran a traballar de noite. O que era mais atrevido, así coma para ir dereito o grao, pasaba con unha vaca da corda, e dicía:
-Andaba quente e vouna levar o touro.
-¿E logo por que nona montas ti, home? _xa lle cimbraban as mulleres.
Despois deso, comezaban as burradas máis grandes do mundo. Esa era a sinal de que nós os rapaces tiñamos que correr para a cama; pois nos corrían a pedradas, coma se foramos cans doentes, e nos berraban:
-¡Á cama, carallo!
-¡Tortiños! Se os que querían ir para a cama eran eles, ¿para qué nos mandaban a nós?
Pero nós tiñamos que largarnos, e eles quedaban alí emborrachándose e dicindo burradas, que era todo canto facían; porque, uns polos outros, como lles pasa os cans, ningún fodía.
Eu téñome preguntado, se eso das tascas, que algunhas veces se lles chama así ás tabernas, non virá deso de tascar.
Unha vez o liño tascado, ai non acababa a cousa. A estopa, que quedaba da tasca, había que fiala, que era un traballo de nunca acabar. Aquel traballo era cousa das vellas. Era moi común ver ás velliñas, mentres coidaban do gando ou dos nenos, fiando coa roca espetada na cintura e o fuso bailando na punta dos dedos. Pero cando máis gusto daba velas fiar, era cando contaban contos detrás do lume. Aquelo si que era unha cousa moi de Galicia. Penso que, aquelo de fiar, era coma se estiveran envolvendo historias. Pois parecía como se aquel traballo lles dera veracidade os contos. Parecía un traballo entretido e relaxante, e os vellos se debían de sentir moi serviciais facendo aqueles traballos. Había algunhas mulleres que fiaban coma de oficio. O fiado lle chamaban "mazarocas." De aí un refrán que dicía: "O fiado caga mazarocas". Que era coma dicir que fiar só se podía fiar no liño, pero non na xente. As mazarocas se convertían en madeixas, nun aparato que se chamaba o sarillo. Aquí eu me confundo, e nunca o entendín, coma me pasa co misterio da Santa Trinidad. Había dos aparatos igualiños, pero a un lle chaman sarillo e o outro devanceira; e sendo iguais, un artefacto desfacía o que o outro facía, coma o conto de nunca acabar. Eses aparatos se parecían as aspas dun muíño do vento, pero máis pequenos, claro está. Cando as madeixas saían dun deses aparatos, se botaban a ferver nun pote ou caldeiro, e lles botaban cinza; pois parece ser que a cinza ten o mesmo poder da lesiva. Saír saían branquiñas, despois de fervelas así, que mesmo daba ganas de comelas. As madeixas se colgaban a secar, e despois volta a un daqueles achifánfanos, sarillo o devanceira, que convertían as madeixas outra vez en mazarocas. Calquera cousa que fixeran aqueles aparatos, a mín sempre me daba a sensación que desfacían, en vez de facer, e me dábame cansazo velos funcionar. Non debía de ser a min solo, porque había refráns, ou ditos populares, que dicían: "Estás coma unha devanceira." "Síntome cansado coma unha devanceira." "Dáslle menos arte que un sarillo." Cousas así se dicía, cando se traballaba a desgano.
Hasta aquí sabia eu o proceso do liño, e doume gana de falar del; porque me fai acordar a todas as minas tías, que todas sabían tascar. Hasta aquí todo ía ben, pero, unha vez que o resultado caía nas mans de miña tía Carmela, alí terminaba todo o meu entendemento. Porque nunca puiden entender aquel tear, que era mais complicado que o demo. Pero a tía Carmela, coma se fora unha araña xigante, empezaba a estirar fíos por entre aquel achifánfano, e de contado o deixaba cargado.
A mín fascinábame o chirimboliño aquel, e aínda máis a forma que tiña miña tía de tecer. Acougábase a muller nunha banco de tres patas, nin alto nin baixo, que eu nunca me puxen de acordo de se unha das patas era máis alta ou as outras dúas máis cortas. Co cu nin dentro nin fóra, así quedaba, nin sentada nin de pé. Con un pe lle daba a un chirimboliño que subía, e co outro pe a un achifánfano que baixaba. Sen perder tempo, con unha man disparaba outro estrivillo por entre os fíos que lle chamaba a canela, e coa outra man a pillaba do outro lado. Aquela condenada de canela corría por entre os fíos coma unha anguía na auga. Para pillar a canela do outro lado, o tallo xiraba sobre a pata longa, ou as dúas máis cortas e, cando a canela viña de volta, xa o tallo estaba bailando sabor da outra pata. Eu mirando aquel traballo, e volvía tolo. Eu non vía máis que mans e pes por tódolos lados, que aquelo parecía unha praga de avelaíñas. Os sons, de todos aqueles aparellos, facían máis ruído que unha banda deses músicos tolos que tocan hoxe en día nos concertos, pero aínda mais cargada o bombo. Porque, por cada movemento dos pes, a tía Carmela botaba un peido. Daquela as cousas ían máis ou ou menos desta guisa:

"Tras, tras, pun pun,
catapün, zas zas,
trique, trique,
perré, perrê,
zas zas outra ves".

Despois dun pouco así, a tía cambiaba o asento para a outra cacha, e daquela os peidos e chirimboliños tamén cambiaban de son, así coma cando lle cambiaban de peza a un organiño. Pero a tía Carmela sabía o que facía, e daquel tear saian sabas e colchas a fachuzos. As que mais me gustaba eran as colchas. Pois a tía facía trenzas de canto trapo había, e mesturaba aquelas trenzas co liño de tal xeito, combinando os colores, que as colchas parecían remendadas, e eran moi bonitas.
Como xa dixen, as arestas do liño picaban coma as ortigas, e por moito que se refinaran aquelas telas, sempre quedaban arestas pequeniñas, que eran as que máis picaban. Unha vez fixéronme a min uns calzóns de liño, que era coma levar posto un cilicio. Eu, despois que me decatei, polas mulleres do río, de que os peliños nos collóns era sinónimo de machismo, sentíame moi fachendoso daqueles que xa me ían medrando; pero os malditos calzóns de liño deixáronme relambido outra vez. Tan afeitadiños quedaron que, como pasa coa herba que se sega moi a carón, tamén ós peliños tardaron en retoñar.
No tempo das cruzadas, seica os cabaleiros lles poñían ás mulleres cintos de castidade, para que mentres eles ían a guerrear a lonxe, que elas non guerrearan na casa. Pois se lles puxeran unhas bragas de liño, coma aqueles calzóns meus, non lles ía a quedar gana de guerra hasta que se esqueceran as cruzadas. Tan en carne viva me quedaron os meus mindolos, que aprendín a andar sen mover as pernas. Eu cagábame na tía Carmela e no día en que veu este mundo.
Polas festas era cando se estreaban aquelas sabas novas de liño. Pois, uns días antes da festa, sacábase a poma dos xergóns para airear, e mentres a poma aireaba, botábaselles auga fervendo as chinches, e Zotal os piollos e as pulgas. Tamén se pintaban con cal as paredes e caneiros, para matar a caruncho. Despois desa limpeza, era cando se estreaban as sabas novas de liño. Naqueles días, se algunha pulga quedaba viva, non se atrevía a saír, nin pulgas nin chinches. Non penso que seria pola limpeza; eu penso que tiñan medo a magoarse os pes nas sabas aquelas. Porque aquelo era coma durmir nunha cama de cravos, desas que usan os fakires. Pero despois de abrandadas, aquelas sabas duraban sempre, e se volvían doces. Moi frescas no verán.
Pois por aqueles calzóns e aquelas sabas, era que eu desexaba que a tía Carmela morrera, ou que non houbera nacido. ¡Qué culpa tiña ela de que as cousas foran así!
Aquela tía era tan fraca que non facía sombra, e como era viúva, sempre vestía de negro. E por iso eu bauticeina co nome da Viúva Negra; iso que, naqueles tempos, eu non sabía que existía unha araña con ese nome. Pero aquel alcume lle viña a pelo, porque a tía parecía unha araña xigante movendo fíos.
Penso que a tía tal vez padecese o mal de San Víctor, pero, naqueles tempos a esas menudencias non se lles facía caso, e a xente dicía que a muller tiña aquel xeito de camiñar de tantos anos tecendo. Sempre andaba apurada, como se mañá non fose outro día. E como tiña os pés tan torcidos para dentro, un non sabía se un pé ía diante ou o outro detrás. Daba a sensación de que ía tropezando cun pe no outro e que estaba a caer de fociños, pero que nunca chegaba ó chan. Movía a cabeza dun lado a outro, case dunha maneira violenta, compasando aquel andar sen xeito, e ó mesmo tempo as mans ían facendo círculos coma se estivese pillando algunha cousa no ar.
Nós, os rapaces, achegabámonos moitas veces a vela traballar. Ela concentrábase tanto no seu traballo que nin se decataba da nosa presencia. E os rapaces, de mirar como tecía, fómoslle collendo gusto ós sons daquel instrumento, e decidimos formar unha orquestra que soase como aquela música do tear. Naqueles tempos aínda non era bo de conseguir unha simple lata, pero nós atopamos un par delas, daquelas do queroseno. Un rapaz conseguiu un tronco oco, que fora dun covo das abellas, e que soaba de marabilla. Alguén deunos un pote grande daqueles barrigudos de ferro fundido, ó que lle faltaban as tres patas, e aquel facíanos de tambor. Tamén conseguimos unhas cantas trepias, que as facíamos repenicar cun un ferro. Eu collíalle os ciceis ó meu pai, que era canteiro; colgábaos cunha trenza, nunha restra coma os chourizos e, golpeando uns cos outros, facíaos falar.
A orquestra formada, uns rapaces tocaban, tratando de reproducir os sons do tear; e outros bailaban, sempre imitando aquela maneira tola de andar que tiña a miña tía. Aquelo era moi divertido, e nós riamos a partir á conta dos males e defectos da pobre muller. E como uns rapaces trataban de ser máis graciosos que ós outros, cada cal esaxeraba canto podía, torcendo os pés para dentro, dándolle á cachola para un lado e para o outro, e facendo reviraganchos coas más. E aquel baile fíxose tan famoso que ata as mociñas deron en bailar cos rapaces; e despois seguiron os mozos e as mozas. A xente maior xuntábase na praciña para rir con aquela nova moda de bailar, e comentaban igualiño que agora:
_Os rapaces de hoxe en día son o demo.
_¡Se foran así para traballar!

Aquela tía viña moito para a nosa casa, nas noites de inverno, e alí se xuntaba coas outras irmáns e falaban todas a un tempo, contando contos do demo e almas en pena. Dicían que non lles gustaba estar solas, pero meu pai dicía que era para aforrar leña para o lume e gas para o candil, porque eran todas moi tacañas. Eu penso que eran tacañas porque eran pobres, e non por outra cousa. A tía Carmela collíalle o sono as nove xustas, que eu estou falando das noites de inverno. Tiñamos nós un espertador vello, que miña nai mercara nunha almoeda, deses de campás que espertaba ata os mortos, pero que atrasaba un día cada dous, e meu pai o poñía en hora cando a tía lle daba o son, dicindo que eran as nove xustas.
Era a tía Carmela de pernas curtas, polo que calquera banco lle quedaba algo alto. Daquela, cando lle collía o sono, caia para diante e, o apertar a barriga levantaba o cu, e daquela lle escapaba un peido apertadiño que facía "piii." E entón dicíalle eu:
-Ou tía Carmela, parece que están nacendo os pitos.
-Ai pois, se han de nacer vai sendo horas -dicía ela, e coa mesma prendía o farol e marchaba.
Cando se comprobou que a tía Carmela non era dona do seu sono,foi cando morreu a súa irmán, unha das tías Muiñeiras. A pobre da tía estaba na agonía e non ía para diante nin para atrás. Todas as mulleres da aldea estaban alí, esperando o desenlace; que eu non sei como lles gustaba tanto ver morrer a xente, ás mulleres aquelas. A tía Muiñeira se resistía a entregarlle a súa alma o Señor, e entón, por aí ás nove da noite, a tía Carmela empezou a toquear. Caia para diante e, o levantar o cu, lle escapaba un deses peidos apretadiños, dos que piaban coma os pitos. Espertaba e tusía, para disimular, e lle botaba unha ollada a súa irmán, para ver se estaba viva ou morta, e coa mesma seguía toqueando e botando peidos. Así, unha irmán xemía, e a outra lle arremedaba. As outras mulleres presentes non sabían por onde escoller: se rir ou chorar. Nunha desas caeu a tía de fociños o piso con tanta forza, e fixo tal roído, que a irmán que estaba morrendo pillou un brinco na cama.
-¡Ai, Deus meu! ¡E ti, Carmela..! -gritaban as outras mulleres, correndo a apañala do chan.
-¡Oi que demos! Esa non ata nin desata, e esto non leva trazas de acabar -dixo a tía Carmela, referíndose a que a irmán nin morría nin danaba.
E coa mesma colleu de farol e marchou a durmir, deixando a súa irmán nas mans de Deus amais das veciñas. E o día seguinte, cando retornou e viu a irmán alí de corpo presente, quedou mirando para ela coa boca aberta, coma se non puidera crer que estaba morta. As veciñas que ían chegando, rezaban, collían o ramiño de oliva e lle ciscallaban a bendición a defunta. A outra irmán, vendo que a tía Carmela non saía da súa estupefacción, díxolle:
-Ou Carmela ¿e ti non lle botas a bendición a nosa irmán, logo?
Colleu a tía Carmela o ramo de oliva, e ciscallándolle unha orballeira de auga bendita polos fociños, á irmán morta, dixo:
-Pois na terra dos lobos hai que ouvear coma todos.

Morreu esa tía Carmela unha tarde, xusto as nove da noite, coma se o número nove fose o seu destino, así como era o sete o número do tío Longueiro. ¡Qué medo levei eu aquel día! A tía Carmela mercou unha cabra, que aquela si que estaba tola, o que se di o demo en persoa. Rompía canta porta había para escapar e subir as pereiras, polas hortas dos veciños, coma se fora un macaco. A tía xa estaba quedando pobre de pagarlle ós carpinteiros os amaños do cortello. Nunha ocasión, a tía non debía de ter cartos, pediume a min se lle remendaba o cortello da puta cabra. Eu moita arte non tiña, pero fun alí armado de macheta e martelo, e puntas das grandes. Mentres o traballo non quedaba feito, a tía levou a cabra para a cociña, e o traballo complicouse e non acabei aquel día. Daquela a tía invitoume a cear, e ceamos os tres xuntos: eu unha cunca de leite con pan, a tía unha de caldo, e a cabra unha presa de herba. Mentres comíamos, a tía encheuse de discutir coa cabra:
-Pero, muller, ¿ti non sabes o que costa un carpinteiro? Non volvas a facer iso, que aínda me leve xudas se non te ei de levar a feira.
A cabra, coma os rapaces mal criados que non fan caso dos pais, lle contestaba:
-¡Baaah!
Aquelo sacaba de quicio a tía Carmela, e daquela lle retrucaba:
-Ti non fagas caso, que as de levar con un fungueiro entre testa e cornos, xa verás como as de aprender.
Coas discusións, chegaron as nove da noite, e á tía lle dou o sono, e empezou a toquear e a dar cabezadas para diante. A cabra, despois de que lle chamaran tantas, pensou que aquelo de dar cabezadas era un desafío e, chegouse o máis atrás que a cocina lle daba, botou un forte valido, coma o que di: “Ai queres guerra ¿eh?” Cargou para diante, coma don Quixote contra os muíños de vento, e lle pegou tal cabezada na cachola a tía, que cando espertou xa san Pedro lle tiña feito un córrancho alí no ceo. Eu pillei a correr para a casa a berros, que fixen saír de detrás do lume ós veciños todos. ¡Pobre tía! Que Deus a teña na gloria . ***********************

AS MUIÑEIRAS

Eran xemelas. Morreron solteiras, e probablemente virxEs, pois eran relixiosas ata o extremo. Acórdome moito daquelas tías, especialmente da que morreu última, a tía Francisca. Agora mesmo xa non me acordo do nome da outra, porque eu, cando falaba con elas lles chamaba tías, e despois todo o mundo as coñecía por Muiñeira. Sempre cocían con nós, porque o forno era cumprido, e así se poñía a leña a medias, e saía máis barato o negocio. Elas, sendo dúas mulleres soas, cocían tanto pan coma para unha casa de familia grande. Nunha ocasión lles preguntei eu:
-¿E qué fan con tanto pan, tías?
-Ben se come, neno. Algún é para a nosa irmán Carmela; e se ven por aí un pobre, tamén lle hai que dar un anaco -dixeron.
A min me gustaban moito aquelas noites de cocer o pan, polos contos que se contaban, e polo pan tamén. Que hoxe, a un anaco de pan non se lle dá tanta importancia, pero, naqueles tempos, un anaco de pan, así quentiño o dereito do forno, eran un manxar. Nos meus tempos de rapaz, a diferencia entre ser pobre ou ser rico, era ter ou non ter pan. Por aquelo, a noite de cocer se convertía nun ritual. Había mulleres que lle sabían dar un gusto especial o pan. A outras mulleres sempre lles salia acedo, ou frangullento. Aquelo manaba, case sempre, no fermento, ou na maneira de deixar fermentar a masa. Naqueles tempos o fermento non era coma o de hoxe. Se deixaba unha presa de masa, dunha cocedura para a outra, nun córrancho da artesa, e esa masa fermentaba hasta que se poñía aceda, e non había mellor fermento que ese. Pero había que ter coidado con ese fermento. Se a masa levedaba moito o pan podía ser acedo e frangullento; e se levedaba pouco salia duro e pesado. Unha mestura de centeo, o facía máis mol e se mantiña fresco por mais tempo. Pero tamén había outros factores que facían o pan diferente. Había quen notaba a diferencia, polo sabor do pan, en que muíño fora moída a fariña, porque diferentes pedras daban distinto sabor o pan.
As bolas grandes quedaban toda a noite no forno, pero antes se cocían unhas fogazas chatas, que lles chamaban bólas de fervor, que saian cocidas de contado. Cando a economía o permitía, facíase un refrito de moita cebola con pemento doce e rodelas de touciño, e mesturábase todo coa masa, e as fogazas aquelas sabían a gloria. Para nenos e rapaces, facían boliños de cornechos, que despois comíanse con leite callada, ou leite presa, como lle chamaban algúns. Aquelo si que era unha festa. Había moitas crenzas, no meu tempo de rapaz, respecto a esas noites de cocer, causas que tiñan que ver co pan. Por exemplo, era crenza da xente de que, cando se estaba poñendo a masa na pá, os nenos non debía pasar por debaixo do rabo da mesma, pois daquela non medraba máis. O mesmo sucedía se lle pegaba a un animal coa xesta de varrer o forno. E un banco, ou banqueta, se caía patas arriba, había que poñelos de pé, que senón se sentaba o demo neles. Pero os rapaces pouco respecto lle merecíamos a tales supersticións e, pasando por debaixo do rabo da pá, dicíamos:
-Eu non quero medrar máis.
-Pois eu tampouco.
Aquelo quitaba de quicio as Muiñeiras, e dicían elas:
-Pois anque non medredes, valedes os mesmos cartos.

Preguntoume eu, hoxe en día, se non sería por aquelo que todos os rapaces da aldea quedamos pequenos. ¿Ou seria por falta de pan?
Para destinguir as bolas das Muiñeiras das nosas, a unhas se lles facía unha raxa, e a outras un cornecho. Todo o mundo facía o mesmo. Nunha ocasión meu pai estaba termando do rabo da pá, e unha das Muiñeiras poñendo a masa. Como a masa estaba algo branda, a Muiñeira lle daba azoutas a masa tratando de darlle forma. Despois, co canto da man, lle ía facendo unha raxa, cada vez máis fonda. Eu mira como facía, e mesmo me parecía o cu dun neno, e a tía dándolle azoutas. Meu pai debeu de pensar o mesmo, e díxolle a tía:
-Deixa xa, que aínda non hai muller que a teña tan grande.
-Pero, home, ti sempre con esas cousas -contestoulle a tía, pero con moita risa, coma se lle gustara o piropo.


O CABALO DO DEMO

Recordo, con especial sentimento, unha desas noites que estábamos cocendo, por uns contos que alí se contaron. Todo empezou con uns mozos que chegaron pingando, coma se os tiraran no río. Media ducia serian. Aquelo chamou moito a atención, pois non estaba chovendo.
-Como vimos a cheminea fumegar, nos decatamos que estabades cocendo, e vimos a ver se nos enxugamos un pouco -dixeron eles.
-¿E logo que vos pasou, meus nenos? ¿Caestes no río ou qué? –preguntoulles unha das Muiñeiras.
-Caemos, señora, caemos -contestaron os mozos, con moito misterio.
-¡Ai meu Deus! ¿E cómo foi iso, daquela?
Os mozos se negaron a comentar, así coma se estiveran avergoñados. Saíu a bola do forno, que daquela vez tiña refrito de cebolas, e os mozos foron invitados con aquela larpeirada. E, así que lle empezaron a meter o dente a bola, tamén comezaron a soltar a lingua, porque aquelas boliñas lle sacaban a vergoña a calquera. Segundo contaron, viñan das mozas dun sitio que lle chamaban a Ribeira. Na Ribeira non había máis que dúas mozas: unha era coxa e a outra torta; pero, naqueles tempos, esa clase de rapazas eran as que máis bota tiñan, e todos os mozos andaban detrás delas, coma os cans detrás das lebres. E para ir as mozas, á outra aldea, había que ir un fato de homes xuntos, uns a mocear e os outros de garda costas, que si ía un mozo solo, os outros mozos daquela aldea o moían a estacazos. Pois, segundo contaron aqueles mozos, vindo cara a casa, atopáronse conque o río ía moi cheo, e pasaba por encima da ponte. Claro que a ponte aquela non era moi grande: uns paos de freixo atravesados, e aí vas.
-¿Haberase esbarrigado a presa do muíño, logo? –comentaron os mozos.
Decidiron camiñar hasta a ponte de pedra, que quedaba de alí un bo anaco. Xa botaran a andar cando viron un cabalo grande pacendo no prado. Daquela dixo un dos mozos:
-E podíamos pasar no cabalo.
Decidiron montar dous no cabalo, pasar o río, e volver un deles de volta co cabalo, así ata pasar todos, que o río tampouco era moi ancho. Cando montaron dos, como o cabalo era grande, pensaron que podían montar tres. Montaron tres e aínda quedaba sitio para outro. Así foron montando todos, que, como xa dixen, eran coma media ducia de mozos. Puxéronse a atravesar o río e, mesmo no media do río, o cabalo seica quebrou a metade, e marchou en dos anacos, un para cada seu lado. E os dous anacos seica ían rinchando, prado arriba e prado abaixo, coma se mesmo se foran rindo. E mentres ós mozos foron saíndo do río como puideron.
-Pro, daquela ese non era un cabalo, que era o demo -dixeron as minas tías.
Eu, que era un rapaciño, quixen crer o conto o pé da letra, e xurei non montar nun cabalo en toda a mina vida, en caso que me tocara aquel demo de cabalo. Mais tarde razoei que, coa fame que había, non seria nada raro que aqueles mozos descorreran de tirarse no río a posta, para ter o pretexto de viren a enxugarse e comer un anaco de bola quente. Claro que,naqueles tempos, había máis demos que hoxe, penso eu.
O NENO DAS MAS FURADAS

As Muiñeiras, miñas tías, que daquela fariña entendían elas máis que ós demos todos, contaron un dos seus contos, por aquelo de xa que estarnos nelas, digo eu. Segundo dixeron, ó muíño delas habituaba a vir o demo tódalas noites, a facer das súas, disfrazado como lle daba a gana, imitando voces lamentosas dos defuntos daquela casa, e facendo canto ruído podía, e tirando con todo; pero as vellas nada, nin caso lle facían. Outras veces, xa cansadas de que o demo se fixera o parvo, lle dicían:
-Vaite de aí, que xa sabemos quen es.
Aquela indiferencia sacaba de quício o mesmo demo, e máis cousas inventaba, querendo saír coa súa. Segundo explicaron as tías, o demo pode poñerse de tódalas guisas que lle pete, pero so na escuridade. Se o sorprende a luz non pode cambiar de forma, e como estea así se queda. Así que as Muiñeiras, cansadas das fechorias do demo, decidiron darlle un escarmento, e mercaron unha lanterna de pilas. Aló por Betanzos seica tiveron que ir por ela, e había que ir da pe, eso dixeron as tías. O de mercar a lanterna era porque, para o tempo que se incendian os mistos e se prendía a candil, ó demo xa ía no inferno. ¡Ai pero coa lanterna o foderon! Aquela noite, tan axiña coma escoitaron os tombos, as miñas tías, que estaban agardando por el, foron e lle enfocaron a lanterna nos fociños, e o demo segundo estaba así se quedou. O tontiño -así dixeron as miñas tías- estaba na forma dun neno pequeno, namais que con unha camisiña posta, e co cu o aire, mostrando, sen vergoña ningunha, todo o que os homes teñen de demo, ou o que o demo ten de home. Non me acordo ben de que xeito o dixeron miñas tías, para que eu non me dera conta do que falaban. Pero, o que elas quixeron dicir era que o demo se disfrazara de neno, pero se esquecera de cambiar as súas partes de home a neno. Acórdome, eso si, de que as tías dixeron que máis se parecía a un burro que a un neno. O caso foi que, o demo, así tal cal como fan os nenos malos, así fixera el unha das súas. Tirara, polo sobrado adiante, un ferrado de trigo, e estaba xogando con el, as mulleres dixéronlle:
-Hasta que apañes o trigo, non apagamos a luz. ¡E ben limpiño! -aínda ó ameazaron as mulleres.
Empezou o demo a xuntar trigo para ó ferrado, e mentres as mulleres prenderon o lume, e fixeron té de manzanilla. O demo seque tiña as mans furadas, e como o trigo é tan escorregadizo, escapáballe polos furacos das mans, e desa maneira non daba apañada ningún. Daquela choraba coma un neno, e abaneaba de frío. Así se foi toda a noite: o demo a chorar e as vellas a retrucarlle:
-Non chores que che é o mesmo. Hasta que recollas o trigo todo, non apagamos a candil.
Pero tanto chorou o demo aquel, e tanto titubeou de frío que, o fin e ó cabo, as muiñeiras hasta lles esqueceu de que era o demo, e apiadáronse del. Collérono no colo e quentárono a beira do lume. Para isto xa logo era día. E como dicía, esquecéndose as mulleres de que o neno era demo, e hasta lle contaron contos, e lle cantaron o “arro-arró meu neno.” Por alí que a leña se ía acabando, e unha das mulleres foi a fóra por máis. O abrir a porta entrou un remuíño de aire que apagou o candil, e o demo aproveitou a ocasión para coller a forma dun morcego, e escapou pola cheminea, e ía dicindo:
_¡Xuxuroxú! As mulleres do muíño quentáronme o cu!
Todos alí presentes tomaron o conto por certo, menos meu pai que se riu e, por quilo de un conto leva a outro, contou el outro conto do demo, que comezaba así: Era un labrador que tiña moito traballo, tanto que el no daba feito, e daquela, cando a noite a muller lle arrimaba o cu, dicíalle el:
-Chégate aló, muller, que estou morto. Tanto traballo e tanto traballo que non hai demo que o faga.
Pois un día apareceu por alí un home e preguntoulle:
-¿H traballo?
-¡Hai, ho! Hai traballo que aínda o demo no da feito.
-Fixeron un trato e o estraño dou en traballar que non había traballo que lle chegar. Sementaba o maínzo a mañá e a a tarde xa o recollía, e así con todo. O home comentou aquelo coa muller, e díxolle:
-Ese home ten que ser o demo, porque non hai traballo que lle chegue.
-Mándamo a min que lle vou eu a mandar un traballiño.
O home mandoumo a xunto da muller e ela doulle tres pelos rizados e díxolle que llos puxera dereitos. O home comezou a estricar os pelos, pero canto máis tiraba deles o deixalos máis rezados se poñían. O fin xa lle sangraban os dedos, e os pelos máis rizados. Daquela o home foi a xunto da muller e preguntoulle;
-¿E vostede ten moitos máis traballos coma este?
A muller levantou as saías e díxolle:
-Todo ese que ve aí.
-Eso non hai demo que o dea feito –disque dixo o home facéndose fume.
*********************
A ÚLTIMA MUIÑEIRA

Cando a tía a tía Carmela, a tecelá morreu, e unha das miñas tías Muiñeiras tamén xa morrera, a que quedou sola ¡pobriña! volveuse tola, si é que non estaba tola xa. Meus pais mandáronme a durmir con ela, porque lles daba pena que estivera tan sola naquel muíño tan estraño. A dicir verdade, o sitio era dos máis solitarios e desagradables, para vivir alí sola unha muller vella, ou para calquera que fora novo. Era un edificio húmido, moi grande e sen forma, coma se no tempo en que o construíran non houbera niveles nin chumbos para facer unha parede dereita. Había fécula da fariña por tódalas paredes, o que se di desde o ano da pera. E as teas de araña, engordadas coa fécula, eran tan gordas que parecían mantas. Moumiño fedía a fariña ácida e a madeira podre. Parece ser que era o muíño máis antigo de toda aquela zona, e pertencera os vellos marqueses, que llo alugaron as miñas tías, cando aínda elas eran mozas, e peso que despois llo deixaron en herdencia. O mesmo pasou co tear de miña tía Carmela, que o tear tamén era dos marqueses, e ela aprendera a tecelán naquel tear, e despois quedouse con el. Penso que o moi falso de meu tío Antón, tamén pillara a media irmán do crego así de rebote, por seren os marqueses moi amigos do crego e da súa irmán. Pois, a nai de todos eses parentes, estivera de cociñeira na casa dos marqueses, e o que a boa árbore se arrima boa sombra lle covixa. Pero a quen máis lle tocou foi o tío Pascual. Pero xa contarei a historia dese tío máis adiante. Agora déixademe que conte sobre a última desas tías.

Probablemente eu salvei a esa tía de ser devorada polas ratas. Acórdome que, a primeira noite que fun a durmir con ela, levei un medo do demo, cando vin unha rata na cama, que era case que tan grande coma un raposo. A roedora viñera a cama a comer as migallas de pan que a min me caeran. Pois aquela noite deixáranme sen cear, como castigo por vir tarde dun recado, e a tía Muiñeira doume un anaco de pan duro coma un seixo, e comino na cama, mentres lle contaba a tía o porque me deixaran sen cear. Mandarame miña naia a mercar un puto patacón de pemento doce a outra aldea. Había pemento doce na taberna da nosa aldea, pero, porque na outra taberna era máis barato, había que ir aló. Mira que aforro se podía facer nun patacón de pemento. Pero naqueles tempos, a xente maior tiña a crenza de que as pernas dos rapaces tiñan que estar sempre trotando. Acórdome da letonia que me largaba miña nai cando me mandaba a un deses recados:
-Aquí tes un patacón. Vaime a taberna por pemento doce -non nesta de aquí, que son uns ladróns. E xa sabes, un pe aló e outro acó, que as patacas xa van a estar cocidas. Corre e mira ben onde po los pes, que como che caia o pemento as de arrotar. E non perdas os cartos, que como os perdas mellor che será que non volver para a casa, que aínda te ei de pendurar dunha biga coma un porco. ¡Corre xa! ¿Coque estás esperando?
Eu corría e levaba os cartos tan apertados na man que, o chegar a taberna non podía abrir os dedos, e o taberneiro tíñame que sacar os cartos con un alicates. Pois aquel día corrín, atallando ríos e prados, para chegar axiña, pero logo o demo puxo no me camiño un paxaro con unha miñoca no pico, e xa me esqueceu todo, pensando en atoparlle o niño o paxaro. Ou sexa que me pasou igualiño que aquel frade dun conto que nos contara o crego, que Deus lle mandara a gloria en forma dun paxariño cantando, e o tempo se lle ía sen sentir. Pois aquel desafortunado día, despois de perder o tempo co paxaro, corrín para a casa; pero as presas non son boas, dicía o sapo que caera dun isqueiro, despois de levarlle tres meses subilo. E eu tamén caín o subir un isqueiro, e no accidente case rompo os fociños e escagallei máis da metade do pemento polo chan. Como eu xa sabían que de pouco servían as explicacións, determinei de remediar a cousa como puiden. Había, á entrada da aldea, unha casa caída, e alí apañei unha tella desas ben roxas e, con dos seixos, a fun moendo ben mudiña, e mesturei o resultado có pemento, que quedou que aínda eu non notaba a diferencia. Pero algo me dicía que aquelo non ía a callar, e levaba medo de chegar a casa. Entreguei o pemento, que xa as patacas estaban esperando por el, e regañou miña nai, por a miña tardanza:
_Ti eras bo para ir a buscar a morte. E agregou o coller o paquetiño:_¡Ai hoxe a viúva mediu ben!
Pero, o botaren o rustrido na tixola, eu xa cheirei o olor a tella vella, e dixen coma o raposo: Esto será pan, pero chéirame a can. En o meterlles o dente ás patacas, estas triscaban que era unha delicia.
_¡Ai non me leve o demo! E este pemento é todo area. ¿E ti que lle fixeches o pemento, neno?
_¡Eu nada!
¡Buenoooo! Un estacazo no curuto da cabeza co mango da escoba, outro máis seguido do primeiro, así hasta que un tiña que cantar. Os únicos que botaron unha risa foron os porcos, que comeron a cea de todos nós. Así que foi por culpa do pemento que non houbo cea e, o non haber cea, houbo pan duro. Porque aquel codecho que me dou a tía, estaba máis duro que unha pedra. Fomos para a cama, e eu levei o pan comigo, porque aínda que eu tiña bos dentes, levoume tempo facer mella no tal codecho. Na cama eu roia e protestaba, pola forma que fora tratado na casa. Daquela díxome a tía, cansada das miñas protestas:
-Mira neno, come e cala, que moitos rapaces haberá polo mundo adiante que non teñen nada que comer, e ti tes un bo anaco de pan. Así que dálle gracias a Deus por elo.
-¡Queeeeee! ¿Darlle gracias a Deus por este pan, tía? Que xa me doen os carrís de tanto remoer nel.
A tía tratou de alegrarme con un dos seus contos, contos que para min non tiñan pes nin cabeza. O conto era dun lobo e dun carneiro, pero a min non me fixo gracia ningunha, e lle dixen:
-Deses contos, que non fan rir a ninguén, tamén sabe miña nai unha chea deles.
-¿E ti sabes algún deses contos, meu neno? -preguntoume a tía.
-Eu seinos todos, tantas veces os contou miña nai.
-Daquela ti pódesme contar un deles? Hai tanto tempo que ninguén me conta un conto na cam: desde que era unha neniña, que mos contaba contos o noso pai.
Eu nunca tal causa sentira, e quedei sen fala o sentir a unha vella pedirlle a un neno que lle contara un conto na cama. A verdade era que a min nunca ninguén, vello ou novo, me había pedido que lle contara un conto. E naquel momento de apuro souben apreciar a facilidade que tiña mina nai para contar contos. Ela podía contalos cara a diante o cara atrás, ou empezalos polo media e contar para os dous lados. E alí estaba eu, a primeira vez que me pedían contar un conto e non sabia por onde comezar. Bueno, a forza de dar voltas, conteille a tía un dos contos favoritos de miña nai, que era sobre un raposo, unha pega e un can. Cando acabei o conto, a tía botou unha risa fresca coma a dunha rapaza, e díxome:
-Non é un conto para rir, meu neno. Ríome da maneira que mo contaches. Porque abofé senón tes gracia para contar contos. Que Deus te bendiga, que había ben tempo que nono pasaba tan ben.
Despois daquelas alabanzas, a tía empezou a analizar o conto. Primeiro desde o punto de vista do raposo, e despois desde o punto de vista do can, e finalmente desde o punto de vista da pega. E por primeira vez me dei conta que tiñan moito sentido aquelas historias de miña nai.
-Xa ves, fillo, a pobre da pega non sabia que o raposo non lle podía cortar o salgueiro co rabo e, se o can non llo dixera, a pobre da pega, por tratar de salvar algún fillo, o raposo llos houbera comido todos, un a un, que así fan os chantaxista. Ti aprende do que lle pasou a pega. E agora apaga o candil, e vamos a ver se durmimos ben, que a outra noite non cerrei ollo.
-¿E logo por que? ¿Non se sentía ben, ou que?
-Por culpa dun neno que estivo toda a noite xogando aí no sobrado con unha buxaina.
-¿Qué neno, tía, se vostede non ten neno ningún?
-Que non teño nenos xa o sei eu. Mira que novas me dis.
-¿Daquela estivo soñando, ou que?
-Non estiben soñando, non.
-Daquela ¿qué neno era ese?
-Era o demo. ¿Ou quén pensabas ti quen era? Desde que morreu mina irmán anda sempre por ai facéndose o moneco, tratando de meterme medo. E como siga así ei de mercar pilas para esa lanterna que teño gardada, e aínda lle ei de meter medo eu a el; porque eu nin caso lle fago, pero onte tiven ganas de levantarme e darlle con un raio que fora entre os cornos, tanto me cansou.
-¿E por que no fixo? Eu levantábame e lle daba co rabo da escoba -dixen eu a tía, porque eu tiña entendido que era o rabo da escoba o instrumento que o demo máis temía.
-E que mira, neno, despois pensei: mentres anda por aquí facéndose o tontiño, non anda por outro lado facendo mal.
O mesmo que na casa de meu tío Pascual, na casa da tía tamén había unha cama sola, así que durmiamos xuntos. A tía sempre tiña os pes máis fríos que a neve, e acórdome que me preguntou aquela primeira noite:
-¿E ti tes os pes fríos, neno?
_¡Os pes fríos! ¿E logo por qué?
-Porque os meus sempre están fríos.
-Os meus xa quecen tan axiña como me meto na cama.
-Ai ti non sabes a sorte que tes. Eu xa non me acordo de ter os pes quentes.
Arrimoume os pes as miñas pernas, e tan fríos estaban que eu pensei que mas cortaran, e botei un berro tan grande que ela sacou os pes tan axiña coma do lume.
O muíño, o estar nun sitio tan solitario, a beira do río, e pola fariña, e algún grao de millo que sempre caia polo chan, era un paraíso para as ratas. Apaguei o candil, que estaba nunha mesiña do meu lado, e aínda ben nono apaguei xa senten un roído do demo por todo o faiado adiante. A tía doume un codazo, e díxome:
-Xa anda aí. Pero ti no lle fagas caso, neno, xa verás que rabia lle dá.
-¿E logo por qué lle da rabia, tía?
-Porque o seu negocio é meter medo a xente, e se a xente non lle colle medo, o seu negocio non vale.
A tía non tiña medo a nada, porque dicía que o que ten a conciencia limpa non ten porque ter medo. Nunha ocasión uns mozos fixeron unha aposta a que lle poñían medo, e un dos mozos subiuse o tellado, mentres que os outros miraban pola ventá da cocina, para ver se a vella collía medo. A tía seica estaba facendo un freixó, e o aceite estaba a ferver na satén, con unhas rodaxes de touciño. O mozo que estaba no tellado disque chorou pola cheminea abaixo:
-¡Ai que vou caer!
-Pois como caias na tixola as de aprender a andar polos tellados -contestou a tía.
Eu non estaba seguro se aquel ruído no faiado eran ratas ou traballos do demo, e algo de medo collín, acordándome daquel conto que as tías contara na nosa casa, unha noite que estabamos cocendo. Pero aquel ruído pareceume máis traballo das ratas, que fechorias do demo. Cando o fin me colleu o sono tiven pesadelos, tal vez polo estómago pesado daquel pan duro e ácido que me dera a tía. No pesadelo eu vía raposos, cans e pegas por tódolos sitios, e eu non daba escapado de todos eles. Os animais medraban e medraban hasta que, aínda as pegas, eran máis grandes que mín e me querían comer. Espertei co medo, e aínda esperto me parecía ver raposos por o sobrado adiante. A medida que a cabeza se foi aclarando, tódolos animais desapareceron, excepto un raposo que andaba pola cama e non quería marchar. Para asegurarme de que xa non estaba soñando, estirei a man e atopei os mistos, e prendín o candil. Levantei as mantas, e unha rata tan grande coma un raposo, con barbas coma un gato, quedoume mirando con ollos afiados, e levoume un anaquiño destinguir que clase de demo era. Botei un berro de espanto, e a rata colleu medo e saltou no sobrado facendo ruído coma un cabalo, e desapareceu axiña coma un lostrego. A tía pillou un brinco na cama, así que o meu berro tivo que ser bo, para poñerlle medo a ela.
_¿Qué raios son eses gritos? _berrou a tía.
_¡Unha rata na cama, tía! Mais grande que un raposo -eu repetía, aínda máis asustado que se vira o demo.
-¡Unha rata na cama! Non hai ratas nesta casa, meu neno,
iso dígocho eu. Era o demo disfrazado, que non pensa máis que en meterme medo, desde que miña irmán morreu. Pero ti non lle fagas caso. Apaga o candil e durme.
A rata, seguramente veu a cama a comer as faragullas que me caeran, porque, como dixen, o pan era duro e esfrangullaba o camelo, e moitas das migallas caeron pola cama. Eu non apaguei o candil, porque eu lle tiña máis medo a rata que o demo, e tratei de convencer a tía de que non era o domo, que era unha rata, pero ela cerrou os ollos e nin caso me fixo. De alí a un pouco dixo:
_Ti non lle fagas caso.
Eu mirei para ela, pero como tiña os ollos cerrados, non souben se falara durmida o esperta. Apaguei o candil e durmín. Eu entre sonos sentía que me apertaban un ombro, e que alguén chamaba por min desde moi lonxe, pero eu non podía espertar. Cando o fin espetei oín a tía que me chamaba con voz baixiña, a medida que me apertaba un ombro.
-Ou neno ¿e ti dormes?
-¿Que é, tía?
-Prende o candil que está do teu lado -dixo o darse conta que estaba esperto-. Ese mal feito hoxe mordeume nun pe.
Prendín o candil e, o levantar a manta, outra vez a rata saltou no sobrado com se fora un cabrito. Non mirei para onde foi, porque os pes da tía chamáronme a atención. Un dos pes sangraba, e notei que ámbolos dos tiñan as unllas todas ataniscadas hasta o oso.
-¡Ai tía! –griteille-. Mire os seus pes: ten as unllas todas comidas das ratas.
A tía inspeccionou os pes, un pouco estrañada, como se aínda naquel momento se dera conta que os pes eran dela, e preguntoume:
-¿E ti pensas que son elas, meu neno?
-Son, ¿ou non ve as marcas dos dentes?
-Daquela haberá que poñerlles un gramil ¿eh, meu neno?

O outro día fun eu pola aldea e pedir prestado canto gramil, e o outras trampas había. Trampas de pillar ratos, trampas de pillar ratas e trampas de pillar conexos e raposos. Estrei o sobrado de trampas, que non había un sitio onde poñer os pes. Nalgunhas puxen queixo, noutras xamón, e noutras pan. As ratas, que estaban acostumadas a unha dieta de fariña e maínzo, o veren tanta variedade no menú pensaron que chegara a festa, e deron en caer nas trampas por ducias. Os rechiados que botaban eran coma de vampiros cando lles espetan un fungueiro no peito. As que non caeron nas trampas, colleron tal medo que desapareceron do pais, a na casa da tía non se viu outra rata, nin volveu o demo a molestala, como dicía ela. E por primeira vez, en anos, a tía puido durmir ben. Despois dun tempo vinlle eu a tía cortar as unllas dos pes, e ela miroume rindo e dixo:
-Ti escorrentaches as ratas e agora teño que facer eu o traballo.

A única facenda da tía, era un burro e unhas poucas galiñas. O burro debía de levar na casa desde que fixeran o muíño, tan vello era o pobre. Noutros tempos era usado para levar a fariña as casas; pero nos tempos que eu recordo, o animaliño estaba retirado, porque a tía xa non lle importada o muíño. Se os veciños querían moer, facían o traballo eles mesmos, e débanlle algo a tía por o uso do muíño. Daquelas miserables ganancias, e dalgúns ovos que vendía, ela ía tirando. Eu penso que tamén tiña algúns aforros metidos nun furaco. Acórdome dunha ocasión que a tía quería ir a feira a vender unha ducia de ovos, pero faltáballe un ovo ara a ducia, e ninguén ía a mercar unha ducia de once; así que a tía estaba a esperar por unha galiña a que puxera un ovo. A tía, igual que as outras mulleres da aldea, non esperaba a que unha galiña puxera un ovo para saber o resultado: tódalas mulleres andaban meténdolles o dedo no cu para saber cal tiña o ovo. Un podía darse conta, polo comportamento das mulleres, se a galiña tiña un ovo ou non. Se tiña un ovo a pousaban no chan a modiño e dábanlle unha palmada de cariño no lombo. Se non tiña ovo dábanlle tal patada no cu que a galiña saía voando polas hortas coma un valón de fútbol; e encima aínda lle berraban: “As de ir para a pota, xa verás senón.” E a forza de patadas no cu, as galiñas aprendían, e cando tiñan un ovo esperaba a que lles meteran o demo no cu, pero cando no tiñan, voaban por encima dos tellados coma os merlos, e non se deixaban coller. Aquel día da feira, a tía estaba esperando, como dixen, a que a galiña puxera un ovo, pero a galiña andaba por alí cantando, cruzando unha perna diante da outra, que mesmo parecía unha modelo.
-Xa sei eu o que quere facer esa -dicía a tía falando sola-. Quere ir a ciscallalo a horta, onde eu nono atope. Eu coñezo moi ben a esa zorra.
A tía deixoume a cargo da picara galiña, mentres que ela ía o sobrado a poñerse guapa
para ir a feira. De vez en cando chamábame desde a ventá para preguntarme se a galiña xa puxera o ovo. Como a galiña se estaba a rir dos dous, díxome a tía:
-Corre, meu neno, vai a casa e dille a túa nai se me presta un ovo, que se espero por esa zorra, cando chegue á feira non vai haber ninguén para mercar ovos.
Eu corrín a casa por un ovo; pero na casa non había ovos. Miña nai mandoume ir a mirar o galiñeiro, e alí nun córrancho, atopei un ovo todo cuberto de merda. Limpeino con unhas pallas e corrín para a casa da tía con el, mirando para os pes para non tropezar nas pedras o correr. A tía cerrara a porta para que a galiña non marchara a ciscallar o ovo pola horta. E despois de tanto correr e de mirar para os pes, non se me ocorreu outra causa mais que petar a porta co ovo. Foi a primeira vez que a tía perdeu a paciencia comigo, e me tirou unha patada o cu. O outro a tía doume un ovo e díxome:
-Toma, lévalle o ovo a túa nai.
-Pero tía ¿non se acorda que eu rompín o ovo? E miña nai aínda non sabe que o collín no galiñeiro.
-Ti fai o que che digo, que se ela no sabe que fillo tan parvo ten, seino eu amais Deus.

Algunhas veces a tía conversaba coa súa irmán morta, e hasta cambiaba as voces coma se as dúas estiveran conversando. Unha noite serviu dúas cuncas de caldo, e eu pensei que unha era para min, e estrañoume, porque ela se fixera moi tacaña desde que a outra irmán morrera. Pero puxo as dúas cuncas sobre da artesa, e lle dixo a irmán:
-Sopra que está fervendo.
Acabou ela a súa cunca e daquela díxolle a irmán: “Ai non queres; pois para quen non quere teño eu moito -e comeu ela a outra cunca.
A pesar da súa loucura, eu o pasaba ben aquelas noites con miña tía, aínda que case me volve tolo a min tamén, coas ideas que me quería meter na cabeza. Entre tódalas manías que tiña, se lle metera na cachola de que só os cregos sabían ler. Eu, igual que os outros rapaces da aldea, namais que ía a escola cando chuvia, e cando non había outras cousas máis urxentes que facer. Pero eu xa sabia ler, aínda que fora a modo, e me sentía moi fachendosa de ser tan listo. Daquela leváballe a tía un libro que había pola casa e llo lía, para demostrarlle que eu podía ler tan ben coma un crego. Daquela ela chamábame mentireiro e herexe, e non lle podía facer crer que eu sabia ler. Aquela terquedade facíame tolear, pero antes de tolear decidín de cambiar de táctica e volvela a ela aínda máis tola do que estaba. Daquela contáballe burradas, coma quen que as aprendera na escola. Ela non paraba de facer cruces, a medida que dicía:
_Esa mestra é o demo, ten que ser o demo. Mira o que lles mete na cabeza a estas pobres criaturas.
A escola era para rapaces e rapazas, grandes e pequenos. As nenas estaban a un lado e os rapaces o outro, separados por un corredor, para as mestres acercarse a bourarnos con un mimbio. Nas primeiras filas estaban os máis vellos e os máis listos; nas de atrás de todo estaban os neniños e parvos, coma meu parente, o fillastro do Mazarico. Despois que as mulleres da aldea correran a pedradas as dúas irmáns que non ensinaban máis que catecismo, viñera outra mestra que era todo o contrario, e xa nunca máis un catecismo se viu naquela escola, e había xente, coma mina tía, que a consideraban unha herexe, porque non ensinaba doutrina. Pero nós os rapaces aprendemos máis con aquela mestra que coas outras todas. Pena que durou pouco tempo, que na nosa escola non paraba ninguén; non sei porque era. Pero aquela foi a única mestra que sentimos pena de vela marchar. Penso que o crego don Xusticio tivo algo que ver coa súa marcha, porque non ensinaba o catecismo.
Nunha ocasión que fun a escola sen estar chovendo, non levei nada con que taparme; pero o vir para a casa pilloume unha orballeira que me entrou hasta os ósos. O muíño da tía quedaba no val, entre a escola e a aldea, así que parei alí antes de chegar a casa, e a tía fixo unha lumarada para que me enxugara. Mentres eu estaba alí, fumegando a beira do lume, ela empezou coa súa letonia.
-¿E logo que aprendiches hoxe na escola, con ese demo de muller, para que valla a pena mollarse así e coller un catarro, como eu sei que vas a coller?
-Ai hoxe si que nos dixo algo gracioso a mestra. Eu xa llo ía a contar aínda que non me preguntara -dixen.
-Pois cóntame que che meteu nesa pobre cachola a bruxa esa?
-Non falaba comigo. Llo estaba explicando os máis listos das mesas de diante, pero eu ben que parei a orella. Dixo que os homes non foron feitos de lama, como vostede amais o crego contan.
-¿E logo de que foron feitos, daquela?
-A mestra dixo que nós viñemos dos monos.
Non acabara de dicir monos, cando xa a tía estaba de xeonllos no medio da cociña, facéndose cruces.
-Perdóao, Señor, que no é máis que un neniño -dixo mirando para riba.
-Ai iso no é todo. Dixo que o mundo non foi feito en sete días, como din os cregos.
-¿E daquela en cantos foi feito?
-En millóns e millóns de anos.
-¿E cantos días son ósos abellóns que ti dis?
-Non son abellóns, tía. Millóns son unha chea de días. Eu non sei cantos son.
-Pois xa ves o que aprendes nesa escola, que aínda non sabes cantos días son unha chea de millóns de anos.
-Tía, un chea de millóns de anos son moitas cheas de días. Así é como son os números.
Empezou o argumento sobre números, discusión estéril, porque eu non podería, en millóns de anos, convencer a tía nin sacala da súa terquedade. A tía xa non me fixo mais caso e seguiu falando ela. Colleu auga bendita e ciscallouna por toda a casa. Eu xa logo estaba enxugado, pero ela botoume a botella de auga bendita pola cabeza abaixo e quedei coma cando chegara.
-Este rapaz vai a terminar tolo, xo veredes se non teño eu razón. Pero mañá hei de ir eu a falar con súa nai, e que nono mande un día máis a esa escola. ¡Herexe! Esa muller e o demo. Mirade o que lles mete na cabeza os nenos. ¿E eles que saben? ¡Pobres aneliños!

O VELORIO

Esa tía non perdía un velorio. Os venatorios eran o seu día de saída, coma outra xente que vai o cine. A min os venatorios pouca barriga me enchían, pero ía coa tía para ensinarlle onde poñer os pes, como dicía ela, porque de noite xa non vía ben. Case sempre era ela a que levaba o rosario, que xa era famosa por aquelo, como pasa cos músicos que son famosos nas festas. Estou seguro que ela non sabia o significado do contido do rosario, nin toda a súa letonia, pero saber sabíao de memoria se pes a cabeza. Cando acababa co rosario, ofrecía unha oración polos defuntos todos daquela casa, da aldea e do mundo enteiro, e aquelo si que era a letonia de nunca acabar. Nunha ocasión fíxome rir, porque lle saíu un estribeillo coma os que dicían polo entroido cando lían o testamento.

Agora recemos un Padre noso
por eses viaxantes,
e mariñeiros que andan pola mar
para que Deus os deíxe desembarcar.
antes da terra tocar.

Debeu de querer dicir o rubes, pero os mandou a todos o fondo do mar. Aquel foi o velorio máis sinistro dos que eu acudín. O cadaleito parecía feito de casqueiros, amañado por un chafalleiro con macheta e martelo, e puntas de segunda man, todas enferruxadas que saían para fóra da madeira por tódolos lados, que era un perigo achegarse o queixón. Seria todo o que puideron facer, aquela xente, pois se palpaba a pobreza naquela casiña. O defunto, que foi o que máis me impresión, era o dun neno de poucos anos, que parecía vivo alí no seu cadaleito, cos ollos abertos e coma unha risiña nos bazos. Despois contáronme que era costume naquela aldea, e nalgunhas outras, de deixarlles os ollos abertos os nenos defuntos pare que atoparan o camiño para o ceo. O neno mirábame a min, e eu, cando máis o miraba a el, el máis se parecía a min. Cheguei a pensar que era eu o que estaba no queixón. As cortes do gando estaban alí mesmo o lado da habitación do morto, e a xente da casa, e toda a que alí había, aínda parecían máis atrasados que a xente da miña aldea. E por iso aínda seguían a tradición de chorar a berros polas ventás, para que todo o mundo se coñecera da súa pena. Así que, cada vez que a tía ofrecía unha oración polos mortos daquela casa, todos saian a ventá e a porta para chorar a coro. Os animais se alarmaban, o sentir aqueles berras tan desgarrados, e daquela as vacas bruaban, o burro orneaba, os porcos gruñían, e os cans ladraban. Aquelo paresia a Arca de Noé pedindo auxilio. Eu case que acabei con un ataque de nervios. O vir para a casa, aló a media noite seria, tanto pavor levaba no corpo que hasta tiña medo de miña tía. A noite era desas arrepiantes, con unha brétema diáfana; e a luz da lúa non facía sombras. As árbores, as silveiras e as corredoiras fondas, non parecía ter forma: todo parecía achatado, coma unha noite morta. Naquela noite defunta, eu miraba de esguello a tía, e os seus ollos eran todo branco, e resplandecían coma os ollos dun gato. A tía rara vez usaba pano na cabeza, coma as outras mulleres, e cando viña unha brisa, o pelo lle voaba e parecía unha bruxa viaxando nunha escoba. De vez en cando unha curuxa alulaba no monte, e a carne se me poñía de galiña. Na espesura revulian os roedores, pero para mín eran almas en pena, ou demos que nos perseguían. Aquela noite tamén eu pesei que ía a tocar fondo antes de tocar terra. O meu corazón daba tombos coma se andara tropezando nas pedras, e eu xa non podía alentar. Para empeorar as cousas, a tía decidiu coller un atallo, e por alí tiñamos que pasar o lado dunha canteira onde había unha cruz negra de madeira. Naquel sitio seica sempre se lle aparecía o demo a xente, e moitos contos de medo se contaban daquel sitio. Pois o pasar por alí, eu xa pensei que ía a morrer, tanta era a miña pavura. A tía, o pasar por diante da cruz, murmurou unha oración e se persignou. Eu quixen facer o mesmo, pare non puiden nin levantar a man, tan entumecido ía co medo. Daquela díxome a tía:
-Moitas historias levan contado deste sitio, meu neno. Todas historias do demo. ¿E sabes qué? Todos che son contos que van para a feira. E eu podíache contar porque son todos contos.
-¿E logo por qué son contos que van para a feira, tía? pregunteille, co pouco alento que me quedaba.
-Son contos que van para a feira porque ningún é certo. O demo non anda por os sitios onde haxa cruces, ti ben o sabes. O demo son os homes, que aínda son peores que o demo, que van a taberna e non volven para a casa hasta que quedan tolos bebendo caña. Despois volven maldicindo, que non deixan a un santiño durmir. E o verse na cruz, coma se fora un espello, ven o demo que levan dentro. Porque iso é o que son os homes, cando beben caña.
Eu quedei pensando no razoar da tía, e pareceume que, por primeira vez, a muller tiña razón. E tamén pensei que se os homes tiñan medo, non era unha vergoña que un rapaz tivera medo. E eu non tiña a que temer, pois nin bebía caña nin me cagaba nos santos todos, como facían os borrachos. A tía, como adiviñando os meus pensamentos, díxome:
-Pois xa ves. O que ten a conciencia limpa, non ten nada a que temer.
Eu mirei para os ollos da tía, e notei, moi sorprendido, que perderan aquela cor brillante de medo, e que aparecían normais, con un redondeo negro no medio, como Deus manda. As curuxas pararon de piar, e os ratos na maleza deixaron de rebulir. Daquela eu recobrei o alento, e perdinlle o medo a tía.
-¿E ti sentiches falar por qué está esa cruz alí, meu neno? -preguntou a tía.
-Non, tía, ninguén mo contou -díxenlle.
-Pois puxérona aí para un herexe que nona merecía, e que Deus me perdoe, se peco.
-¡E logo que fixo o home ese?
-Era o dono desa canteira. Pero deixa que che conte o conto tal como foi.

A HISTORIA DA CRUZ

Ai onde está a cruz –comezou a tía a contar- había un castaño. Tiñas que ver que castaño era aquel. Era o castaño máis grande e o máis bonito de todos cantos castaños había por aquí, que había moitos nese tempo. Ese daba unhas castañas que lles chamaban luguesas, grandes como ovos de galiña, que resplandecían de negras que eran, todas saudables que non as collían os vermos, e se podían gardar todo o inverno. Aínda eu amais miña irmán, que Deus a teña na gloria, lle pillamos boas fartas delas. Dígoche, neno, que non había outras máis saborosas. E miña irmán, que descanse en paz, as sabia preparar moi ben. Que a xente pensa que cocer castañas é tiralas na pota e xa está, pero non che é así o conto. Despois de peladas, é bo deixalas a remollo coma as fabas, dun día para outro. E hai que esperar a que a auga ferva, antes de botalas na pota, se non queres que abran. A auga con unha ramiña de nébeda, que hai canta se queira polos cómaros. E cando xa case están cocidas, se lles bota a sal, e non antes; e tamén se lles pode botar uns cachelos, se se quere. Pero deixa iso, que o conto éche outro. O castaño tiña a forma dun paraugas, con follas moi espesas, que cando chovía te podías meter alí debaixo que non caía unha pingueira por ti. Eu téñome cuberto ben vece debaixo del, cando era rapaza e andaba co gando. Pois verás: Un día que estaba chovendo, o dono desa canteira, que queda ai detrás, el amais un axudante, abrigáronse debaixo do castaño. E como nunca escampaba, e o dono da canteira lle tiña que pagar o axudante o mesmo, por facer nada que por traballar, o demo do home estaba moi enfadado por iso. Daquela, o moi herexe, xuraba insultando os santiños todos do ceo. E o axudante, mellor cristián que el, díxolle:
-A ver se paras de maldicir, home, que aínda te van a escoitar no ceo.
-Pois que me escoiten, e que manden unha chispa por aí abaixo, que fenda o castaño, e a nós con el.
Non acabara de dicilo, cando un raio caeu polo castaño abaixo, que o abriu en canal coma fan cos porcos; e o home tamén quedou chamuscado como se retornara do inferno: que Deus me perdoe.
-¿E o outro home non lle pasou nada, tía?
-Nin unha rascadura. Dis que tiña zocos con ferraduras, amais un pao de ferro na man, e o raio arrincoulle as ferraduras, e o ferro fundiuno coma se fora manteiga, pero o home nin marca lle deixou na mans. Desde aquela xa nunca máis se arrincou pedra nesa canteira. E mira ti que culpa tería o castaño -terminou dicindo a tía.
Chegamos a casa, e a tía botou unha risa que non viña o caso, e pregunteille eu:
-¿E logo de que se ri, tía?
-Ríome de ti, que es un tontiño.
-¿E por qué son tontiño.
-¡Mira que terlle medo da túa tía!

A VIAXE MÁIS LONGA

Unha noite a tía vestiuse coma se fora para unha festa, con roupa nova que eu nunca lla vira. Primeiro, nunha tina grande, que tiña na corte do burro, botou auga quente e lavouse darriba a baixo. Despois puxo un vestido novo. E por primeira vez a vin que se peinara, mirándose nun anaco de espello que eu lle aguantei diante dos fociños. Despois puxo un pano novo na cabeza; e despois puxo uns zapatos novos sen estrear. Eu miraba todo aquelo sen saber que dicir, porque eu non vía a onde ía a ir tan acicalada e a tal hora da noite. Cando acabou, sorriu, e preguntoume se estaba guapa.
-Eu nunca lle vin ese vestido, tía.
_Non. ¿Cómo o ías ver se é a primeira vez que o poño?
-E eses zapatos tamén parecen novos.
-Non son novos, que os mandeinos facer hai ben tempo, pero nunca os puxen. Xa che direi por qué.
-E eu nunca lle vin ese pano da cabeza.
-Non, que tamén o tiña gardado para esta viaxe.
-¿E logo vai de viaxe agora?
-Vou, vou. Vou a facer a viaxe máis longo da vida.
-¿A esta hora da noite?
-Para esta viaxe calquera hora e boa –dixo- e agregou: ¡Ale! vamos para a cama.
Outra tolemia de miña tía, pensei eu. Xa no sobrado, ela foi a un roupeiro vello, e dun queixón sacou un calcetín, onde tiña gardado un rosario grande coma unha cadea de prender un can; e tamén tiña dous patacóns, que estaban verdes co mofo. E o mellor de todo, tamén sacou un peso de prata, dos que xa non andaban en circulación. Eu era o primeiriño que vía. A tía sentouse na veira da cama e díxome.
-Séntate aquí, meu neno, e pon moita a atención o que che vou a dicir.
Senteime o seu lado, impaciente por ver que comedia era aquela que me estaba armando a muller, e ela empezou a darme instruccións:
-Mira, meu neno, non teñas medo, pero eu vou a morrer esta noite...
-¡Boeno, tía! Ten vostede outra tanta gana de morrer coma eu de rezar.
-Ti escoita e cala. Aquí tes este peso, e mañá dásllo o zapateiro. Dille que cho dou túa tía, que xa el saberá de que é, anque hai ben tempo que llo debo.
-¿E vostede ten que esperar a morrer para pagarlle o zapateiro?
-Non lle paguei, nin lle pensaba pagar, porque me fixo estes zapatos tan mal feitos que nunca os puiden usar. Daquela lle dixen que non llos pagaba. Pero por culpa dun peso non quero ir o inferno. Así que mañá págalle, que ben mal empregado vai o peso, que total o vai a gastar en caña.
A tía levantou a roupa da cama e, así como estaba, vestida e calzada, deitouse estiradiña, coa barriga para riba, e empezou a dar instruccións de cómo poñerlle o rosario nas mans.
-Mira, meu neno, así con unha voltiña en cada dedo furabolos, e estirado para baixo na miña barriga, coa cariña do noso Señor mirando para o ceo. E aquí tes estes dous patacóns. Se quedo cos ollos abertos, cerramos, e posme os patacóns sobre deles. E mañá chamas a xente, que xa me enterrarán.
_¡Ai si! ¿E o enterro quen o paga? –protestei eu, coma con medo de que me deixara a min con aquelas débedas.
-Non te preocupes, que xa eu deixei iso amañado. Agora ti apago o candil e durme.
Eu metinme na cama, e a tía tirou polas mantas para riba, e eu apaguei o candil. Nin boas noites lle dixen. Total se ía a morrer xa non facía falta. Cando espertei era día claro, e por un momento estiben pensado en algo que parecía un sono, e daquela acordeime da trangallada de cando foramos para a cama. Dei volta e vin a tía, así barriga arriba coma cando se deitara, cos ollos regalados coma un lebre, e a boca entre aberta. Parecer parecía máis morta que viva, e con aquela facha estaba máis fea que a mesma morte. Collín tal medo que quixen berrar, pero o berro quedoume atrancado na gorxa, así coma cando un ten gana de vomitar e non pode, e tiven que facer moita forza para botar aquel berro fora. Pero cando saíu foi tan grande que fixo eco por toda a casa adiante. A tía pillou un brinco e caeu no medio sobrado, levando con ela a roupa toda e escagallando as contas do rosario polo piso adiante.
_¿Qué son eses berros? -preguntou, poñéndose de pe.
_¡Ai, tía! ¿e vostede non morreu?
A tía quedouse mirando a simiesca, como estrañada de verse vestida o levantarse da cama. Despois dun pouco acordouse da trangallada que armara a noite pasada, e dixo a medida que engruñaba os ombros:
_Ben, pois outro día será.
E dicindo aquelo pediume os dous patacóns amais o peso. Naquel momento hasta me dou rabia que non morrera, porque eu non lle ía a dar o peso o zapateiro, que antes de durmir xa lle tiña sitio buscado. Contei a historia na casa, que se encheron de rir; pero despois de tanta risa, miña nai púxose seria, e dixo:
_¡Ai meu Deus! Esa muller está tola. O rapaz non vai máis alí a durmir.
****************


A TÍA RAMONA

A tía Ramona, era irmán do avó, pala parte de miña nai, era catro irmás entre homes e mulleres. Primeiro era o avó e despois a tía Pepa casada co tío Ramallal e por último o tío Santiago. Eu repito esto porque senón non se entendería este revoltixo da miña familia. Eu non recordo o home da tía Ramona, que a tía era viúva, e o home xa morrera antes de eu nacer. Aquela tía sempre contaba o mesmo conto, que ela aseguraba que fora certo. Podía un escoitarlle o conto cen veces, e as cen veces era diferente, pero sen deixar de ser o mesmo. Por iso sería que daba gusto sentirllo contar cantas veces fora, porque sempre lle poñía ou lle quitaba, e así, sendo o mesmo, parecía outro. Ela poñíalle moita gracia o conto ese. Tiña esa tía dous netos, que eran un pouco mais novos que mín. A tía queríalles moito e, con tal de telos contentos, deixábaos facer o que eles quixeran, e eles pagábanlle facéndolle tódalas picardías que podían, e ela aguantaba. Pero, cando lle viña a xeito, facíalles ela unha das súas, e despois ría un día enteiro. Aquela tía estivera por Paraguai, nos seus anos mozos, onde collera a mala costume de remoer tabaco. Contáronme aqueles rapaces que, nunha ocasión, metéronse na cama con ela, porque facía moito frío. Ela remoía no tabaco e cuspía para riba, e a mascada lles caía polos ollos os rapaces:
-Avoa -dixéronlle eles- cando cuspa avise e tapamos a cabeza coa manta.
-Tapádea xa, meus neniños, que xa vou cuspir agora.
Os rapaces taparon a cara coas mantas, e ela lles cimbrou un peido que os deixou sen alento. E cando sacaron a cabeza para pillar o aire, xa ós estaba esperando unha orballeira de tabaco que lles caía do teito sabor dos ollos.
Os rapaces eran xemelos, fillos de solteira. Pero a nai xa se casara con outro home, por aqueles tempos de que eu falo. Estaba boa moza, aquela curmán miña. O home era uns dez anos maior que ela, deses que nunca de muller se ven fartos, porque nunca unha pillara hasta que se casou, debido que a nai era viúva, desas que se namoran dos fillos e non lles deixan ter moza. E a miña patenta tamén levaba uns sete ou oito anos sen comerse un rosco, así que os dous trataban de descontar o tempo atrasado e ía para a cama a canda as galiñas e, antes de durmir, facía abanear a casa co batifondo que facían. As táboas do piso tiñan regandixas, xa logo tan grades coma a cama, e por alí parecía que eles ían caer a baixo, con tanto roído que facían. Daquela lles berraba a tía Ramona, desde a cociña:
-¡Dádelle, dádelle! Facede máis, que coa traza que leva o millo, e como non choiva logo, xa veremos o que van a comer.
Alí, na casa da tía Ramona, sempre se queimaba rama de pino verde, coma se nos matos non houbera outra leña; e aquela rama verde facía unha fumareda que un non se vía no medio dela. Namais se vían ollos entre o fume, coma se foramos gatos ou pantasmas. Por iso eu lle chamaba a casa do fume. Pero ós rapaces nos gustaba moito aquela casa, e as noites a casa se enchía de canallada. Cando a tía tiña gana de leria, nos contaba o conta do raposo; e cando se quería desfacer de nos, collía o rosario e, inventando algún santo que aínda o demo non sabía del, dicía ela:
-Hoxe é día de san Perrecho, que fixo el solo máis milagres que os outros santos todos xuntos, e por elo lle vamos a rezar un rosario, que ben merecido o ten, o pobriño.
Entre aquel fume espeso, tamén nós nos esfumábamos, sen deixar rastro, que era o que ela pretendía. Se estaba de bo humor, que era a mar do tempo, sempre nos pillaba coa mesma brama, e nós, coma parvos, caiamos na trampa unha e outra vez. Tirando da saia para diante, así coma quen quere ver a parte traseira, dicía ela:
-¡Ai non me leve xudas! ¿E qué é o que teño aí, meus nenos?
Como co fume non se vía nada, metiámoslle as narices no cu para ver que tiña, e daquela ela nos cimbraba un peido na boca, grande coma un foguete das festas. Despois xa quedaba rindo toda a noite. Dicíase na aldea, que non houbera nin volvería haber, outra muller que tantos peidos botara, nin tan grades, coma os da tía Ramona. Aínda o crego, don Xusticio, que non era dado ós contos, contaba que, nunha ocasión, collera el un atallo, porque ía algo tarde para facer a misa, e polo carreiro, diante del, ía a tía Ramona botando foguetes. De cada un que botaba, seica dicía ela:
-¡Aliviar, porra, aliviar!
Cando, nunha desas, mirou para atrás e viu o crego, lle preguntou:
-Logo ¿hai moito tempo que ven aí detrás, señor abade?
-Desde os primeiros alivios, señora Ramona -seica lle dixo o crego.
-Pois mire, señor –contestoulle ela- por culpa dunha presa de aire tampouco se vai a perder un paxe de tripas.
Pero o que eu era o conto do raposo. Oínlle contar ese conto a máis de catro, pero ninguén o contaba tan ben coma a tía Ramona. Para darlle máis mérito o conto, ela o contaba coma que, o tal incidente, lles pasara o home dela amais o fillo. O conto ía desta maneira: Houbera, por aquelas terras, un raposo que facía estragos polos galiñeiros, e se dicía que non había galiñeiro que el non abrira. Os cazadores xa ían cansados de tirarlle tiros no cu, pero nunca a pillaban. Os labradores poñíanlleme gramilos, e botábanlle veleno; pero o único que conseguían era rebentar cans e gatos, que o raposo ríase deles todos. Daquela dou en dicir a xente:
-Ese raposo é o demo
Unha noite, segundo contaba a tía Ramona, cando xa o seu fillo empezaba a andar a xaneira, viña o mociño doutra aldea, de ver unha moza. Disque facía lúa coma día, que era no mes de xaneiro cando a formiga se ve no carreiro. E, coa lúa, viu o rapaz o demo do raposo sentada nun arredor. O raposo non escapou, nin medo colleu o acercarse a el o mociño. Daquela, acordándose de que a xente dicía que o raposo era o demo, preguntoulle o mozo, así coma broma:
-¡Ou raposo! ¿Logo ti es o demo?
-Non son, home, non, que eu son o voso veciño...
¡Carallooooo! Cando o raposo dixo veciño, xa ía o rapaz pola cima do carreiro, que non había galgo que o pillara. E o raposo corría detrás implorándolle:
-Espera, meu fillo, que che quero pedir un favor.
Daquela o rapaz máis corría, e chegou a casa sen alento e sen fala, todo cagado polas pernas abaixo. Segundo dicía a tía Ramona, non puido falar en dos días. Eles a preguntarlle que demo vira, para quedar así sen fala; pero el seguía cos ollos espetados no teito sen dicir nin pío. Cando o fin piou, díxolles que vira o raposo, e que lle falara. Daquelo o pai, que non lle tiña medo nin o demo, decidiu investigar o feito, e foi el a cerca da media noite, ó sitio sinalado, e alí atopouse co raposo. Persignouse e foise acercando. O raposo que parecía máis grande que un lobo. Xa case que o pé del, preguntoulle:
-Sexas raposo, alma en pena ou demo, dime qué é o que queres, para andares así pola nosa leira, meténdolle medo a xente.
-No son raposo nin demo, home, pero si alma en pena, que eu son o teu veciño Farruco, que hai dos anos que... ¿non te acordas?
Segundo a tía Ramona, as almas en pena non poden, ou non lles está permitido nomear a morte. Polo que o tío Antón púxolle a palabra na boca a Farruco..
-¿O meu veciño, que morreu hai dos anos?
-Ese son eu, que ando polo mundo penando desde ese día.
-¿Ti es, de verdade, Farruco do Rei? -quíxose asegurarse o home da tía Ramona.
-Si, home, si. Farruco do Rei, ou como ti queiras chamarme.

Segundo contaba a tía, dixo así o Farruco, porque aquelo do Rei era alcume, e aínda de morto lle dou rabia que lle chamaran así. E antes de ir o conto a tía daba unhas voltas, para contar o miserable que era aquel home. Contaba que, en vida, o señor Farruco era tan tacaño que nunca na súa vida pagara unha copa na taberna a ningún home. Facía os cigarros con papel do Rei de Espadas, que era o máis barato que había. Aquelo de invitar con tabaco a un home, nin soñalo; e se lle pedían papel de fumar daba o primeiro do libriño, que era roxo e non valía para nada, pero el os gardaba para esas ocasións. Pois, segundo dixo a tía, por aquel detalle lle quedou o alcume do Rei. Dis que, cando fumaba, prendía o cigarro e pilláballe unhas chupadas, o apagaba e o gardaba na boina. Se algún fume lle escapaba, pillaba a correr detrás del, dando saltos e mordeduras no aire, hasta que o comía todo. Nunha ocasión seica foran a unha feira tódolos veciños da aldea, a vender cebolo, e despois da feireada todos foron a unha tasca a comer algo. Os únicos que non comían eran Farruco amais a muller. Á muller entroulle unha fame doente, o ver comer os outros, e díxolle o marido:
-Ou Farruquiño, e todo o mundo está comendo. ¿Podíamos nós comer algo tamén?
-Pois podemos, que un día é un día. ¡A ver, moza! -gritou Farruco, para que todo o mundo se decatara-. Unha cunca de caldo para esta mesa, con dúas culleres.

Noutra ocasión viñera un fillo de Cuba que, o verlle prender unha cabicha tan pequena, pegoulle nos fociños e tiroulle con ela. O Farruco correu a apañala, e díxolle o fillo, así de moi mala hostia:
-¡Eu non fun ás Américas coma ti, carallo!
Contou aquel fillo, así coma se lle escapara da lingua, que un día lle dixo o pai:
-Non tirares as cabichas no urinario, que despois non malas de acender.

Tamén contaban que, cando viñera aquel fillo de Cuba, chegaran outros homes máis e, a xente da aldea foran a esperalos a Coruña, coma se foran de romaría e, para ir todos xuntos, alugaran un camión. Na Coruña todos foron invitados a comer a fonda de Torres, a onde ían a comer os callos tódolos que marchaban ou chegaban das Américas. Seica facían moi bos callos, naquela casa, e americanos retornaban namais que para comelos. Naquela ocasión enchéronse ben de callos todos eles, especialmente Farruco amais a muller, que cando non costa cartos hai que aproveitar -seica dicía eles. E despois de encherse, os americanos foron de putas, o Papagallo e os vellos volveron para a casa no camión. Pero a muller de Farruco, como non estaban acostumada a viaxar en camión, empezou a sentirse mal. E cando a chea dos callos lle estaba chegando a boca, díxolle o home:
-¡Ai, Farruquiño! Penso que vou a vomitar os callos todos.
Non acabara de dicilo, cando Farruco lle tapou a boca coa man, a medida que lle rifaba:
-Aguanta hasta chegar a casa, coño, así aprovéitanos as galiñas.
O que íamos: O home da tía Ramona quedou parvo, vendo o Farruco convertido en raposo, e preguntoulle:
-Pero ti, Farruquiño ¿que fixeches nesta vida, para ter que andar así polo mundo adiante penando?
-O que eu fixen non se lle houbera ocorrido o demo, home. Pero ben caro o levo pagado. Dous anos levo meténdome polos galiñeiros e cortellos, para chamar a atención, e si poder falar con alguén; pero, o único que conseguín, foi levar tiros no cu, que xa o teño coma un cribo. E os meus pes xa non poden tocar de tan esmagallados que os teño deses gramilos que me poñen polos currais.
-Tamén, home ¿a quén se lle ocorre andar polo mundo penando en forma de raposo? ¿Non podías coller a forma dun burro, ou dun porco? Algo que a xente soubera que eras ti.
-Tes que coller o que che mandan, e parece que fan as cousas así para que sufras máis tempo. Eu vin almas que levan centos de anos penando, e ninguén lles fai caso. Así andan as cousas por este mundo noso -terminou queixándose Farruco.
-Pois dime o que fixeches, e en que te podo axudar eu, para quitarte desa penumbra, home -díxolle o home da tía Ramona.
-Meu pecado foi o cambiar os marcos da túa leira, home. Tódolos anos, un ano tras outro, eu ía correndo os marcos, e así durante moito tempo, che roubei un bo anaco de terra, sen que ti te decataras.
-¿E canto me pillaches, daquela? Di, home.
-Catro pes xustos, que os tiñan ben anotados aló para onde fun a parar.
-¡Catro' pes, eh! ¡Ai me cago na puta que te pariu! -gritoulle o home da tía Ramona, con unha rabia, que se non fora porque o Farruco xa estaba morto, alí mesmo o mataba.
-Ben caro o levo pago, home. Así que vai á casa por unha picaraña, e cambia os marcos para onde eu che diga, así poderei descansar en paz, dunha vez por todas.
-Hainos de cambiar merda para ti, que se por min é, as de padecer hasta o día do xuízo final. Xa verás ti como has de aprender a andar cambiando marcos.
E coa mesma o home da tía Ramona botou a andar para casa, e aínda ía falando solo: “E eu botándolle a culpa o esterco cando a leira daba menos patacas. Pero se será fillo de puta o Farruco ese.” Detrás ía Farruco, implorándolle que non se fora, que cambiara os marcos, que el xa non aguantaba mais aquela morte de alma en pena. Pero o home da tía Ramona, tan encabuxado ía que nin caso lle fixo. Chegou a casa cando xa a tía Ramona ía na cama, pero aínda non durmía e, vendo o home tan enfado, preguntoulle, pensando que viña enfadado polos contos do fillo:
-¿Non viches a raposa,logo?
-Vin, muller, vin. Me cago no raposo de deus!
-¿Daquela non é alma en pena, como dicía o rapaz?
-O rapaz boa razón tiña. O raposo non é outra cousa que o tacaño do noso veciño, Farruco do Rei.
-¿E qué anda a facer por ai de raposo, así meténdolle medo a xente, logo?
-Pois anda penando por facer unha das súas.
-¿Qué fixo logo, para ter que penar así.
-¿Qué fixo? Cambiar os marcos para pillar un anaco da nosa leira.
-¿E qué quere agora, logo?
-Quere que eu os cambie para onde estaban antes, así el poderá descansar en paz.
-¡Ai, Deus meu! Pois telos que cambiar, home, que así unha alma sola nin canta nin chora -díxolle a muller.
-Heinos de cambiar merda, para el amais para ti contestoulle o home, cada vez máis enfadado, e agregou: Que ande de raposo así hasta o fin do mundo. ¡Carallo para o Farruco! Que aínda nunca unha copa me pagou, e en riba me rouba a terra.
Pero, ó día seguinte, entre o refungar da muller, e o medo a pecar, o home recapacitou e decidiu cambiar os marcos, e deixar descansar o pobre de Farruco.

Era, o home da tía Ramona, un home precavido, e non facía as cousas a trancas e barrancas, como fai algunha outra xente. El foi ver o crego, don Xusticio, que daquela aínda era novo, e contoulle o conto do raposo. Por si as moscas -dicía a tía.
-Tiveches boa ocorrencia en virme a ver, Antón, que senón viñeras, envés de salvar a alma de Farruco, aínda ías a perder a túa -seica lle dixo o crego. Coa mesma o confesou, e logo doulle uns consellos: -Se fai lúa arrédate da súa sombra. Se che manda cambiar os marcos para a esquerda, ti cámbiaos para a dereita; e se che di a dereita, ti dálles para esquerda.
-¿E logo por qué hei de facer iso? -preguntoulle o tío Antón.
-Porque esta noite non virá Farruco. O demo collerá o seu sitio, así se todo quedara o revés, e o pecado non quedara excomungado, o demo terá unha alma na súa conta.
Coa mesma don Xusticio colgoulle no pescozo o tío Antón un escapulario bendito, polo que lle cobrou boas perras. E xa na porta, o despedirse, aínda o volveu a avisar:
-Acórdate, Antón, se fai lúa, que non che dea a sombra do raposo nos pes.
Así, confesado e co escapulario bendito o pescozo, aquela mesma noite marchou o tío Antón para leira, armado dunha picaraña. Era así a cerca da media noite, e a lúa en devalo, dera a volta para o occidente, pero alumeaba ben, e a sombra do tío Antón era longa e negra. O raposo, Farruco ou demo, aínda non estaba alí, cousa que lle estrañou o tío Antón. Pero, como ía avisado polo crego, xa se decatou de que o demo algo estaría tramando; por iso aínda non chegara a cita. Púxose o tío Antón a arrincar os marcos, para ir adiantado o traballo, e niso estaba cando, coma se caera do ceo, apareceu por alí o raposo. Disimulando, mal como puido, foi o tío Antón tratando de descubrir se o raposo tiña algo de demo. Pois o refrán ben di, que aínda o demo con ser demo nonas sabe todas. O demo ben se disfrazara de raposo, pero se esquecera de poñer no cu os tiros dos cazadores, e nos pés as feridas dos gramilos. Daquela dixo o home da tía Ramona, así para o seu xustillo:
_¡Xa te pillei! Demo es, e non Farruco.
Coidándose de que non lle fora a botar a sombra nos pes, dispúxose o tío Antón a cambiar os marcos, e así comezou unha trafulca, que aquelo parecía a historia de nunca acabar. O raposo a que cambiara os marcos para aquí, e o tío Antón a darlle para o outro lado. O raposo a poñerse do lado da lúa, para botarlle a sombra nos pes o tío Antón, e o home a escapar da sombra.
-Pon os marcos para a dereita, Antón -berráballe o Raposo, ou demo.
-Non che vai a caer do cu -dicíalle Antón.
Así andaron, tira i aflixa, hasta que cantou o galo do tío Ramallal, que era o galo mais madrugador que había na aldea.
Como dicía: Cando cantou o galo do tío Ramallal, a terra se abriu e, entre lapas e fume, o raposo, ou demo, foi tragado pola terra. Contoulle o tío Antón aquelo a don Xusticio, e díxolle o crego, a medida que se persignaba:
-¡De boas te salvaches, Antón! Se che dera a sombra del nos pés, xa marchabas para o inferno con el.
Coa mesma o crego recomendoulle que debía de botar unha misa pola alma de Farruco, para que descansara en paz. Botou o tío Antón a misa, e dis que foron a ela, canto can e gato había a a redonda. Pero a tía Ramona non quedou moi contenta, e dicía ela:
-A misa botar botouse, pero queira Deus que aínda o Farruco estea no inferno, que o meu home pediu os cartos prestados para botar a misa, e morreu sen pagalos e tiven que pagalos eu.
*********************

TÍO RAMALLAL

Estaba casado coa tía Pepa. ¡Pobre tía! Eu non houbera contado nada dese tío se non viñera a conto o seu galo. Dicían que nunca houbera outro galo coma aquel en toda a parroquia, aínda máis famoso do que foi máis tarde o galo de meu tío Andrés. Disque non só montaba nas galiñas todas da aldea, que hasta se facía o morto polas leiras, e cando os corvos baixaban para comelo, os violaba a todos tamén. Aínda despois de moitos anos, cando un mozo era moi mullereiro, dicían que se parecía o galo do Ramallal. Eu non acordo o galo, pero me acordo do tío Ramallal, especialmente daquel esterivillo que lle saíra cando estaban rezando o rosario. Aquelo de Ramallal tamén era apoio que, como dixen, na nosa aldea, e naquel tempo, nin deus se chamaba polo seu nome. O tal apoio víñalle o tío Ramallal do día de ramos, porque el levaba á igrexa un ramo tan grande coma un carballo. Cousas de moita fe, que naquela casa eran uns beatos, e pensaban que canto máis grande fora ramo, mellor era o trigo. Dicíase que naquela casa rezaban o rosario tódalas noites, cousa que a min parecíame imposible, porque como eu xa estaba tan aburrido de rezalo na escola, que nos facían rezalomestres as maestras que eu bauticei co alcume da galiña de miña tía Carmela, así que rezalo polas boas tódalas noites -sen ser obrigados- era unha verdadeira tolemia. Pois unha noite comprobei que así era. Sucedeu nunha ocasión que me invitou un neto do tío Ramallal a comer bola.
-Ven comigo –díxome- que estamos cocendo e comes bola.
-Non vou que teño vergoña -díxenlle- porque non estaba seguro se sería ben recibido.
A razón dese temor era que non había moita amizade entre unha casa e a outra. Eles eran uns santurrons, e nos tiñan a nosoutros por uns herexes. Pero boeno, como naqueles tempos un anaco de bola así quentiño o saír do forno era ben recibida, fun. Que eu para comer non facía falta que me rogaran moito. Pois mesmo o poñer o pe dentro da porta xa oín que estaban rezando. Non tiven valor para dar marcha atrás e non me quedou máis remedio que rezar. Pero rosario coma aquel xamais o houbera imaxinado. Rezaban sen parar de traballar, cada cal o seu: unha das mulleres levaba as contas do rosario, o tío Ramallal botaba leña o forno; unha segunda muller fiaba no liño, outra carrexaba caldeiros de caldo para os porcos; a avoa debullaba maínzo, e outra botaba herba nos presebes as vacas. De maneira que ás contas do rosario ninguén lles facía caso, e cando uns ían polo Credo, outros ian pola santa María. Y por esa mezcolanza armouse un estribeillo que me fixo rir, e pola risa botáronme fora sen comer bola. Cos apuros de cocer, rezar e traballar, se ve que esqueceron de botar fora a cadela para facer as súas necesidades e, antes de estoupar, decidiu facelas na cociña. Daquela o tío Ramallal berroulle, e foi cando de formou o sainete, que foi desta maneira:

Dios te salve María
Que llena eres de gracia.
Bendita tú eres
A cadela está cagando
Entre todas las mujeres.
Bendito sea el fruto de tu vientre
¡Amén!
Unha cousa é contalo e outra estar presente. Soou tan ben aquela combinación de voces que non puiden conter a risa, e case me foron todos as barbas. Salveime porque non as tiña, pero botáronme fora sen piedade. O deixar a porta vin que tío Ramallal levantaba a pata, coa intención de darme unha patada, pero eu fun más lixeiro que o seu zoco. O correr para casa lle ía dicindo o meu cu: "Non te queixes, que non che deron bola pero salvácheste dunha boa patada." ****************


TÍA XENEROSA

Esa tía estaba casada co tío Furapedras. Era irmán de miña nai, da tía Pilara e do tío Andrés. Ela era a máis vella. Tiña unha rolada de fillos coma unha galiña. O máis vello chamábase Pepiño. Era do me tempo, e éramos moi amigos. Despois de Pepiño, viña unha restra de nenos e nenas, pois a tía Xenerosa paria neles por ducias, dous ou tres de cada vez, para adiantar o traballo, dicía ela. Cando as outras mulleres falaban dos dolores de parir, lles dicía esa tía miña:
-¡Bueno, carallo, bueno! Parir é coma cagar cando un anda duro.
As nosas casas estaban cerca unha da outra. Nunha ocasión mandárame meu pai o ferreiro, a levar uns ferranchos a cravuñar, e o pasar por diante da casa da tía sentín olor a pescado, e entrei na casa, coma o gato larpeiro que vai a ver se lle cae a escama dunha sardiña. Pero a tía Xenerosa logo se decatou de que pe coxeaba, e preguntoume:
-¡Ou neno! ¿E a ti gústache o pescado, así frito dun día para outro?
-¡Si, moitísimo! -exclamei eu, pasando a lingua polo fociño.
-Pois volve mañá, que o estou fritindo hoxe -contestoume ela.
A bo entendedor poucas palabras; pois aquelo era coma dicir que non me ía a caer do cu. Era moi disposta, a tía Xenerosa, e lle acertaran co nome, cando a bautizaron, pois tiña unhas tetas que xa máis xenerosas non podían ser. Ningún traballo lle poñía medo, porque o home a tiña habituada a que fixera ela todo. Aquela aviadilla toda, como lles chamaba o pai os fillos, medraron sen comer, e nunca se queixaron do frío, aínda que moitas veces andaban espidos. Un deles xa non quería que o vestiran, e se por pura extravagancia o día da festa lle poñían un farrapo de roupa nova, el choraba dicindo que era vella, e nona quería poñer. Daquela collía a tía unha tesoira e lle facía uns cuantos furacos a prenda, e daquela xa o rapaz quedaba contento, e ía para a festa todo fachendoso. Nunha ocasión pregunteille eu a Pepiño, o fillo máis vello:
-Pepiño ¿se ti foras rico e puideras facer o que che dera a gana, que farías, home?
-Eu ía a xuntar a familia toda e facía unha festa. Eu ía a comer, e comer, hasta estoupar coma unha bomba, e matalos a todos.
Comer xa logo era o único que pensabamos todos os rapaces, nos tempos aqueles, porque a barriga se encargaba de recordalo. Aqueles nenos da tía Xenerosa, xa eran grandes, e aínda andaban detrás dela, coma unha rolada de pitos, pedindo a teta. E ela en calquera sitio sacaba un dos seus porróns, e lles daba de mamar. Acórdome que, estando dándolle a teta alí no medio do camiño a un dos nenos, pasou por alí o cerralleiro, o que lles chamaba madriñas ás mulleres todas e, vendo aquela teta tan grande de miña tía, preguntoulle:
-Madriña ¿e ese neno chupa ou sopra?
Estando eu, nunha ocasión brincado con outros pequenos, caín nunha poza que tiña mais lama que auga, e quedei tan enzoufado que aínda eu non sabia quen era. Pillei a correr para a casa chorando, porque eu sabia que me ían a zoupar por manchar así a roupa, e aquelo de chorar era coma abrir o paraugas antes de chover. Atopeime coa tía Xenerosa que pensou que eu era un dos seus fillos, e que choraba de fame, e alí mesmo me pillou, sacou unha teta e ma meteu na boca, e fíxome mamar a forza. A min aquelo doume unha vergoña que case morro. Eu a querer falar para dicirlle que eu non era o seu fillo, e ela meta afogarme coa teta. Daquela, para defenderme da teta, metinlle unha mordedura que case lle arrinco o pezón. A tía tirou comigo os arrolos polo camiño abaixo, e gritou:
_¡Ai, carallo! ¡Este neno é un can!
Cando chegaba a hora de ir para a cama, collía a tía unha escoba e, sen previo aviso, empezaba a zorregar escobazos ós fillos todos, coma se foran ratos.
-¡A cama, carallo! -berraba.
E todo deus corría pola escaleira arriba. O principio eu trataba de dicir que non era un dos seus fillos, pero despois de levar uns cuantos escobazos, aprendín a correr coma os outros. Despois, cando non aparecía pola casa, viña miña nai e lle preguntaba a tía:
-Ou, Xenerosa, ¿e ti non terás un neno demais por ai, muller?
-¡Ai, eu que sei! Vai arriba e mira polas camas a ver se o atopas.
Pois o home da tía Xenerosa, chamábanlle o Furapedras, porque era canteiro, pero un canteiro chafulleiro, que non sabía facer mais que cepas de hórreos, valos para as eiras e isqueiros para as hortas. Empezaba dez traballos a un tempo e nunca acababa ningún. Cando a xente protestaba, por non terminar co traballo, dicía el:
-Pedras sen barro, que vaian o carallo.
Eu non sei que quería dicir con aquel dito, pero supoño que quería dicir que co que comía pouco codia facer. Nunha ocasión, estaban uns homes comentando, coma Sancho Panza, aquelo de que onde non hai touciño non hai estacas, e dixo o tío:
-Éche ben certo iso, que o día que eu lle meto un anaco de carne o corpo, moito se lle nota a parede.
Tiña, ese tío Furapedras, unha certa filosofía da vida, tal vez derrotista. Porque, por aqueles tempos, non se daba levantado cabeza, se fixera o que se fixera, e se traballara o que se traballara. Polo tanto el deixaba a muller correr con todo, e el se dedicaba o seu, que eran as pedras.
-A min, o que me queira ver -dicía el- atópanme namais que en tres sitios: na parede, na cama ou na taberna.
Era sincero o home, anque eu podo dicir que era máis seguro atopalo na cama que en ningún outro sitio. Unha vez, por aí a media mañá, vino eu ir a horta en calzóns, e eu fun detrás del, con esa curiosidade dos rapaces, para ver que ía a facer así en calzóns a tal hora da mañá. Subiu a unha cerdeira e quebrou unha póla grande, desas cargadiña de cereixas maduras, e marchou con ela para a cama, así como fan as formigas. Noutra ocasión, chovía a baldes, e eu estaba brincado cos rapaces o agachar, alí polas comedeiras do gando, e oín que o tío chamaba desde a cama por Pepiño, pedíndolle que lle levara o paraugas. Cando Pepiño baixou, pregunteille:
-E logo ¿a onde vai teu pai, así chovendo tanto?
-Non vai a ningures, home. E que lle estaba caendo unha pingueira na cama, e quería o paraugas para que non chovera por el.
Noutra ocasión estaba eu mirando como el traballaba, así como fan os rapaces que todo o queren aprender, e aquelo si que foi gracioso. El aproveitou para que lle termara do cordel, e ver se a parede ía dereita. Estirou o cordel o longo da parede e eu termei dunha punta e el do outro lado, poñendo unha rodela no chan e choscou un ollo, coma o que pon puntería, para ver se a parede estaba dereita. E así quedou unha chea de tempo, con un ollo aberto e outro cerrado. Eu trema que trema do fío, e espera que espera a que o tío abrira o outro ollo. Cando me cansei de esperar, chamei
por el, e nada, coma se falara coa parede. Achegueime el e notei, con sorpresa, que estaba durmindo, cos ollos abertos coma as lebres. Movía os fociños e sopraba coma se botara fume. Quíxeno espertar a modiño, que eu xa sentira falar que non era boa cousa espertar os sonánbulos. Púxenlle unha man no ombro, e ó tempo caeu os arrolos coma se se desfixera todo. Xuntouse axiña, e dun brinco púxose de pé, o tempo que dicía:
-¡Aínda no hai un real para tabaco, carallo!
Polo que me dei conta que, pensando no tabaco, quedara soñando que fumaba. Ou sexa que de imaxinación andaba mellor que de cartos.
Bueno, o que ía: cando a tía Xenerosa me dou a carón do cu, con aquela contestación do pescado, e vendo que alí non había nada que lamber, botei a andar para o ferreiro, así co rabo entre as pernas, coma o can que levou unha couce no cu. Pero, naquel intre, entraba o tío Furapedras, que o ver que ía para o ferreiro, dixo:
-¿Vas o ferreiro, Manoliño? Pois lévame uns ciceis meus tamén, así xa non vou eu.
Entregoume un par de ciceles, todos esnafrados, atados con un cordel, coma para que non escaparan, e agregou: “A ver se chos apunta hoxe, que me facían boa falta para mañá.”
O ferreiro era outro trapalleiro, como parece que eran tódolos homes de oficio por aqueles tempos. O que ía alí a facer algún traballo, tiña que tirar polo barquín para avivar o lume, botar carbón a forxa e axudarlle a machucar o ferro con unha marra. Mentres o ferro se poñía o roxo, o ferreiro acercábase a porta para ver quen pasaba pola estrada. Volvía para dentro, e escaravellaba un pouco no carbón e volvía para a porta. E así todo o tempo sen facer nada. Un tiña que ter moito coidado coas súas bramas, que sempre eran pesadas. Collía un ferro calquera por alí, e dicía:
-Trémame dese ferro, home, mentres fago isto.
O ferro o tiña quentado de antemán e, aínda que levara por alí un bo anaco de tempo, estaba de quente que aínda un deixaba o pelexo das mans nel. Cando vía vir pola estrada abaixo algún home, deses con pinta de burriños, quentaba de contado calquera ferramenta e a tiraba na estrada. O incauto, o ver a ferramenta, miraba a un lado e outro, como para ver de quen era, e logo a collía, pensando que encontrara ouro. Os dedos lle quedaban pegados o ferro e o infeliz botaba un berro que deixaba frío hasta o mesmo ferro. O ferreiro despois se ría dúas horas, e de seguido contaba outra trasnada das súas aínda moito peor que aquela. E así nunca acababa de facer un traballo. Aquel día fíxome o traballo do tío Furapedras, e o meu quedou para outro día. Non quixen esperar, para que non me collera a noite. Porque, o vir de volta había que pasar por unha corredoira onde había unha cruz, e de noite aínda o demo tiña medo de pasar por alí. Pero sucedeu que, vin un cuco dos novos nun pino, e dous paxariños pequenos e negros -que precisamente lles chaman Ferreiros- que corrían a darlle de comer o cuco. Eu cheguei a pensar que o cuco aquel era o demo disfrazado de paxaro. Porque os paxariños non lle daban abasto a dar de comer. Os pequeniños ía e viñan, e o cuco abría a boca e eles lle deixaban caer as miñocas na boca, como quen tira trastes vellos o faiado. E axiña os paxariños tiñan que retirar a súa cabeza, que senón quedaban sen ela. Quíxeno pillar pero dou o rabo, o moi maricón. Esperaba por min hasta que mesmo lle ía a botar a man, e o tempo me tiraba unha cuspida, botaba unha risa e escapaba para outra póla. Así que, o único que fixen foi perder o tempo. E por tratar de pillalo metinme en tarde e xa anoitecía pola corredoira cega, onde andaba aquela alma penando. Eu xa nonas levaba todas comigo e, para escorrentar o medo, empecei a petar con un cicel contra o outro que, segundo estaban cravuñados do ferreiro, e pendurados no cordel, tocaban que era unha delicia. Foime pasando o medo e fun mellorando aquel tingueletín hasta que fixen soar os ciceles coma unha campaniña. E aquí ben a gracia do conto. O don Xusticio, como xa dixen, lle tiña levado a miña tía Andresa tantas veces os sacramentos, que cando montaba no cabalo, o animal xa non quería ir a outro sitio sen antes pasar pala casa de miña tía. Pero, cada vez que lle daba os últimos ritos, e a súa alma estaba limpa para entrar no ceo, a tía Andresa, en vez de morrer, melloraba. Pois aquela tarde -mentres eu fora o ferreiro- outros foran a buscar a don Xusticio de urxencia, porque daquela vez a cousa ía en serio. A xente, coma se aquelo fora unha festa, estaban todos na plazoleta, sentados nas pedras, listos para cando chegara o cura rezar un Padre noso. En sentíndome tocar a zafarancho cos ciceles, pensaron que era a campaniña do crego, e todos se axeonllaron a rezar. Eu, o ver tanta xente alí rezando, uns case que acabalo dos outros, pensei que era unha nova moda de facer misa, e quedei coa boca tan aberta coma unhas alforxas, mirando o espectáculo. Os veciños, todos cheos de vergoña, o verse enganados, pensaron que eu lles fixera aquelo adrede, e pillaron comigo que eu pensei que me ía a linchar.
-Me cago no rapaz e na puta que o pariu -dicían as mulleres
-Mira que facer bromas con estas causas tan santas.
-Herexe...
-Xudeu...
-Pois sen elas non se ha de ir.
Eu non acababa de entender aquela letonia, e pensaba, para os meus adentros: Pois si, é unha forma nova de dicir misa. Estando así, coa boca aberta, notei que alguén me levantaba polas orellas. Non tiven tempo de saber quen era, porque, o mesmo tempo, vin vir a miña tía, muller do tío Longueiro, coñecida polo alcume da Vexeta, vir por min, con unha vara de bourar no gando, lista para baixarma na cachola. Xa lle chamaban a Vexata por que metía o pico e as unllas en todo. Pois, así lixeira coma unha rapina, aínda que ía vella, baixoume coa vara. Pero eu fun máis lixeiro e pillei un brinco e escapeille o estacazo. O pillar o brinco tiven a sensación de que deixaba as orellas nas mans de calquera que mas tiña collidas. O mesmo tempo deixei caer os ferragachos, con tal sorte que un dos ciceis, así segundo viña afiadiño do ferreiro, caeulle a tía nun pe e atravesoullo, deixándoa alí cravada no chan. A muller botou un berro tan horrible coma un vampiro que lle espetan un fungueiro no peito. E con aquel alarido tan horroroso, púxoseme a carne de galiña, e aproveitei para saír voando. Na miña carreira sentían que me asubiaban as orellas e eu pensaba que era co dolor, pero logo me dei conta que, quen asubiaba, era meu primo Pepiño, o fillo da tía Xenerosa, que viña detrás miña rindo canto podía, e coa risa asubiaba a medias.
-Furácheslle un pe a tía..j.Ji,ji,ji! Dixo que cando te pillara que te vai a matar.
-¡Ai si, home! Vaime a pillar moito, así co pe furado -acertei eu a dicir.
Eu non quixen dicir un chiste, pero aquelo fíxolle moita gracia a Pepiño, e despois contáballo a todo o mundo.


PADRIÑO PEPE
Tía Xosefina e estaba casada con Pepe, un tacaño de primeira crase. Era o máis novo dos tres irmás. Era meus padriños, pero a el nunca padriño lle chamei, porque nunca un perra me dou. A casa era das máis ricas da aldea. Era coñecida polo alcume da Viña Vella porque tiñan unha viña que era a máis antiga de todas as viñas, das poucas que ían quedando por aqueles lugares; anque nun tempo parece ser que houbo moitos viñedos por aquelas terras. A daquela casa, segundo dicía a xente, fora a primeira que se plantara por alí. De ai o alcume de Pepe o da Viña Vella, polo que era coñecido ese tío político. Producía o tío Pepe viño de tódolos colores, anque namais que tiña unha clase de uva. Pois, o que saía branco, xa era branco, e o que saía algo revolto, chamábanlle rosado; e o que saía revolto de todo, era tinto. Non era Pepe o único que facía viño daquela guisa, que así facían tódolos que collían viño.
Pero nunha ocasión a Pepe cambiáronlle o alcume de Pepe da Viña Viena, polo de Toxo, debido a un imprevisto que lle pasara con unha lebre. Era o home moi afeccionado a caza, pero ese tío tiña a vista algo torcida, e parecía que cada ollo miraba para o seu lado, sen sincronización, así que nunca una puta lebre matou en toda a súa vida, porque a lebre ía para un lado e el tiraba para o outro. A muller, miña madriña, canda vez que lle vía coller a escopeta ó home xa se mexaba de risa, e dicíalle:
-Pero homiño de deus ¿para qué vas o monte a arrastrar os ovos polos toxos, se total nunca unha lebre vas a pillar?
Pois, unha ocasión, estando Cepe rozando no monte, tropezou con unha lebre que estaba durmindo. Se ve que o animal andara de parrandela aquela noite e de día durmía a pata ancha. O tío botoulle a chaqueta enriba e a pillou. ¿E qué fixo o burriño? Atouna a un toxo con un cordel, e foi a casa pola escopeta, e de paso díxolle a la muller:
-Pon a pota o lume que vou por unha lebre.
-¡Ben, ben! Qué vas a pillar ti unha lebre. Nin anque a tiveras atada a un toxo –díxolle a muller, a medida que botaba unha risiña.
-Ti rite, pero pon a pota o lume, que a lebre ven agora mesmo -díxolle o home moi convencido.
O Chegar o monte púxose a unha distancia da lebre, desde onde non podía fallar, apuntou e ¡boom! co tiro cortou cordel e a lebre escapou, máis contenta que deus, e meu tío deixou á muller amais a pota fervendo, unha co lume e a outra coa rabia. Despois de ese suceso, cando a xente vía a un cazador coa escopeta o ombro xa lle preguntaban:
-¿E logo, xa tes unha atada a un toxo?
E de aí foi como lle cambiaron de alcume a meu tío, de Pepe o da Viña Vella, a Toxo.
Ese tío tiña moitas galiñas, e parecía ser un experto en galiñeiros. E que ninguén se atrevera a mencionar un galo ou galiña na súa presencia, que daquela o tiña que aguantar un día enteiro contándolle historias de galos e galiñas. Dicía que coñecía se unha galiña ía a ser poñedora cando comezaba a botar os dentes. El quería dicir, con eso dos dente, cando lles apuntaba a crista, pero a ese tío gustáballe falar con metáfora. Dicía que a vida dun can era a de tres galos, e tres cans a dun burro e tres burros a dun home. Sabía moito desas proporcións, de vidas campestres ese tío, que o aprendera do seu avó. Así que tamén contaba que tres anos duraba a silva, e tres silvas un can... e así con todo. E por saber tanto desas cousas cambiaba de galo a penas vía que as galiñas lle comezaban a perder o respecto. El falaba das galiñas como se foran mulleres, e dicía que as galiñas con un bo galo poñían máis ovos que as que estaban viúvas, ou solteiras. E que se as galiñas non tiñan galo, o único que facían era andar polas hortas cacarexando, unhas pelexando coas outras, como as mulleres que non teñen home. Pero peor inda era que as galiñas sen galo nin para o galiñeiro se recollen a noite, que durmían onde as collía o sono; e que era desas galiñas que o raposo facía as súas festas.
Debo aclarar que meu tío non andaba de todo equivocado, dados os tempos aqueles, dos que estamos falando. Que naqueles tempos un bo galo no curral era como un escudo de pedra na parede da casa da nobreza. Pois cada cal ten os seus emblemas: un palleiro grande na eira, ou un hórreo de varias cepas, falaba do trigo ou maínzo que recollía o labrador; e un galo grande no curral era símbolo de machismo; era coma dicir que naquela casa quen levaba os pantalóns era o home, que as mulleres alí non cantaban victoria. E sería por iso que miña madre, que algunha vez lle teño notado desexos de poñerse os pantalóns de meu pai, non quería galos na casa. A escusa era de que os galos non poñen ovos.
Ese tío, cando embotellaba o viño facía unha festa para probar os barrís. Pero como é de esperar, o moi maricón, non invitaba máis que a xente gorda: o crego, o alcalde, o médico; o boticario e o capitán da garda civil. Asaba un cabrito enteiro alí na eira, e o papaban entre todos, empuxando nel con patacas, repolo, e viño canto se quixera. Estando Pepe, nunha ocasión, repartindo o cabrito, a filla, que xa empezaba a valer, díxolle:
-Ai papaie, a min dáme polo cu, que é por onde máis me gusta.
-Cala, nena, que primeiro teño que darlles as autoridades -díxolle o pai.
A rapaza fíxose muller antes de tempo, pero os pais seguían pensando que aínda era unha nena e, cando os domingos ía a misa, facíanlle poñer unha roupiña de cando a foran bautizar, e o cu e as tetas, como non lle cabían na roupa, saíanlle por todas as costuras, tan apertada ía, a pobre. A min saíanme os ollos das órbitas, cando se vestía daquela guisa; porque, aínda que era un rapaz, ben me daba conta que debaixo daquela roupiña había una muller de pelo no peito. Na aldea os instintos eran moi salvaxes, por ser os humanos un pouco máis primitivos que nas cidades. Digo que sería por eso, que alí non se respetaban curmáns nin cuñadas, que todo era grao para o muíño, se a ocasión se presentaba. Eu, que tiña un físico que non facía sombra xa lle tiña unhas ganas tolas a tal curmán. Recordo ben unha desas ocasións na que os meus famélicos ollos se encheron de carne, mirando o corpo da rapaza. Sucedeu nunha "esfolla" que así se lle chamaba a arte de quitarlle a folla as espigas do maínzo. Facíanse eses traballos nunha choza ou nun alpendre, a noite, baixo a luz dun candil de gas o unha luz de carburo. Era un traballo de vellos e rapaces, porque a esa hora as mulleres máis novas facían os traballos da casa, e os homes non tiñan tempo, que tiñan que ir a tomar caña a taberna, a xogar a baralla e a cagarse en cuanto santo hai no ceo.
Como ós ratiños lles gusta agocharse neses montóns de espigas, para escapar da xeada, e de paso comerse un grao ou dous, naquela ocasión, un deses infelices roedores foi sorprendido, no seu escondite, e levou un susto do demo. ¿E qué fixo o pobre animaliño? Correr a agocharse entre as pernas de miña curmán. Xa sabes que o facer eses traballos, os esfoladores sentábanse como podían por encima das espigas, e rara vez se usaban bancos. Digo esto porque eu sempre trataba de sentarme en fronte de miña curmán, para verlle as canelas. Por iso vin como o rato se lle metía por alí, escapando dos tiros das outras mulleres, que lle cimbraban espigas, todas a un tempo. Miña prima dou en dar saltos e a facer uns ruídos guturais como un carneiro degolado, porque perdeu a fala co susto. Fíxome acordar os cabritos que mataba un tal Cabichas, que era o matachín daquela zona. O moi bruto prendía o cabrito, ou carneiro, a unha árbore na horta, con unha corda longa, cortáballes a goxa e deixábaos bailando na corda coma as rapazas cando saían a recreo na escola. E mentres tanto o Cabichas sentaba nunha pedra terminaba de fumar unha cabicha, que de alí víñalle o apoio de Cabichas. Cando o animal se desangraba, quitáballe o pelexo e o despezada. Pois miña curmán danzaba así e producía os mesmo xemidos que aqueles desgraciados animais; pero ela non esperaba a que a esfolaran, que ela ía denudándose sola, rachando a roupiña, que xa non era moita, e nun segundo xa quedou en pelotas. As outras mulleres queríana axudar, pero tiveron que escapar dela coma do lume, porque ela mexaba con tanta forza que as mollaba de pes a cabeza. O fin a puideron tapar con unha saca, a meteron na casa. E eu moi agradecido lle quedei o rato por darme aquela farta de carne. Despois as vellas, que poden ser máis verdes que as novas, cando atopaban unha espiga mollada, dicían:
-Outra que lle tocou a mexeira.
-Pois dádella aí o rapaz. Que ula a mexeira dunha muller.
-Eso, que se vaia acostumando.
Aqueles comentarios poñíanme vermello de vergoña, pero o mesmo tempo dábanme moito pracer, e ríame por dentro. ouse ese filla de padriño Pepe moi noviña, co fillo mais novo de Casimiro, irmán de Pepe, o que se casara con miña tía a Cubana. Levoume algún tempo decatarme que amaño fora aquel, porque el era moito maior que a rapaza, e ela merecía algo mellor, eso pensaba eu, porque a moza había espertado e se había volto simpática hasta o punto que daba gusto falar con ela. Ee informeime, co tempo, que aquel casamento, que hasta foi algo apurado, se debía a un caldeiro. As cousas sucederon así:
O fulano miraba ás mulleres coma o lobo as ovellas, e sempre as andaba vixiando, agochándose detrás das silveiras, porque o pobre nunca comera un rosco, e andaba desesperado. E como a necesidade aviva ós miolos, el había amañado un caldeiro para vixiar a miña prima, cando ela ía a mexar a a horta. Para elo arrincaralle o cu o caldeiro, e dende un furaco que fixera na silveira, metía a cachola no caldeiro, que lle facía de punto de mira, coma os soldados nas trincheiras. E daquela guisa deleitábase mirando como a moza mexaba, mentres el a sacudía. Alguén o descubriu e lle pasou a noticia a meu tío, que o pillou coas mans na masa, e sen previo aviso, meteulle tal patada no cu que el, coa sorpresa, dou un brinco para diante e enterrou o balde hasta os ombros, e despois houbo que cortarllo con unha tesoira, para sacarlle a cabeza. Aquelo foi moita risa, e se fixeron moitos chistes do suceso, chistes que a meu padriño Pepe non lle fixeron gracia ningúns. E para desfacer aquel entorto armou o casamento. Houbo festa a rebentar na casa de tío Pepe, con moitos invitados, pero a min non me invitou.

********************
A TÍA MARÍA

A tía María era viúva. Tiña unha filla e un fillo. Tiña fama de bruxa, e sendo eu un neno, bendiciume o aire de sapo con sete frangullas de pan, e sete carunchos de centeo, amais unha pucheiro de auga bendita. E tan axiña como o fixo xa curei, e nunca outro sapo me molestou. Eu estaba todo cuberto de graniños, e picaban a deus. Penso que tiña razón meu tío Longueiro que, como estivera moitas veces en Cuba, e aló na cárcere con tódolos andaluces, algunhas veces intentaba falar castelán, e outras veces andaluz. Díxome, o moi maricón, naquela ocasión:
-Eso que tes é salpullido inglés..
-¿E logo que é o salpullido inglés? – pregunteille.
-El Salpullido inglés, a lo lejos parece sarna, y a lo cerca sarna es.
Pero a tía María atopaba remedios para todo, xa fora salpullido inglés ou francés. O único fallo que lle recordo foi o do tío Mingos. Ela sempre tiña, colgados na cheminea, para que se conservaran, digo que sería: rabos de lagarto, e de bacallao; alas de morcego, e paletas dos porcos. Nunca lle faltaban herbas milagrosas: ouropel para facer cagar, piñas virxes de pino macho para deter a cagarría; tila para os nervios, e manzanilla para o estómago. Liñaza para o dor de dentes e moas, e para axudar a parir ás mulleres solteiras. Creo que recomendaba barba de maínzo para a reuma. Esas eran menciñadas das máis inocentes que ela recomendaba, o que se di, segredos a voces; porque a tía María gardaba outros segredos máis importantes, para ocasións en que había perigo de morte. E, segundo ela, as menciñadas, igual que os contos, que a gracia máis vai no que o conta que no conto, tamén dependían de como se tomen. As lúas, así coma as noites de xeada, e outras combinacións estrales, do día e da noite, xogaban un papel moi importante, segundo ela contaba. Aquel coñecemento viña de herdade, que xa miña avoa seica curaba todo: mal de ollo e de dente, e bendicía as casas mellor que un crego. Seica onde ela bendicía non quedaba feitizo nin demo, que todos ósos abichancos de mal vivir, saían a tropel pola porta para fora. Eu quedei admirado do poder destructor que tiña a tía María, para botar eses demos do corpo, e desde aquela ocasión tomei as súas menciñadas o pé da letra. Pero despois tiven dos contratempos coa súa medicina, e fun perdendo a súa confianza. O primeiro foi nunha ocasión que eu andaba de cagarría, e a tía recomendou que me deran auga de piñas novas de pino macho. Despois non puiden cagar en dous meses, e daquela recomendou as famosas raíces amarelas que parecen cacahuetes e que ela usaba para ir de corpo. Cagueime hasta as tripas, daquela máis auga fervida dr piñas. E así, calculando a ollo de bo cubeiro as cantidades, de alí a un ano conseguiu endereitar as miñas tripas.
O outro contratempo foi un que case me deixa arrimado a un bastón branco para os días da miña vida. O conto foi así: Tivemos nós un can que dou en ir polas eiras a pillar pitos, e os traía para o palleiro e alí merendaba. Eu, que quería moito o can, dábame conta que un día lle ían a dar tal boura que o ían a escarallar. Daquela consultei coa tía María, a ver se sabía ela dalgún remedio para quitarlle aquela costume o can. Doume un pemento que sacou dunha restra que tiña pendurada na cheminea, e díxome:
-O picas e métesllo dentro do poliño, cando apareza por aí con algún. Xa verás como nunca outro pito toca.
Encargoume a tía, con moita risa, que despois de andar co pemento non fora a mexar e andara tocándome o pito, sen antes lavar ben as mans. Non tardou o can en chegar con unha das súas merendas. Quiteille o pitiño, e hasta llo desplumei, para que así o papara enteiro, co pemento dentro. O pemento estaba tan sequiño, de estar alí tanto tempo colgado na cheminea, que xa non usei o coitelo para picalo, e o esfrangullei cos dedos. O raio do pemento debía ser o demo, porque, cando o estaba desfacendo, xa sentín un forte ardor debaixo das unllas. Como aquelo non entraba na miña conta, decidín probar o pemento, así como para informarme do efecto que lle ía a causar o can. Cando tiña a boca aberta, mesmo tocando aquela fariña roxa coa puntiña da lingua, o demo mandou por alí adiante unha bafarada de aire que me meteu a fariña toda pola gorxa abaixo. Quedei sen alento e pensei que morría, e que a boca me caía a anacos. A miña reacción foi botar mans a cara, e daquela sentín coma se me meteran un fachuzo de pallas ardendo nos ollos. Empezáronme as faceiras a queimar, os ollos a arder, e a boca a botar lume coma un dragón. Pillei a correr para a fonte, que xa non vía o camiño, e alí empecei a lavar os ollos e a tomar auga. Daquela me ardían as tripas, os ollos fervían, e eu xa non vía nin as miñas mans. Entroume pánico, porque pensei que ía a quedar cego, e empecei a chorar a berros. Acudiu a xente toda, con raños e anciños, pensando que me estaba comendo un can doente.
-¡Ai meus olliños, que xa non vexo! -berraba eu.
-¿Que che pasou, meu neno? -preguntaban eles.
-Picouno unha avella, de seguro.
-Ese mal é de nespra...
-Foi un abellón.
-Eso foi unha píntega.
-Unha cobra.
-Ide a chamar un médico que este neno vai morrer.
-Chamade a María dos gatos, a ver que pensa ela.
-¿Non será ben ir polo crego? -dicían outros.
Falaban todos xuntos, pero ninguén facía nada, a non ser cruces, porque xa aseguraban de que eu estaba a morrer. Chegou miña naia correndo, e detrás dela a tía María.
-¿Que che pasou meu neno? -preguntaba miña nai.
-Miña filliña, non ves, picouno algunha cobra.
-O neno xa non alenta.
-¡Metiches as mans nos ollos sen lavalas! ¿Non te avisei eu? –berroume a tía María.

Unha vez descuberto o meu mal, a xente, que xa rezaba pola miña alma, quedou moi decepcionada, o ver que non ía a haber enterro, e colléronme rabia. Daquela case que me bouran todos. Pero como viron que ben me chegaban as de miña nai, sosegáronse, e se conformaron con darlle ánimos.
-¡Dálle, muller, dálle! Que as ten ben merecidas –dicían uns.
-¡Ai me cago no rapaz e no deus –dicían outros!
-E nós pensando que ía a morrer ¿E mira ti?
-Mira se non é coma para matalo, meternos tanto medo para nada.

Todos eses, e outros comentarios, sentía eu, mentres miña nai, coa intención de sosegar a xente, me daba morradas e estiróns de orellas, dicindo:
-A ti heiche de dar eu inventos.
Alí xa comprendín que da árbore caído todo o mundo fai leña. Aquelas tortas de miña nai, se eu tivera os ollos abertos, se ían a perder na cinza coma os freixós da tía Carmela, pero así papeinas todiñas, sen decatarme de que lado viñan. Eu corrín para a casa, que aquel camiño sabíao a tentas, e detrás viña miña nai berrándome.
-Esas cousas invéntalas ti para non traballar, que ben sei eu de que pe coxeas. Pero a min non mas metes ti.
Detrás viña a tía María facéndose cruces. Eu nona vía, pero ben sabía que viña facendo cruces, porque ela non facía outra cousa. Xa na casa, miña nai calmouse, porque a tía lle dixo que fora culpa dela. Daquela miña nai enfadouse coa tía, e a tía enfadouse con miña nai, e alí todo se volvían discusións, e as dúas mulleres se lavaban as mans, coma Pilatos, pero ningunha facía nada por mín.
-Mira que lle encarguei, muller, que non tocara os ollos e os fociños, sen antes lavar as mans; porque eses pementos son o demo. ¡Malla o rapaz e a puta que o pariu!
-¡Ai, a puta que o pariu fun eu! ¿Ti que dis?
-Pois aínda pariches boa cousa, ¡carallo! E ti, se meteras as mans nos collóns era mellor, a ver se así aprendías –berroume a tía.
¡Para que diría aquelo! Así coma cando se fala das pulgas un se empeza a rascar, da mesma maneira me empezaron a picar a mín os meus paxís, e daquela eu rascábaos, refregando unha perna contra outra, para disimular. Pero o peor eran os ollos, que non había deus que os aguantara.
-Mira, muller, eso lle pasará de contado -díxolle a tía María a miña nai-. Asas unha cebola no borrallo, e quítaslle dúas folerpas do medio, desas ben xugosas, e posllas sobre os ollos, e xa verás que axiña lle pasa iso.
Eu tireime nun banco, que estaba detrás do lume, mentres miña nai asaba unha cebola. Alí queixábame coma o raposo despois de escapar dos cans que, segundo os contos, seica dicía:
-Ai meus peíños meus peás, se non forades vós comíanme os cans.
-¿Está esa cebola logo, madre?
-Cala, neno, que pareces unha vella posta a parir.
Aquel dito era moi usado, polo que eu penso que ás vellas lles debía de custar moito parir.
-¿Está logo esa cebola, mamaieeee!
-Dálle tempo, neno, dálle tempo.
-Pois ponma así como está, que eu vou a morrer.
-Non morres non, do que é mal, que se morres era unha boca menos para comer.
Pero tanto me queixei, que miña nai se enfadou. Colleu a cebola a cortou o medio, co fouciño de escaravellar o lume e, así como me atopaba boca a barriga a riba, tiroume a metade de cada cebola sobre cada ollo. Eu pensei que me caera a casa enriba, e botei un berro tan arrepiante que o gato moi vello que tiñamos morreu co medo, o pobriño. Eu botei a correr pola horta abaixo, tropezando nas pereiras, con tanta forza, que ás peras verdes caían a montóns. Miña nai, alarmada, corría detrás de mín, non sei se era para axudarme, ou co medo que lle rompera as pereiras. A outra xente, que traballaba polas hortas, sentindo os meus berros e os de miña nai, pensaron que me estaba zurrando, e a animaban gritándolle:
-¡Dálle, coño! ¡Dálle, así aprende!
-¡Eso, eso! ¡Mira a quén se lle ocorre poñer pementos nos ollos!
-Eso cho fan para non traballar.
-Os rapaces inventa eles o demo, con tal de non facer branca.
Meu pai, que estaba lonxe traballando, oíu os meus berros e, alarmado, veu a investigar. Eu pensei que tamén viña a bourarme, pero non me pegou. Moi mal me tivo que ver para non darme uns estacazos con un fungueiro, que aquelas tamén eran as súas curas. En vez deso, pediulle un cabalo a un veciño e levoume correndo o médico. Eu pensei que, aquelo de levarme o médico, era unha vinganza de meu pai, para castigarme; porque, naqueles tempos os rapaces da aldea tiñámoslle máis medo os médicos que o demo. A razón de terlle tanto medo o médico, era que, nunha ocasión, na escola nos vacinaran contra tódalas enfermidades, e nos meteron unha agulla desde o ombro hasta os pes. Despois dun anaco, o corpo todo se volvía coma de pedra, e un podía ver a xente rirse, pero un non se podía mover, así como lles pasaba os exploradores do Amazonas, cando os indios lles tiraban frechas con curaré. Había que dar tres inxeccións, unha cada semana, pero só nos deron unha, e ben chegou. Na próxima semana os rapaces escapamos todos para os matos e non houbo quen nos pillara. Pero, daquela volta, o médico botou nos ollos unhas pingueiras, e tanto alivio sentín que pensei que morrera e que estaba no ceo. Dixo o médico que eu lle tiña alerxia os pementos. Non souben eu, naquela idade, o que quixo dicir con aquelo, pero por si as moscas, non me acerquei os pementos por moito tempo. Cagueime na tía María, nas súas menciñadas e na puta que a pariu, que fora miña avoa. Despois pensei que era certo iso de que non hai mal que por ben non veña, porque gracias o que me pasou a min, o can non comeu o pemento, e seguro que o salvei dunha morte infernal.

Gustábame a min, tanto ou máis que os gatos, ir para a casa da tía María. Algunhas veces tamén ía para alí meu pai e meu tío Furapedras. Meu pai líalle o periódico a tía María, que ela non sabía ler. O mellor o periódico xa era do ano pasado, e meu pai facían crer a tía que as noticias sucederan aqueles mesmos día. O tío Furapedras, se tiña tabaco fumaba sen parar, que algunhas veces lle teño eu visto fumar barba de maínzo. Penso que foron eles os que volveran tola a tía, con adiviñanzas que eles inventaban e que a tía non daba descifrado. Unha delas, que tamén case me fai tolear a min, era a dos tres carabullos. Poñían tres carabullos na lareira e meu pai, ou meu tío, un deles, ía para fora, e mentres a tía lle tocaba a un carabullo, e meu pai ou meu tío sempre acertaban a que carabullo lle tocaba a tía.
-¿Pero cómo demo acertades? - preguntaba a tía, volvéndose tola por saber o segredo.
A tía nunca se decatou que o que quedaba a dentro lle facía siñas, o que fora afora, co cigarro. No medio dos bazos se tocara o carabullo do medio, e na dereita ou na esquerda dos bazas segundo a cal outro carabullo lle tocaran.
Son os gatos, sen dúbida, animais moi peculiares, pois, sendo limpos, gústanlles as casas escuras e fantasmagóricas, onde a auga brille pola súa ausencia. Por iso será que son amigos das bruxas. Certamente, a tía María parecía unha bruxa, se as bruxas foran como as pintan. Pois andaba sempre toda espeluxada, tiña un bigote coma un home, e unha nariz cumprida, como diría un portugués. Digo isto, porque o home da tía María fora portugués. Eu non acordo o home aquel, que morreu porque quixo Pero eu non sei se a tía María non lle armaría unha das súas menciñadas. Porque a tía María tivo un amante, nos seus anos máis novos, do cal tivo unha filla. Así que, o mellor quixo sacar o portugués do medio e lle dou a tomar algunha empadumada que o pasou a mellor vida. Pois, nos seus anos mozos, a tía María fora unha muller de bo ver, segundo dicía a xente; e disque lle gustaban os homes coma a calquera muller. Seria de bo ver, e amiga de facer favores, porque se dicía que a filla era acha do mesmo pao, e estaba moi guapa, anque tiña pouco xuízo. Pero, polo tempo que eu podo recordar, a tía María era fea, e algo porca, que nunca se lavaba a cara. Minto, que a vin eu nunha ocasión mollar un pouco os ollos, e iso foi todo. Era no tempo de recollelo millo, e ela estaba moi cansada e se lle cerraban os ollos. Había, diante da súa casa, un pilón de pedra para pillar a auga dos tellados, que despois bebía o gando, e ó lado do tal pilón estaba un castaño grande, e as follas dos castaños poñen a auga de color azul, que parece caldo dos porcos. Pois alí lavou a tía María os ollos, así namais que para meterlles medo, e que non se lle pecharan. E dixo ela, o tempo que os mollaba:
_Xa vai, para os ratos que vai pillar.
Ratos non pillaría ningúns, que cos gatos que alí había non podía haber ratos, digo eu. A tía María, se bruxa era, non trataba moi ben os seus axudantes: os gatos. Pois andaba sempre a escobazos con eles para botalos fóra, pero, de alí a un segundo, xa estaban dentro outra vez. Cando alguén mercaba un gato e desaparecía, xa ían a casa da tía María por el. Algunhas veces facía o mesmo cos rapaces que íamos para alí ás noites. Cando facíamos moito barullo, collía a escoba e nos botaba fora a escobazo limpo. Pero de alí a un pouco xa estábamos dentro outra vez.
Non contaba contos a tía María, pero tiña refráns e ditos para todo, e daba gusto sentila falar, especialmente cando falaba das súas bruxerías. Eu contáballe contos a meu curmán, coma se el fora un neno e eu un home, sendo el dez veces máis grande que mino. Os meus contos eran deses tontiños, dos rapaces da escola, pero a Toniño facíanlle moita gracia, e ría tanto que facía arder o lume. E a risa de parvo que tiña, era tan contaxiosa que aínda facía rir ós gatos. Despois que se ría unha hora seguida, dicíame:
-Cóntame ese conto outra vez, home, que nono entendín.
Cando se nos acababa a leria, eu lle pedía eu a tía María que nos contara un conto dos dela. Eu xa sabía que conto era, que era sempre o mesmo, pero sempre me facía gracia.
-Contenos vostede un conto dos seus, tía María, ande.
-Ai eu logo acabo -dicía ela.
Eu teño sete saias
que mas deron sete tolas,
elas eran miñas amigas
e eu amiga delas todas.

Pois, por andar con tantas tolas, a tía María toleou. Daba boa pena, a pobriña, e o mesmo tempo facía rir co as tolemias que facía. Pois hasta chegou a andar espida polos camiños. As mulleres da aldea non podían deixar a roupa a secar polas silveiras, que a tía María andaba sempre buscando roupa para vestirse, e collía a de calquera. Tiñan unha burra que fora parte da familia por moitos anos, pero que ía tan vella que xa pelaba coma se tivera a tiña. A tía María decidiu levala o monte e deixala alí para que terminara os seus días libres roendo nas queiroas. A burra, de subir a costa, chegou o monte cansada, tropezou nunha pedra e caeu de fociños. E quedou así, sen poderse levantar, hasta que a tía María a axudou. Tróuxoa outra vez para a casa, e díxolle o fillo:
-Ai madre ¿e non ía a deixar a burra no mato?
-Ía, neniño, ía. Pero, a pobriña, botouse de xeonllos pedíndome que nona deixara alí sola. E a trouxen, que me dou pena.

A FILLA SARDIÑEIRA

A filla da tía María, miña curmán, era bastante xeitosa, moi diferente o irmán, porque era de outro pai. Consuelo se chamaba, pero tamén era coñecida polo alcume da Sardiñeira. Non era moi traballadora, que digamos e, para facer que traballaba, sempre andaba con unha cesta na cabeza, coma as sardiñeiras. Por iso lle puxeron o alcume da Sardiñeira. A rapaza tiña máis éxito cós homes que a nai cós gatos. Sería polo olor a pescado, porque moito tampouco se lavaba. Ela recibía os mozos no corredor, o lado das comedeiras das vacas, pero non era para darlles herba, que a eles parece que lles ía mellor a palla. O caneiro acaneaba, cando a Consuelo consola algún deses mozos, e o tembleque do caneiro pasaba de notas agudas a notas graves, hasta que aquelo parecía a Quinta Sinfonía. Daquela a tía María lle berraba a rapaza:
-Consueliño, a dentro que é horas.
A min débame máis gusto escoitar aquelo que a a moza foder, e eu non podía gardar a risa. E daquela escobazos que te criaches, e tiña que saír de alí os catro pes. Se cadra, na porta tropezaba con unha fileira de mozos que estaban esperando a súa vez. O fillo, meu curmán, que tiña mais gana de burra que o burro do tío Penedo, poñíase nervioso, o ver que a irmán se daba fartas e el non. Daquela escaravellaba no lume, e facía levantar charamuscas por toda a casa, a medida que dicía:
-Que me falte Deus, madre, senón esto é todo unha putería. Eu hei de ir a Coruña e hei de traer dúas putas para a casa.
-Dúas non, Toniño. Unha ducia, xa que vas -dicíalle a nai.
A moza, cansada dos mozos da aldea, foi a servir A Coruña, e ós tres meses volveu falando un castelán revolto con galego, e a xente a criticou moito por presumir de entendida.
-¿Quén pensa esa que é? É unha merda coma os demais -dicían os que a coñecían.
Acórdome que era día da festa e íamos para a igrexa, a ver como botaban foguetes, e a moza ía no medio de nosoutros os mociños, falándonos de todo o que había aprendido na cidade. Porque é de ver que pronto aprenden as mozas que van polo mundo.
-Tenjo un mozo, y eu lo estou ensinando a joder -nos dicía ela, como tratándonos de ignorantes.
¡Carallo! Rapazas tiveramos nosoutros, que a foder xa nos ensinaban os cans e gatos, e canto animal andaba solto. Pois de tanto aprender a foder, a moza quedou preñada e foi caer a mas dunha menciñeira para abortar, e a escarallou. Acórdome que a trouxeron no coche de liña, que daquela pasaba por cerca da aldea cada dous días. Fórona a buscala o coche con unha escaleira e un colchón de palla, que facía de angarellas, e cargaban con ela catro homes. Ela estaba branca coma o leite e era un lamento continuo. Cando eu me acerquei a ela, espetoume os ollos, que estaban cheos de medo, e quixo botarme a man, e díxome, con unha voz descoñecida:
-Manuel axúdame que vou a morrer.
Aquelas palabras, e aqueles ollos, perseguíronme por moito tempo.

TONIÑO MALETAS

Un día estaba meu primo toniño cavando na horta, e xa tiña tres furacos grandísimos feitos, e pregunteille eu:
-¿E ti para qué estas cavando tantos furacos, home?
-Vou a enterrar a burra, home, que morreu.
-¿E para que cavaches tres furacos, logo?
-¡Boh! Os outros dous saíronme pequenos, home.

Non tería nin os vinte anos, o fillo da tía María, por aqueles tempos dos que estou contando. Chamábanlle o Maletas. Non estaba ben claro porque lle puxeran aquel alcume, se era porque tiña o corpo así sen xeito coma unha devanceira, ou era polas mans grandes que tiña; porque, o ir andando coas mans colgadas, parecía que ía de viaxe con dúas maletas, tan grandes eran as súas más. Tiña moito corpo e pouca cabeza; un corpo así sen xeito, pero era o home máis grande que eu vin, e tiña máis forza el que que un burro. Digo un burro porque nunha ocasión, estaba o burro do tío Penedo atado a unha silveira, co corpo atravesado no carreiro, e pasando por alí o Maletas, o empuxou un lado, con malos feitos, cousa que ó burro non lle agradou. Pois, entre as terquedades de eses animais unha é que, como se bote por eles a un lado de mala maneira, volven o mesmo sitio coma se foran un fuelle de aceiro. E así fixo o burro do tío Penedo naquela ocasión, cando o fillo da tía María o empuxou con forza contra a silveira, para pasar el. O animal rebotou coa mesma forza e doulle coas ancas no peito o mozo, e sentouno de cu no chan. Levantouse o Maletas e empuxou o burro outra vez, aínda con mais forza, e o burro outra vez tirou con el. Estiveron así media mañá. Eu xa pensei que estaban brincando, e non lles fixen mais caso. Pero nunha desas, o meu curmán enfadouse e, sen eu ver como fixo, tirou co burro por encima da silveira para o outro lado. Despois, moi cabreado díxolle, así por riba das silvas:
-Ti serás moi listo, pero eu teño máis forza.
Se lle deran de comer todo o que el quería, comería hasta estoupar, o curmán ese. Pero tampouco lle tiña medo o traballo. Claro que a el só se lle podían dar traballos brutos, onde non tivera que usar a cabeza. Nunha ocasión díxolle miña nai:
-Teño uns paos para o lume alí na eira, pero están tan secos e duros que o rapaz non fai mella neles co machado.
-Pois de min non se van rir -dixo el-. Pero ten que facerme unha tortilla desas que sabes ti, tía.
Aquel primo tiña unha forma peculiar de falar. O empezar a conversación trataba a todo o mundo de vostede, aínda que fora un neno, e terminaba a conversación tratando a calquera de ti, aínda que fose un vello de cen anos.
-Fago, home, fago. Ti féndeme a leña, xa verás se non che fago eu unha tortilla que vas a arrotar con ela.
Penso que foi aquel día cando chegou miña nai a casa, facendo cruces. Cando me contou o conto, eu non sabía se rir ou chorar. Os gatos na nosa casa non querían parar, e sendo a única casa sen gato, de noite os ratos andaban con sacas de fariña o lombo e marchaban con todo. Compramos un gato xa grandiño, aló lonxe, para que non soubera o camiño de volta para a súa casa. Pero, aínda ben no trouxemos xa marchou para a casa da tía María. Un día veu por alí o cerralleiro, irmán do home da tía Pilara, e mentres lle compoñía o cu dunha pota a miña nai, os ratos lle comían a masilla. Miña nai contou de que na nosa casa non paraba ningún gato, que todos ían para a casa da tía María, e díxolle o cerralleiro:
-Oi, muller, para ósos gatos sei eu un bo remedio. Vai por el e leva unha macheta, e alí mesmo lle cortas a punta do rabo, xa verás como nunca máis alí volve.
Pois, aproveitando miña nai que o sobriño estaba co machado, fendendo leña, díxolle:
-A ver se me pillas ese gato e lle cortas unha chisca do rabo.
O meu primo colleu o gato e o estirou sobre dun tronco. E o gato todo contento, o ver que o trataban tan amablemente naquela casa. O meu primo, xusto cando ía a baixar o machado para cortarlle a puntiña do rabo, se detivo, e lle preguntou a miña nai:
-¡Ei! ¿E logo por qué lle quere cortar o rabo?
Miña nai deuse conta que o sobriño non sabía daquel remedio, e daquela decidiu deixar as causas como estaban, non fora a ser que despois lles cortar o rabo os gatos todos. Daquela ocorréuselle dicir:
-Está embruxado, home, e dixéronme que así se lle quita a bruxería.
-Ai pois daquela hai que asegurarse e cortarlle un bo anaco -dixo o mozo, e antes que miña nai puidera abrir a boca, baixou de machado e lle cortou o rabo o gato mesmo a carón do cu. O gato botou un berro coma un vampiro que lle espetan unha estaca no peito, e saíu que non poñía os pes no chan; e o rabo quedou alí retorcéndose coma o rabo dun lagarto. O mozo colleu o rabo e dou en rir que case rebenta. Dicía miña nai falando sola:
-Malla a puta que te pariu. E aínda queres tortilla. Ven, que che hei de poñer veneno nela, xa o verás.
Pensamos que o gato morrería, pero boa gana che tiña o gato de morrer. ¡Santo remedio! Logo volveu para a casa, e nunca volveu a marchar. O meu curmán, co desexo de comer tortilla, non se fixo esperar moito. O outro día xa chegouse a casa co machado o ombro, e díxolle a miña nai:
-Empece coa tortilla que vou a fender a leña. A ver quen a antes.
Colleu miña nai a tixola grande, que era coma a roda dun carro, e que namais era usada polas festas. Limpoulle o ferruxe con unha presa de sal gorda, e púxoa o lume na trepia grande. Pelou dous regazos de patacas carnoedas, que son as mellores para tortillas. Tamén pelou unha ducia de cebolas, das roxas, que pican a deus. Verteu na tixola medio litro de aceite e dúas culleradas, cumpridas, de graxa de porco. Botou no lume unhas hachas secas, con un brazado de penica, e fixo unha boa racheira de lume. Cando estaban fritas, patacas e as cebolas, ciscalloulles dous chorriños cortados en rodelas moi finiñas, para darlle a tortilla un cariño, como dicían as mulleres. Crocou unha ducia de ovos, que aquel ano hasta puxeran ben unhas galiñas que tiñamos de pescozo pelado, e bateunos nunha pucheiro co garfo grande de escaravellar o lume. Despois mesturou alí todo o da sartén, e tamén lle botou unha presa de sal. Mentres a tortilla se ía cocendo, aproveito para facerlles o caldo os porcos. Botou no pote grande un caldeiro de auga, as pelas das patacas e das cebolas, e aínda botou o fío dos chourizos. Despois ciscalloulle dúas presas de salvado, e tamén dous repolos medios podres, que se esquecera deles alí nun córrancho, onde se gardaban as cebolas e as patacas. Botoulle unha boa presa de sal o caldo, que lles gustaba moito os porcos, dicía a xente. Dábase miña nai moita maña para darlle a volta as tortillas grandes. Poñía a tixola na pedra da lareira, mesmo na beiriña, e desde baixo ela collía o testo do pote grande pola asa, o apertaba contra a tortilla e, coa outra man, déballe volta o rabo da tixola. Se a tortilla estaba ben feita, non deixaba caer aceite ningún na pedra, dicía miña nai. Feita a tortilla, deixou a tixola na boca do forno, tapada co un trapo branco. Tirou coa trepia na borralleira, e arrimoulle lume o pote grande; mais aínda lle arrimou outras poucas lascas, para que fora fervendo. Coa mesma, e mentres o tolo do Maletas acababa de rachar os pinos, miña nai marchou a fonte por unha sella de auga, así termen facía o tempo a ver se chegabamos nós do monte, que para iso fixera a tortilla ben grande, para que chegara para todos.
-¿Qué estaba cociñando, que cheira tan ben? -preguntoulle o sobriño.
-Será o caldo dos porcos, home -díxolle miña nai, coma de de risa.
-Pois a ver se ven logo da fonte muller, que ese olor doume unha fame doente.

A FONTE

Nas cidades, as mulleres van ás peluquerias e pagan fortunas para que lles poñan o pelo coma gatos encabuxados, pero non é por iso só polo que elas pagan; que os homes que van a taberna, non só van por beber, que tamén van por falar. Pois nas aldeas, onde non se usaban esas luxurias coma as peluquerías, había outros lugares de reunión, onde sacarlles o coiro a xente. O río, onde as mulleres ían a lavar, era un deses bos sitios para esfolar á xente. Neses lavadoiros, a veces tamén se declaraban certas guerras femininas. Pois, se cadra, unha muller tiña a roupa lavada, e a estaba repasando en auga limpa, cando chegaba outra muller con un paxe de roupa cagada e lla cimbraba encima da limpa a outra muller. Eu sei todo isto, porque nós tiñamos un prado o lado do río de lavar e, cando eu andaba por alí facendo algún traballo, gustábame agacharme detrás da silveira a escoitar os cantos das mulleres. Acórdome dunha ocasión que unha muller estaba comendo un anaco de pan, e dixo ela:
-Bueno, carallo! Agora tamén atopo pelos rizados no pan.,
-Será do teu home dixo lle outra.
-O meu non ten pelo rizado, muller.
-Será dos collóns -dixo outra entendida.
Foi a primeira vez que eu me decatei de que ós collóns lles nacía pelo rizo. Como eu era moi burriño de pequeno, traíanme moi preocupado uns peliños rizados que me empezaron a medrar nos mindólos, e xa pensaba que me estaba convertendo no home lobo. E gracias a conversación aquela, quedei tranquilo. Esas eran cousas do río. Pero na fonte era outro cantar. Alí si que se sacaban os trapos o sol. De día nos mandaban ós rapaces a carretar caldeiros e sellas de auga. Pero o atardecer ían as mulleres a por auga, que aquel era o momento do parte diario. Entre o poñer do sol e o crepúsculo, saían as mulleres das casas, famentas de sangre coma os vampiros, e se acercaban a fonte a informarse dos aconteceres do día. Cantas mais traxedias escoitaran, mellor que mellor, e se nonas había as inventaban. Venatorios e enterros eran os que máis barriga enchían, e seguíanlles os casamentos de parvos e viúvas. O día da feira tamén había moito de que falar. Acórdome dunha ocasión que estando eu na fonte o anoitecer, esperando a miña vez para encher, chegou unha muller moi frixida, acorando tanto que, se lle meteran un dedo no cu xa afogaba.
-¡Ai meu Deus! -comentou-. Veño do prado, de apañar un feixe de herba, e atopeime con Clementina... ¿E non sabedes o que me dixo? Pois que morreu Andresa.
-¿Andresa do Penedo?
-¡E logo que Andresa vai ser!
-Que Deus a teña na gloria, que a pobriña leva padecido o seu.
-Fíxolle Deus mil favores.
-¡Alma de Deus! Tiradiña sempre naquela camiña.
-Sen bocado que meterlle o corpo.
-Nin conque pagar un médico.
-Nin para mercar un xarope.

Chegou outra muller, e informou que non era certo que morrera.
-Non morreu. Está con un pe aló e outro acó; pero aínda non morreu.
Chegou outra corresponsala e anunciou que xa morrera, e outra máis que non morrera. Daquela unha das mulleres enfadouse, e dixo:
-Pois como ande así, morro hoxe e morro mañá, cando morra xa pode ir a merda.
Todo isto ven o conto porque, o día aquel que miña nai foi a fonte, tamén se casaba un viúvo, polo que había moito de que falar. E cos contos do casorio a miña nai se lle foi o santo o ceo e non volveu hasta despois de dúas horas, esqueceuse, polo tanto, do sobriño Maletas e da tortilla e de nós todos. O Maletas acabou de rachar nos paos, que non hai millar cousa que a fame para apurar o paso e, en vindo que miña nai levara a ida do corvo, decidiu non esperar por ela. Meteuse na cociña e, o non ver a tortilla que, como dixen, estaba na boca do forno tapada con un trapo, destapou o pote grande -que xa parara de ferver por falta de leña, e gritou.
_¡Caralloooo, qué ben ole!
Pillou, enriba do baño, onde se salaba o porco, a pucheiro que usara miña nai para bater os ovos, e tamén pillou unha culler grande que estaba na asa dun caldeiro, que era coa que miña nai lles repartía a a encaldada os cochos. Con aquela ferrada encheu a pucheiro de caldo e, cando xa se ía a sentar, acordouse do pan, e pillou media bola alí pola almacena. Puxo todo sobre a artesa, e se dou conta que non tiña culler. Empezou a rexistrar a casa por unha, e encheulle o ollo unha que esta colgada na gramalleira, unha culler grande e toda queimada, que a usábamos para botar brasas dentro dos zocos e quentalos, cando viñamos mollados do monte. Emprendeu o Maletas coa pucheiro de caldo, e ferrada ven e ferrada vai, empuxando con carolos de boroa, que aquelo parecía unha máquina de trillar o trigo.
_¡Me cago en ningún deus! -falaba coa boca chea, así coma rosmando. Qué bo que está este caldiño, me cago en ningún deus. Quen me dera que miña nai soubera cociñar así, que daquela íame a poñer bo. Botarei outro pouco para acabar con este pan, que e un pecado deixalo.
Acabou o pan antes do caldo, e daquela dixo:
_Collerei outro anaquiño de pan para empuxar este caldo, que tamén é mala crianza deixar comida no prato. Así foi repetindo unha cousa para empuxar a outra, hasta que acabou co caldo amais co pan. O estar xa relaxando, coma a anaconda despois de comer a un explorador inglés, viu, de esguello, a tixola na boca do forno.
-¡Ai non me falte deus! Aposto a que aquela é a tortilla -dixo para si o Maletas.
Foi o forno e destapando a tixola, e meteulle os fociños tan de presa, que fixo un bo furaco na tortilla coa nariz. O tempo caeulle un chaparrón de baba na tixola, que ben enchía unha cunca, e comentou:
-E eu pensei que o caldo era para mín. ¡Ai non me falte ningún deus! ¿Que dirá miña tía o ver que non comín a tortilla? Aínda vai a pensar que lla desprecei.
Para non ofender a miña nai, pillou coa tortilla; pero non foi home a comela toda. Antes de estoupar deixou un anaquiño, así como facían as costureiras. Coa mesma tirouse alí xunta do palleiro a descansar, para que lle durara mais a chea, e dixo:
_Comida tan boa coma esta hasta é unha pena cagala.

Chegou miña nai da fonte, e estrañoulle ver o sobriño alí empoado no palleiro. Pero, como o que desconfía acerta, miña nai foi a facerlle unha visita a tixola e, vendo que non quedaba nada para os demais, botou un berro, que esa é a forma que teñen algunhas mulleres de maldicir. Correu o palleiro, coa intención de poñerlle un zoco na barriga o sobriño e facerlle botar a tortilla fora, así como lle fixera o leñador o lobo que comera os sete cabritos. Doulle unha patada na barriga, e gritoulle:
-¡E ti, larpeiro! Deixaches un bo anaco de tortilla para nós todos ¿eh?
El pensou que miña nai estaba enfadada por deixar unha pouca tortilla, e contestou con unha educación coma se fora un home da universidade:
-No foi culpa da tortilla miña tía, que cousa que tanto me soubera nunca a comino. Pero se a tortilla estaba boa, aínda o caldo estaba mellor...
-¡Ai non me leve o demo! -exclamou miña nai, xa sen deixalo terminar de falar.
Saíu miña nai correndo para a cociña, mirou no pote, e alí non quedaba mais que a terra das mondas das patacas e o fío dos chourizos. Volveu o palleiro, facéndose cruces e maldicindo coma un carreteiro, que aquelo era unha letonia. Tiroulle outra patada nos fociños o sobriño para que espertara, e lle berrou:
-Pero ti, fillo do demo! ¿Como fuches home a meter tanto no corpo? ¡Di, home, di!
-Empuxando con moito pan, tía, empuxando con moito pan -contestoulle el.
E así se decatou miña nai de que tampouco quedara pan.
****************
TÍO FARRUCO

Non me acordo da avoa pola parte de miña nai, que era a máis vella da rolada, e morreu cando eu era un neno. Pero tanto me falou dela o avó, e tantas anécdotas me contou que mesmo parece que a estou vendo. Se debían de querer moito. A avoa lle seguía o tío Farruco. Despois viña o herexe do tío Isqueiro, e despois o tío Penedo; e por último o tío Longueiro, que era media irmán. O tío Farruco estaba viúvo, e os fillos, non sei cantos, marcharan todos para as Américas. Eu apreciaba moito o tío ase, penso que polo mal que contaba os contos, que lles daba tantas voltas, e os tomaba tan en serio, que eu desternillabame de risa con el, amais coas súas historias.
Era un home feliz hasta que un fillo, que estaba en Cuba, lle mandou un reloxo de ouro, marca Roskov, que eran grandes coma tixolas. O reloxo tiña os números romanos e o tío Farruco nonos entendía; e o ver que nós os rapaces podiamos descifrar aqueles carabullos, que así lles chamaba el, entroulle unha pena que case o leva para o outro mundo, por non haber ido a escola e aprender os números do reloxo. Nós, os rapaces, cando queríamos ver aquela marabilla, lle preguntábamos o tío Farruco pola hora, pero namais era por ver o reloxo, que a hora pouco nos importaba. O tío Farruco tiraba dunha cadea que xa logo chegaba para atar un cadelo e, das profundidades do seu peto, para riba viña o reloxo, que mesmo facían pechar os ollos de tanto que resplandecía. O tío Farruco apertaba un botón e saltaba unha tapadeira, mostrando así os números negros contra unha esfera dourada. O tío, despois de asegurarse da posición das agullas, nos preguntaba:
-¿E logo canto é dous carabullos cangados, un a cabalo do outro, e outro diante deles?
Os rapaces, comezaban a calcular, cos dedos, aquela ecuación, de carabullos a números romanos e de romanos a árabes, e despois dun largo argumento, dicíanlle o tío Farruco que eran once.
-Xa, xa. ¿E vos aprendestes iso na escala, logo?
-Si, tío, aprendemos.
-E eu nunca fun a escola -dicía el con un triste ton de voz, e seguía cos carabullos: Daquela, a agulla pequena está neses carabullos, e a grande está... e... ¿Cánto son dos carabullos diante deses outros dos que están cangados?
-Son doce, tío, son doce. Dous carabullos diante dos cangados, suman doce.
-E todo iso aprendiches na escola, ¿eh? E eu nunca puiden ir a escola. Ben, pois daquela sonche as doce, pero non sei se andará ben este reloxo, porque non me parece a min que xa sexan as doce -dicía o tío Farruco mirando para a súa sombra.
-Non son as doce tío Farruco, que son as once -o corrixían os rapaces.
-Xa mo parecía, xa mo paresia -repetía o tío Farruco.
Realmente non eran as once que, cando os rapaces acababamos cos carabullos, xa logo eran as doce. Aquelo dos carabullos, e do tempo que lle levaba o tío dicir a hora, divertía moito os rapaces, e así lle foron complicando a vida o pobre do tío Farruco, hasta que o fixeron tolear. Cando xa non tiña gracia aquela dos carabullos, preguntábanlle se o reloxo andaba pola vella ou pola nova.
-¡Pola vella, carallo! Eu non entendo de cousas novas -regañaba o tío Farruco.

Pois nunha ocasión, tódolos rapaces chocaron un plan para acabarlle coa paciencia o tío Farruco. Eramos unha chea deles, eu entre todos, e nos agachamos entre o o millo, de dous en dous a beira do do carreiro, uns non moi lonxe dos outros, a espera do tío Farruco. Viña o tío para xantar, pasado o mediodía, e os dous primeiros rapaces lle saltaron o carreiro, e xa empezaron coa mesma historia dos carabullos. Os rapaces meta discutir a transición de carabullos romanos, e o tío meta queixarse de que nunca puidera ir a escola. Media hora máis tarde, e uns metros máis adiante, outros dous rapaces lle saíron o camiño, e outra vez a mesma discusión dos carabullos. A cerca do anoitecer, o tío Farruco toleou, por fin, e colleu o reloxo pola cadea e o esfachou contra unha pedra.
*********************
TÍO PASCUAL

Meu tío Pascual era un ermitaño. Tiña moitas terras, anque todas estaban a monte, que el nonas traballaba. Era o irmán máis novo de miña avoa, por parte de meu pai. Polo tanto tamén era irmán da tía Carmela, das muiñeiras e do tío Antón. Este tío Pascual era o home máis extraordinario do mundo. Pois, como dicía, era rico, con unha chea de terras; e era o único de toda a miña parentela que tiña unha boa educación. E sen embargo vivía coma un ermitaño: un animal salvaxe seria o alcume máis acertado. Sentín dicir que, cando ese tío era un rapaciño, era moi bonito. E, por ese feito de ser diferente ós outros irmás, andaba por alí unha historia que aínda se contaba cando eu era mociño. Pascualiño disque era de cabelo rizado e tirando a rubio. E como a nai estivera servindo na casa dos marqueses, dicíase que o rapaz era fillo do marqués. E disque o marido machucaba na muller:
-Non me fodas, ese rapaz no é meu.
A muller se casou daquela letonia, e un día lle dixo:
-Ese é teu, os que non son teus son os outros todos. O caso foi que, fora fillo do marqués ou non, como os marqueses tiñan dúas fillas, pero non tiñan fillos, se encariñaron con Pascual e o adoptaron. Nunca souben se lle deron o título de marqués ou non. Pero a verdade é que o mandaron a universidade, aínda que nunca terminou a carreira que estudiaba, que eu non sei cal era. A razón foi que o marqués morreu, e daquela o tío Pascual deixou a universidade, penso porque as irmás do marqués deixaron de pagar os gastos, cando se informaron que lle deixaba aquel lugar no testamento. Porque no testamento, o marques lle deixara unha casa de labranza con moitas terras. O tío, o deixar os estudios dedicouse a agricultura. A irmá máis nova, Maruxa, a quen o tío Pascual quería moito, foi a vivir con el, e se casou nova, con un amigo íntimo do tío pascual. Así que, entre os tres traballaban as terras, e vivían ben. O matrimonio logo tivo unha filIa, que a bautizaron co nome de Carolina. Naqueles tempos o tío pascual tiña moitas colmeas; e sucedeu que, nunha ocasión, un enxabre de avellas se foi a pousar no rabo do cabalo. O cabalo ciscallounas, e as avellas pillara con el. O matrimonio foi en axuda do cabalo, para cortarlle a corda e que escapara, e as avellas tamén pillaron con eles, e morreron os tres, inchados coma potes. Por iso eu non recordo aquel matrimonio. Aquel suceso afectou de tal maneira o tía Pascual, que se desfixo das avellas e se abandonou, e viviu como un ermitaño, e dende daquela foi a ovella negra da familia. Á rapaciña a recolleron as monxas, xa que o seu tío vivía daquela guisa, e non era apropiado para unha nena vivir coma un animaliño. Despois, o ser moza, as monxas lla enchufaron ás marquesas, que tamén foran educadas na mesma escola, e non crían na procreación; que total, quen faga xente nunca vai a faltar, especialmente entre os pobres. Por iso se dicía que as monxas criaran a rapaza, e a acomodaran coas marquesas, con un ollo na riqueza do tío pascual. Ou sexa que, como non había herdeiros, á larga, todo iría a caer na boeta das ánimas, tanto a riqueza do tío Pascual coma a das marquesas.
Tiñan, as tales marquesas un coche, con chofer e todo, que era usado namais que para ir a misa, anque a igrexa estaba cerca da torre onde elas vivían. E para ir a feira, que estaba moito máis lonxe, ían da pe.
O gando do tío pascual era todo salvaxe, máis feros que os tigres. No monte nacían e alí se criaban. Os cuxos quedaban todos sen capar, e como eran de mala raza, non pensaban máis que en foder, que así fai toda a xente ruín, segundo os curas. Por aquelo era moi raro de ver unha vaca de Pascual que non practicara o incesto, e todas andaban con un fillo o lombo coma se foran monas. Poucos animais había que tiveran dous cornos; porque o tío Pascual, se houbera vivido nos tempos primitivos, podía gañar el solo unha guerra a pedradas. Cando algún touro, daqueles ruíns, non deixaba de montar nos outros -porque aqueles touros eran todos uns dexenerados, se enfadaba o tío Pascual e collía un seixo dun quilo, e llo mandaba o touro e lle pegaba nun corno, aínda que o touro estivera a unha legua de distancia. Nunca fallaba, e de onde poñía o ollo poñía unha pedra. Así que os animais estaban todos nafrados, con máis golpes que se foran a guerra. O tío Pascual non tiña can, que tiña unha cocha que facía de can. O animal nunca na súa vida unha comida quente comera, e se buscaba a vida como Deus manda, co suor do seu pelexo. Comía toxos e queiroas, e fozaba un monte enteiro buscando unhas raíces escuras que eu penso eran trufas. Dicía o tío pascual, cando vía a porquiña traballar tanto por aquelas raíces:
-Mira que hai landras por aí debaixo dos carballos, e ela pasa a vida fozando para comer esa merda.
A cocha mantiña a liña con aquelas larpeiradas e estaba fraquiña coma unha modelo, e con unha pelaxe coma unha nutría. Tería o animal uns vinte o trinta anos, que é a fartura é que mata e non a fame, como a xente pensa. Se deitaba o animal o lado do tío Pascual, con un ollo aberto e outro cerrado, o que se di, un ollo no prato e outro no gato, de maneira que nin durmía nin estaba esperta. E cando algún animal se desencarreiraba do rabaño, mandaba o tío Pascual a cocha por el, e en catro brincos xa llo traía alí arrastrando por un pernil; que o animal aquel tiña máis forza que unha grúa. O tío Pascual lle chamaba Rufiña, así cariñosamente; e daquel nome saquei eu o do cocho do tío Penedo, que eu o bautizara co nome de Rufo. O tío Pascual sempre andaba armado dunha fouce, que lle facía de paraugas. Cando chovía rozaba unha gavela de toxos que cargaba un carriño, espetaba a fouce alí, e andaba con ela de paraugas. Se todo o día chovía, todo o día andaba con aquela carga na cabeza sen decatarse que pesaba.
Nunha ocasión tratei eu de facer un negocio co tío pascual. Atopara eu unha navalla que a perderan os xitanos no monte, desas de Albacete, automática de sete estalos, e lla daba o tío Pascual a cambio dun cabrito pequeno.
-Amais víñame ben para pela_las patacas, que non teño coitelo _me díxome o tío.
-¿E daquela como as pela? _lle preguntei.
-Péloas despois de cocidas.

A BARBERÍA

Afeitábase o tío Pascual unha vez o ano, cando ía a Betanzos ou a Coruña a pagar a contribución. Nesa ocasión baixaba a nosa aldea, a ver o Xedellas, que era o único barbeiro que se atrevía meterlle man. Chamábanlle de alcume o Xedellas, que é unha palabra derivada de xello, o que queda na árbore o romper unha póla. Eses xellos quedan afiados coma as navallas, e neses xellos é onde os animais deixaban a pelexa. E así quedaban os que caían nas mans do barbeiro aquel. Non era barbeiro de profesión. Tiña aquel córrancho de barbería coma para arrimarlle uns patacóns o traballo da labranza; e facía aquel traballo ós venres e sábados, que era cando os vellos se afeitaban para ir o domingo a misa. O principio tamén traballaba algúns domingos, para cortarlles o pelo os rapaciños. Pero despois deixou de facelo, que os rapaces escapaban para o monte e non había quen os pillara, tal era o medo que lle tiñan o barbeiro. Cando facía máis cartos era o día da feira, cando pasaban por alí os montañeses, e todos se afeitaban, tanto homes coma mulleres, que todos tiñan barba o mesmo. Eu téñome rido ben, ós sábados, naquela barbería. Para a taberna non deixaban ir ós rapaces, porque non tiñamos cartos, que non era por outra cousa. Daquela, ós sábados, íamas para a barbería, a escoitar contos dos vellos que ían a afeitarse. O barbeiro atendía ós contos amais seguía afeitando, ou cortando o pelo. Así era que na nosa aldea poucos vellos quedaban con orellas. Nunha ocasión estaba cortándolle o pelo o Concheiro, que lle chamaban así porque tiña un pelo coma arames, negro con unha petada branca no curuto. Ese home tiña a costume de falar coas mans e os dedos lle tropezaban na navalla, e xa perdera a xema de dous ou tres dedos. Daquela o barbeiro tivo que tomar precaución e, cando o afeita, lle ataba as mans a cadeira para salvarlle os poucos dedos que lle quedaban. Pois nesa ocasión, estando o barbeiro segándolle o pelo, a ese señor Concheiro, contou un conto meu tío Longueiro, que baixara dos seus imperios hasta a barbería para que lle deran un cigarro. O conto do tío Longueiro, era sempre o mesmo conto, e tan mal o contaba que facía mexar a un coa risa. O barbeiro, que sentira o conto centos de veces, xa sabía o que viña antes de que o contara. Daquela a tesoira, que tamén sabía o conto, apuraba a ataniscar, segundo ía chegando a risa. Despois, mentres o barbeiro ría, non do conto senón de quen o contaba, a tixeira cortaba ela sola, como se xa soubera por onde tiña que ir. Pero aquel día o Longueiro cambiou o conto, e a tesoira se enganou, e foi dereitiño as orellas do Concheiro, e deron en triscar nas orellas que parecían un conexo comendo nas verzas. O Concheiro berraba: ¡Ai, aiiii! Pero como o barbeiro pensaba que se estaba rindo, el tamén se ría aínda máis, e máis a tesoira triscaba nas orellas. O fin o Concheiro saíu correndo coa cadeira debaixo do cu.
O barbeiro non usaba papel de periódico para limpar a navalla, como facían os barbeiros de luxo. El ciscallaba o xabón polo piso adiante, como se fora un crego botando a bendición. E un cadelo pequeno que tiña, e que sempre estaba alí deitado o lado da porta, pillaba un brinco e papaba o cabrón antes que caera o chan. Pois, estando afeitando un montañés, deses ruzos, que se poden afeitar con unha gadaña cravuñada, vindo que o can remoíano no xabón, dixo:
-Nunca vin un can tan parvo. ¡Mira que comer xabón!
-Non che é tan parvo como parece. El sabe que, de vez en cando, algún cachiño de carne vai aí polo medio _lle advertiu o barbeiro.
Pois, cando a Pascual lle chegaba a hora de ir a pagar a contribución, que era o que eu ía contar, o barbeiro se preparaba unha semana antes, e levaba o ferreiro as navallas e toxeiras, e mercaba xabón e tabaco en abundancia; e aquel día era dedicado exclusivamente a Pascual. Pois meu tío pascual era o único home en toda España que pedía vez para facer os seus traballos. O barbeiro empezaba coa tesoira a podarlle o pelo dun lado solo, e sacaba o coartaron e o papel Rei de Espadas, ligaba un cigarro e fumaba. Ese proceso duraba media hora. Despois facía o mesmo coa barba daquel lado, e fumaba outro cigarro. LLe botaba xabón e fumaba outro cigarro. Lle afitaba un cacho de cara e fumaba outro cigarro; así todo o tempo hasta que, por alí o cerrar da noite, acababa cos dous lados da cara, amais co coartaron de tabaco. Mentres tanto o tío Pascual lle contaba historias. O tío Pascual sabía moitas historias, pero ninguén estaba interesado en escoitarllas, porque eran historias de cando o mundo empezara, e de como ía a terminar. Así que se desquitaba contándollas o barbeiro, que o barbeiro non podía cerrar as orellas. O tío Pascual apreciaba moito ó tal barbeiro, soamente por que era o único que o escoitaba, e daquela lle pagaba ben por o seu traballo. O tío Pascual, o mesmo que os reis, rara vez usaba cartos, e lle pagaba o barbeiro co que el quixeran, ou lle fixera máis falta: leña, louza, un cabrito ou un cuxo. Así era como se aguantaban un o outro, e ningún tiña presa. Pero nunha ocasión lle dixo o tío Pascual o barbeiro:
-A ver se acabas logo, que teño que ir a baixar os pantalóns.
Coa charla, e os cigarros, esqueceulle aquelo o barbeiro, e despois de moitos cigarros lle acabou de afeitar un lado da cara. O tío Pascual pensou que acabara, e marchou. Non sei se haberá ido a cagar ou non, pero o caso foi que, o barbeiro quedou esperando por el. O tío Pascual chegou a casa e, namais que entrar no curral, a cocha lle botou un bocado a unha perna o tirou con el fóra, por encima do portal. Estrañouse o tío Pascual daquel comportamento, e lle dicía a porca:
-Son eu, Rufiña, son eu ¿Ou non me coñeces sen barba?
Pero a cocha gruñía e nono deixaba entrar. O tío Pascual botou a man a cara, e correndo se foi a mirar o espello, que era unha pila de auga que había diante da casa. O verse medio peludo e medio pelado, díxolle el a cocha:
-Amais tes razón, Rufiña, que eu son eu, pero esta cara no é miña –dixo e volveu correndo para a barbería, e o barbeiro berroulle:
-¡Arre carallo! Pero ti fuches a cagar un adival ¿ou qué?
-E que aínda non había moito onde posar o cu, home, que andaban moitas mulleres a penica, aí no monte -mentiulle o tío pascual.
Polas festas, as marquesas mandaban a Carolina con algunha larpeirada a xunto do tío Pascual, así como facía Caperuchiña coa súa avoa. E nunha desas visitas foi cando eu me decatei de que éramos primos segundos, que ninguén mo dixera hasta entón. Penso que estaría polos vinte anos, por entón, e parecía moi bonita, a pesar da roupa anticuada que sempre vestía. Eu, que xa empezaba a ratear, pareceume un pecado que aquela rapaza se desperdiciara levando a aquela vida de claustro coas beatas das marquesas. Nesas ocasións das festas, cando a moza lle levaba presentes o tío Pascual, o millar se quedaba co el un día ou dous. Como eu sabía que o tío non tiña máis que unha cama, nunha ocasión pregunteille:
-¿O tío ¿e daquela vostede dorme coa sobriña?
_¿E logo?
-Porque eu non vexo mais que unha cama.
-Pois teño unha porque para dous non se precisan tres -contestoume.
****************
TÍO ANDRÉS

Meu tío Andrés era coñecido por varios alcumes. Cando era novo chamábanlle o Aviador, e máis tarde foi coñecido polo apoio do Galo. Era o irmán máis novo de miña nai. Nacera tarde, polo que se ve que era parte dalgún accidente caseiro. Os pais, disque pensaban que era moi listo, porque sempre estaba inventando cousas. Quedou solteirón, porque era algo amariconado, e por esas calidades, de nacer tarde, ser maricón e traballador, era o preferido dos pais. Así que herdou el case todo, e quedou solo na casa, E os demais irmáns levaron merda. Era solteirón, porque non tiña tempo para mulleres; que as mulleres –dicía ese tío- eran coma as galiñas, que escaravellan todo o día sen poñer un ovo; e por iso tampouco quería galiñas. Se levantaba sempre coas primeiras barras do día, por aí as seis da mañá, e o primeiriño que facía era ir cagar a horta. Namais que facía as necesidades unha vez o día, que o cu tamén o hai que acostumalo a facer o traballo a súa hora –dicía el. E por esa disciplina nunca andou nin brando nin duro, e nunca tivo un dor de barriga ou de cabeza. Despois de facer o máis necesario, corría de aquí para alí, facendo hoxe o traballo de mañá, porque o de hoxe xa o fixera onte, e cando mañá chegaba non tiña nada que facer, daquela xa se poñía a facer o de pasado mañá, e así sempre andaba un día ou dos diante do traballo. Eu pensaba que lle chamaban o aviador por andar sempre así, correndo e voando; pero informeime, o chegar a mociño, que non era por iso. Aquel apoio lle quedou porque, nunha ocasión, pasou por alí un avión moi baixiño, e ese meu tío decidiu copiar o modelo a facer un igual. El xa tiña unha bicicleta de dúas rodas, daquelas que facían antes tódolos rapaces; e fíxose con latas das do queroseno, ou gas como lles chamaban algúns, e xuntou casqueiros, que arrincou nalgún portelo, e coas dúas cousas fixo unhas alas ben grandes, cravounas na bicicleta e amañou un avión. De elides púxolle dúas galiñas, que as cravou polas patas as alas do aparello; e de motor puxo a corda do reloxo grande de parede que había na casa, que era o único da aldea. Subiuse o mato máis alto que había e tirouse polo mato abaixo, montado no achifánfano, a unha velocidade que case voa, pero foi caer a unha corredoira fonda, onde fodeu as galiñas amais fodeu el algunhas costelas. E o reloxo nunca valeu para máis nada, a non ser para adorno. Aquelo seica serviu de moita risa en tódalas aldeas de por alí. Non sabía a xente aquela que, os inventores -igual que lles pasa os nenos, que dan co cu no chan antes de aprender a andar- eles tamén teñen os seus fracasos e accidentes antes que as cousas lles saen dereitas.
O apoio do Galo lle viña, precisamente, por un galo que lle mercara a un tal Antón das Cebolas. Ese Antón tiña unha manía metida na cachola, como tiñan, naqueles tempos, case que todos eses parrandeiros de feira; e o de Antón eran as cebolas. El non negociaba máis que en cebolas. Nunha ocasión miña naia foi a feira con unha cesta de cebolas, e llas vendeu a ese Antón. Eu debo aclarar que as nosas cebolas eran coñecidas en media España, e a xente pagaba ouro que fora por elas, porque con elas se botaban os peidos máis apestados do país. Debía de ser porque as abonábamos con merda das galiñas. Pero había quen dicía que era a terra onde se plantaban; pois nacía naquela terra unha fonte, que a auga cheiraba coma o chapapote. E aínda se comentaba que era auga medicinal, pero eu nunca lle metín o dente, que ben me chegaba o cheirume que tiña. A xente, especialmente a xente nova, comían aquelas cebolas o día dos velorios e dos casamentos, que era cando a xente se divertía botando peidos. Aquelas cebolas cando se comín crúas, en rodelas, con un pouco de queixo sen curar, daquel que se facía nas casas, que era de leite de vacas viúvas, daquela xa había que poñer caretas desas da guerra, se alguén botaba un peido nun sitio cerrado. Fun eu, nunha ocasión, a un velorio, onde se comeran cebolas das nosas, e vin o morto no queixón, con unha man no peito e outro na nariz.
O que ía: Miña nai vendeulle a cesta daquelas cebolas o Antón, e pagou bo prezo por elas sen regatear nada, cousa que lle estrañou moito a miña nai; porque como o Antón era maricón, nunca cerraba un trato hasta que o mandaban a tomar polo cu. Pero logo que pagou polas cebolas, quería levar a cesta tamén. E arre do demo que el, coas cebolas, tamén mercara a cesta. Tiña que estar eu alí que me ía oír o Antón ese, co que me custara a mín xuntar as varas para facer a cesta aquela. Acórdome ben que fun a outra aldea por elas, a uns salgueiros que estaban na beira do río. Xa tiña as varas atadas nun feixe, cando vin vir o dono dos salgueiros que, con unha chavella do carro na man, viña dándolle estacazos o vento, sen dúbida pensando que o vento era o meu lombo. Corría detrás de min chamándome cousas tan feas que eu nunca as oíra en toda a miña visa. Tan nervioso me puxen que hasta non me dei de conta que se tirara o feixe podía correr máis. Pero como o medo é unha grande axuda para correr máis, non me pillou. Despois lles dou miña nai dúas galiñas do pescozo pelado os xitanos por o traballo de facer a cesta. E despois de todo aquelo, o Antón maricón tiña o valor de querer marchar coa cesta. Miña nai a que non, e el a que si, e alí xuntouse toda a feira, a dar a opinión e rir un pouco, que para iso ía a xente a feira. Uns dicían que tiña razón miña nai, e outros que tiña razón o Antón. A cousa púxose aceda, e cando xa ía a estalar a guerra achegouse por alí a tía María que, decatada do que pasaba, preguntoulle o maricón Antón:
-Ou Antón do carallo ¿daquela ti, cando vendes os pantalóns tamén vendes os collóns?
Fíxolle aquelo moita gracia a xente, e se retorcían coa risa; e o Antón, non sei se sería porque non tiña nin collóns que vender, aquelo non lle fixo gracia ningunha, e marchou co rabo entre as pernas, coma o can que leva un couce no cu, esquecéndose da cesta, das cebolas e dos cartos. Pois, o Antón aquel, fixérase moi famoso, non tanto por as cebolas, senón por un galo que tiña que, nunha ocasión, saíra no cine levando o galo nunha cesta. Se contaba que, como Antón trataba namais que en cebolas, cando non había cebolas, non tiña nada a que ir a feira, e daquela seica levaba a vender un galo grande que tiña. Pero, como o negocio de Antón eran as cebolas, non tiña interese en vende-lo galo; e daquela pedía por el tanto coma por un porco da ceba. Entón a xente facía chistes do galo e da Antón. Dicían que ó galo xa lle gustaba ir as feiras, e que sabía as fechas de todas as feiras. Daquela, segundo os contos, a véspera da feira o demo do galo xa se metía el solo na cesta. Cando lle preguntaban a Antón qué raza de galo era aquel, para pedir tantos cartos por el, Antón dicía:
-Este é un galo queirés.
Penso que lles chamaban así os galos camorreiros. E fíxose tan famoso Antón, a conta do galo, e daqueles contos da feira, que nunha ocasión veu alguén a filmar o galo, e despois todo o mundo o viu no cine. Aquelo si que fixo falar a xente. Sen embargo, nunha época que Antón estaba moi pobriño de diñeiro, tivo unha boa oferta e vendeulle o galo a meu tío Andrés. Si, xa sei o que pensas. ¿Para qué quería meu tío un galo se non tiña galiñas? Pois veredes:
Meu tío oíulle dicir o Antón das Cebolas, que aquel galo era o máis exacto de cantos galos tivera, e que cantaba sempre ás seis da mañá. Daquela meu tío fúxolle unha oferta que Antón non puido dicir que non. Meu tío podía haber mercado unha ducia de espertadores co diñeiro que lle ofreceu o Antón polo galo; pero, desde que a corda do reloxo da familia lle fallara como máquina do avión, non tiña confianza neses achifánfanos. Parecerá unha mariconada, pero chorou Antón polo galo, e traballo lle custou o tío Andrés arrincarllo das mans. Dicía o Antón que o criara el desde pequeniño, cando empezaba a botar o dente, e que galo mais galeador que aquel non había outro. Meu tío Andrés lle explicou que el non tiña galiñas, que só quería o galo para que o espertador. O Antón quedou alucinado o sentir tal cousa, un galo tan galeador, desperdicialo así, namais que como espertador.
A razón pola que o tío pagou tal esaxerado prezo po un galo, era que, por darlle tanta disciplina o cu, nunha ocasión se atopou con un problema. Había na aldea un eucalipto moi grande, que se falaba que fora o primeiro que trouxeran de Australia para España, e naquel eucalipto moraba un corvo desde que a árbore forra plantado. O corvo nunca se vía con outros corvos e nunca niño facía, e a xente dicía que era unha alma en pena. Pero cantaba sempre as seis da mañá, e cando cantaba, meu tío se botaba fora da cama, e o primeiriño que facía, como xa dixen, era ir cagar a horta. Pero nunha ocasión veu por alí un ventarrón de moito carallo, que así era como lles chamaban antes os furacáns, e o furacán tirou co eucalipto, fodéndolle así a morada o corvo e o espertador a meu tío. E despois o home, as seis da mañá soñaba que estaba cagando na horta, pero non espertaba hasta as oito e se levantaba todo cagado. Así que pagou aquel prezo polo galo, e ben que foron empregados os cartos, que o galo cantaba a seis, como lle dixera Antón, e o tío xa non tivo que ir a lavar a roupa de noite río, para que as mulleres non lla viran cagada.
Afíxose ben o galo na casa de meu ti Aviador; e prestoulle tanto aquela vida, o ser solo na familia, e quitarse de andar de parrandela polas feiras, que engordou coma un porco. De cando en cando levaba algún trancazo nas pernas, por ir comerlles as verzas os veciños, e por andar escagallando nos palleiros. Pero tamén nos, os rapaces, as levábamos cando faciamos algunha falcatruada, e non nos facían mal ningún, que o corpo se habituase a todo. E anque o tío Andrés non tiña galiñas, onde botar unha cana o aire non lle faltaron o galo aquel. Porque a casa do tío estaba case que no medie da aldea. Daquela o galo andaba por alí, brincaba cos rapaces, porque da forma que Antón o criara, el tamén pensaba que era xente; e tamén montaba nas rapaciñas coma se foran galiñas. Así foi como as mociñas da aldea comprenderon que o lombo delas non era só para cargar feixes de herba, que servía para outras cousas. Canta galiña veciña por alí había, andaba detrás daquel galo, e non lle facían puto caso a outro.
Ós domingos os vellos xogaban a baralla nunhas pedras que había diante da casa de meu tío, e o galo pasaba o tempo mirando como xogaban. O color das cartas parece ser que o fascinaban, e tan axiña como os vellos se poñían nas pedras da praza a xogar, xa ía para alí o galo voando e se pousaba nunha pedra para mirar as cartas. Pero despois dun tempo houbo problemas con el, porque algúns vellos deron en dicir que pasaba as siñas. Daquela o botaron fóra do club.
Matou o tío Andrés o galo -mellor dito o executou- por unha faena que lle fixo nunha ocasión. Tiña que ir o tío Andrés a Coruña, a pagar a contribución. E naqueles tempos, o ir a Coruña non era botar a andar e xa está. Era mester planear ben as cousas, porque eran tempos de crise e, coa necesidade que se padecía, na Coruña non había mais que rateiros. Tan axiña como vían a un labrador, xa ían a por el, para quitarlle os queixos e xamóns, e todo canto levaban nos petos. Pero os campesiños, avisados por outros de menos fortuna, envés de queixos e xamóns, levaban nos petos ortigas ou gramilos de pillar os ratos. Así que, cando os rateiros lles metían a man no peto, xa lles quedaban aí os dedos. Para reforzar esas menudencias, ían acompañados dun bastón de carballo cerqueiro, deses con moca no fondo, e tan axiña alguén se lles acercaba, fora para pedirlles lume ou preguntarlles calquera cousa, xa lle arreaban co bastón na cachola e alí o deixaban patas arriba, coma as cascudas cando se fan o morto. Pois, como o tío Andrés ía a pagar a contribución, e se trataba de cartos, aínda tiña que tomar mais precaucións das que eu digo. Así que, a véspera da viaxe foi a casa do zapateiro Benigno barbas de gato, a que lle prestara un anaco de coiro
e unha subela con fío. Despois afiou a picaraña na moa e, antes de meterse na cama, comeu dúas cuncas de caldo. E para que lle collera o sono contou as ovellas, e despois se meteu na cama. Confiaba o tío Andrés no galo, para que o espertara as seis da mañá, e así coller o tren das sete no apeadeiro. Como meu tío facía todo tan de presa, e sabía atallos, tiña ben calculado o tempo. Unha hora ben lle chegaba para todo canto tiña que facer: ir a horta a cagar para todo o día, que na Coruña hasta non había moitas silveiras onde facelo. Afeitarse, muxir unha vaca e tomar unha cunca de leite, acompañada de media bola de boroa, e unhas raxas de touciño. Despois, pillando un atallo a campo aberto, podía deixar detrás en vinte escasos minutos, os cinco quilómetros que o separaban do apeadeiro. Todo estaba ben calculado, pero non lles entrou na conta, nin ó tío Andrés nin o galo, un casamento que se celebraba nunha aldea veciña. Foran, o venturoso casamento, uns poucos mozos da aldea e, aló ás tres da mañá, viñan para a casa cantando, maldicindo e vomitando. O galo, o sentir tal barullo, pensou que xa todo o mundo estaba de pé, e que el se quedara durmido. Daquela dou en cantar que case rebenta a gorxa, facendo tirarse da cama o tío Aviador, cando aínda non eran máis que por alí as tres da mañá. Como o galo nunca había cantado dunha forma tan alarmante, o tío pensou que el se quedara durmido, e nin sequera almorzou. Pillou a picaraña e abriu, no chan da bodega, un furaco de dous metros e medio de fondo, onde tiña un pote enterrado cos cartos. Envolveu os cartos no anaco de coiro e, coa subela, coseunos a camiseta, e aínda meteu dúas puntadas na barriga, para asegurarse de sentir tirar deles, se intentaban quitarllos. Pillou á carreira para o apeadeiro, e cruzou o río balanceándose dun abeneiro a outro, coma os macacos coa intención se pasar o outro lado sen ter que dar a volta pola ponte. Que aquel tío para cruzar ríos non esperaba por as pontes. Se algunha discusión tiña meu tío con calquera, sempre era da mesma cousa: que fixeran as pontes por onde había que dar máis voltas, e que nunca as facían no seu sitio. Pois aquel día falloulle unha póla e caeu no río. Menos mal que levaba os cartos envoltos no coiro e non se mollaron. Daquela, chegando o apeadeiro, recolleu un brazado de fieitos, que abundaban por aqueles matos, coa intención de facer lume o chegar o apeadeiro e enxugarse. Pero, por primeira vez lle pesou non ter o vicio de fumar, así que non tiña mistos para prender os fieitos. El pensou que estaría algunha xente esperando polo tren, e entre eles algún tería lume, pero na estación non había ninguén, así que, para non desperdiciar os fieitos, limpou os zapatos con eles. Alí, batendo os dentes co frío, molladiño coma un pito, esperou e esperou polo tren, que non daba sinales de vida. Realmente, a única sinal de vida eran os mouchos piando polos castaños, e un vento frío que sopraba do norte.
Pero a meu tío lle andaba unha mosca na cachola, xa desde cando saíra da casa. Había algo que non callaba, pero el non sabía o que era. Caeu da burra cando lle veu a gana de cagar. Daquela deuse conta que non había cagado porque aínda non eran a seis. Así que foi o se cu o que lle dixo que o maricón do galo se había equivocado de hora. Despois de tanto tempo na estación, mollado coma un pito, meu tío dou en tremer coma si se lle quixera parar a máquina, e cando a xente empezou a chegar para o tren, atopárono alí máis teso que as varas dun canizo. Porque despois da carreira, e de caer no río, enfreara de tal maneira que quedou coma leite pasteurizado. Miña tía María fíxolle uns fumazos daqueles que mataron o capador. Pero o tío Andrés foi máis listo, e por primeira vez deixou entrar o médico, porque o tío collera unha pulmonía que case o manda para o outro mundo. A mellor medicina, naqueles tempos, eran caldos de galiña, coma os que lles daban as mulleres paridas. E, como o tío Andrés non tiña galiñas, botou man do galo. Así que, se por o galo enfermou, co el tamén sanou.
****************
TÍO ISQUEIRO

O nome dese tío era Fernando, pero eu chamáballe tío Isqueiro porque tiña un isqueiro de pedra para subir a casa. Pois aquela casa tiña a cociña arriba, e eu sempre pensei que era unha casa feita o revés, coma tódalas cousas que facía aquel tío. Estaba algo xordo, no tempo que eu era un mociño, pero a xente dicía que se facía o xordo, e que a xordeira era outra manía del. El dicía que nunca tan feliz fora coma desde que quedara xordo, que así non tiña que escoitar as burradas da xente. Pero debía de ser xordo de verdade, porque estado eu nunha ocasión coa boca aberta mirando unha avioneta que pasou por alí, e que facía moito ruído, acercouse a min o tío e díxome, así coma se eu fora un parvo:
-¿Nunca viches un bexato, ou que?
Nunca a escola fora, pero el sen saber escribir un número, sabia máis matemáticas que o mesmo demo. Cando ía a feira a vender o gando, pedía por céntimos. Os chaláns quedaban coa boca aberta, o sentir falar de centos de miles de céntimos. Botaban unha risiña, e lle preguntaban:
-¿E logo iso cando ven sendo, en reais?
Tío Fernando empezaba a chamarlles burros, e cantas cousas malas había no mundo, e despois, así de memoria, empezaba a correrlles comas os ceras, e a converter os céntimos en perras, e as perras en patacóns, reais e pesetas, hasta chegar os pesos. Os burros dos chaláns, como el lles chamaba, o ver tantos céntimos convertidos en tan poucos pesos, lles parecía a feireada unha ganga, e mercaban o gando aínda que pagaran o dobre do que valían. O pobre de meu tío nunca se dou conta de que, meténdose a chalán, houbera feito unha fortuna. Pero ese éche outro conto.
Entre outras cousas, que contaba dese tío, gustábame aquela anécdota de cando don Xusticio lle quixera poñer medo. Pois era o tío Isqueiro un herexe de primeira clase, e nunca ía a misa, nin daba desmo de ningunha crase para as ánimas. Mal exemplo para don Xusticio que, se todos fixeran coma aquel tío, iria o negocio do crego para o carallo. Daquela don Xusticio disque lle mandaba, ameazas polas beatas da parroquia, tratando de meterlle medo.
-¿Por qué non ves a misa, home?
-Non vou porque eu non sei rezar, que no me mandaron a escola.
-Pois cando morras non te van a enterrar no camposanto.
-Ai pois que me enterren na horta, así medran as verzas.
-Non has de ir o ceo cando morras.
-Eh, se aínda non podo ir de vivo ¿Cómo vou a ir de morto.
-Deus no che vai a abrir camiño.
-Se non me abre camiño, marcho polo medio das leiras.
-Di o crego que cando queiras unha fe de nacemento non cha ha de dar, xa verás.
-¿Logo para que raios quero eu unha fe de nacemento?
-Un día as autoridades cho van a pedir.
-Ai ben, se eles os queren que mos fagan.
O sexa, que non había por onde collelo. Como seria de bruto aquel home que, andando nunha ocasión recollendo nas patacas, e como eran moi pequenas e poucas, enfadouse, e tirándoas altísimas para o ceo, dicía, referíndose a Deus:
-¡Toma! Para estas que me deches podelas méteas no eu.

Contaban que, nunha ocasión, vindo ese tío Fernando dunha viaxe, aló as tantas da noite, lle aparecera o demo nun camiño, en forma de carneiro. Facía lúa coma de día, e o tío Fernando viña por un camiño fondo, todo entretido liando un cigarro, cando un carneiro, grande coma un burro, lle saltou do monte o camiño, mesmo diante dos peso. Estaba o tío Isqueiro mesmo pasándolle a lingua o papel e, e xa feito, díxolle ó demo do carneiro, así coma se nada fora:
_¡Xa sei quen es!

O demo, que estaría todo o tempo maquinando de que forma poñerse, para meterlle medo, doulle tanta rabia que o recoñeceran, que disque marchou polo monte abaixo pegaba cos cornos no cu. De rabia seria, digo eu. Pois, a esa crase de home decidiu don Xusticio poñerlle medo, segundo contaba o tío Antón, para facelo vir o rego. Don Xusticio sabia que a homes coma ese, non era fácil amedrentalos, polo que había que facerlle algunha diabrura ben feita; que o tío Fernando tiña demostrado que aínda non lle tiña medo o demo. Pero o don Xusticio tampouco daba puntada sen liña, e armoulle unha de prognóstico reservado. Sabia o crego, informado polas beatas, dun punto frouxo de meu tío Isqueiro. A debilidade de meu tío era que, tódalas noites, á mesma hora, por alí as once da noite, chovera ou xeara, el ía o fondo da horta a cagar, e de paso a fumar un cigarro. Pola parte debaixo da horta pasaba unha corredoira fonda, toda cuberta de silvas e ramallos, polo que era moi escura, e lle chamaban a Corredoira Cega. Alí, dicía a xente, mataran un home unha vez (non sei para que dicía que o mataran un vez, se a un home non se pode matar dúas veces. Pero así era como falaba a xente. E dicían que a alma dese defunto andaba por alí penando de noite, coma a alma do tío Farruco. Nono matarían ben, pensaba eu cando se falaba daquela morte. O caso era que, a xente tiña medo de andar por a tal corredoira de noite. Eu, cando era un rapaz, aínda de día non quería pasar por alí, que aínda de día tiña medo. Pois ¿qué pensas que lle armaron as beatas o tío Fernando, encirradas polo crego? Vestirse de Estadea, e pasar pola corredoira, para facer cagarse de medo o tío Isqueiro.
¿Non sei se sabes qué era a Estadea? Preguntoume a este punto o amigo.
-De onde son eu chamábanlle a Santa Compaña d´xenlle.
Como queira que lle chamaran, a lenda era aterradora. Dicían que eran os ósos dos defuntos, daqueles que non foran enterrados en camposanto, polo que andaban de aquí para alí, coma o can de moitas vodas, de cemiterio en cemiterio, coma o que vai de romaría, buscando un sitio onde descansar en paz, ou eu que sei. Era perder o tempo o tratar de esconderse de tal casta. ¿Pois qué clase de almas poden ser esas, que nonas queren nin no ceo nin no inferno? Seica tiñan boas narices, e cheiraban os vivos a legua, así como os vivos olen os mortos; e cando cheiraban a un vivo xa ían a por el, e o arrastraban polas silveiras hasta que o deixaban coma o trapo dun afiador.
Pois iso todo lle esperaba o pobre do meu tío Isqueiro, unha desas noites, mentres cagaba tranquilo no fondo da horta. As beatas, disfrazadas con sabas, e cargadas con cadeas dos burros e dos cans, e armadas con fachuzos de pallas, estaban na corredoira, esperando por o tío Isqueiro, unha noite pechada. A hora sinalada, coma de costume, baixou o tío os pantalóns contra a silveira, sen sospeitar o que lle esperaba.. Aínda ben non prendera o cigarro, que lles serviu de sinal ás beatas, elas prenderon os fachuzos de pallas, e botaron a andar pola corredoira, murmurando macabras palabras e facendo ruído coas cadeas. Pasando por onde estaba o tío Fernando, dixeron todas o mesmo tempo:
-¡Aquí cheira a vivo!
-¡Tamén cheira a merda! -contestoulles o tío Fernando, sen coller medo ningún.
As mulleres recolleron as cadeas, apagaron as pallas e, mais tesas que as vergas dun canizo, marcharon para a casa, co rabo entre as pernas, coma os cans cando levan un couce no cu.
sen embargo ese tío, nunha ocasión, colleu un medo que se cagou polas pernas. Sucedeu o día que foron, el amais o tío Penedo, a tocar a campá pola morte do tío Mingos, que era capador. Xa che contarei a historia dese tío amais da súa morte, que te has de rir, xa o verás. Despois de avisar o crego, ó enterrador e de tocar a campan, os dous tíos foron para a taberna, a encherse de caña e a contar contos. E tratándose de capadores, tamén xa se pode imaxinar do que se falou alí na taberna. A parte deso, tamén falaron de almas en pena, trasnos e estadeas; desas causas do medo, que é do que se fala cando se trata de mortos. Meu tío Isqueiro, que non cría nesas cousas do outro mundo, seica se enfadou, o escoitar tantas parvadas, e lles dixo ós presentes:
-A mín pétanme nos collóns todas esas beberías que falades. ¡Carallo, xa!
-Ben, Fernando, ben. Ti moito falas aquí, pero se te viras por aí de noite e che aparecera algunha alma en pena...
-Eu cago nas almas en pena e en todos os mortos xuntos. ¡Carallo, xa! -gritou meu tío Isqueiro; porque el era así de herexe, especialmente cando tiña unas copas no corpo. Acalorouse a causa, porque algúns dos presentes sentíronse ofendidos por Fernando ofender os mortos. E argumentando así, chegaron a aventurar un cuartillo de caña, a que meu tío Isqueiro non tiña collóns a ir o camposanto, e dicir alí o que dixera na taberna. Meu tío Isqueiro, tal vez para demostrar que o capador Mingos non lle había pasado a caparota, nin corto nin preguiceiro, botou a andar para o cemiterio. Sucedeu que, o enterrador, que non contaba con mortos aquela semana, fixera os plans para outros traballos, que aquelo de enterrador era unha extra; porque na parroquia non morría tanta xente como para poder vivir dos mortos. Daquela, cando o chegar a casa a muller lle dou a noticia de que morrera o capador, dixo:
-Pois tocoume ben os collóns o capador ese, que mañá tiña que ir o monte por un carro de louza, e xa teño un xornaleiro buscado.
Así que, para matar dous paxaros dunha pedrada, como facía lúa chea, decidiu escaravellar a fosa aquela mesma noite. Meteu algo de comer no corpo, colleu as ferramentas e marchou o cemiterio a escaravellar un furaco para Mingos. Era, o home aquel, un bo enterrador, coñecedor do seu oficio, e sabía que os mortos que el enterraba, non saín nunca máis de alí, po lo que el non lles tiña medo ningún. Pero aquela noite papou un medo do demo, cando sentiu chegar a meu tío Isqueiro insultando os mortos todos. Pois o enterrador pensou que era algún tolo, ou que eran os mozos que, decatados de que estaba el alí de noite abrindo un furaco para o Capador, ían a facerlle unha broma pesada. Porque a xuventude, daqueles tempos, sempre estaban inventando trasnadas para divertirse. Quedouse o enterrador caladiño no furaco, escoitando a meu tío Isqueiro insultando os mortos:
-Mortos, pantasmas e demos, aquí cago eu por todos vós... e se tedes collóns saíde a fora -insultaba meu tío Isqueiro.
Coñeceu o enterrador a voz de de meu tío, e pola voz tamén comprendeu de que xa era a caña a que falaba. Doulle doulle rabia o enterrador, de que un home andara facenda aquelas trasnadas de noite polos cemiterios e, así como estaba con unha migalla de medo no carpo, saíu gritando da tumba disposto a enterrar o tío Isqueiro naquel furaco:
-Ti vaste a cagar, agora mesmo, na puta madre que te pariu, xa verás -gritoulle o enterrador.
O tío Isqueiro non recoñeceu a voz do enterrador, e pensou que era un defunto saíndo do furaco. E o tío colleu tal medo que pillou a correr por aquel adro que non poñía os pes no chan, eso que xa ía vello para tales trotes. Chegou a taberna sen fala, acorando que parecía que os bofes lle ían a saír pala boca. Disque cheiraba que apestaba, porque se había cagado po las pernas, e din que a merda do medo e a que máis cheira de tódalas merdas. Preguntábanlle os homes da taberna que lle pasara, pero o tío Isqueiro non podía dobrar o alento, e menos dar fe do que lle pasara. Aclarouse todo cando chegou o enterrador esbarafundando, e arre do demo que lle ía a estalar a cachola coa pala a meu tío Isqueiro.
-Heiche de dar eu facer chistes cos mortos, ¡fillo de puta! –gritaba o enterrador baixándolle palazos, e o tío a escapar.
Cando o enterrador se informou da aposta, e de que Isqueiro non fora alí coa intención de meterlle medo a el, se riu coma os demais, tomado unha copa a conta do cuartillo de caña que meu tío perdera na aposta.
***********************

TÍO PENEDO

Meu tío Penedo, era, de toda a familia, o máis estrambótico. Era o cuarto da rolada. Ese tío tiña un burro que era máis malo que a peste, e meu tío chamáballe Alcalde, e o burro entendía por ese nome. O tío Penedo estaba aburrido daquel animal, e quería vendelo, pero non llo querían nin os xitanos, porque o animal estaba picado que así di dos burros e cabalas que botaron unha cana o aire. De aí o refrán que di: aquelo que non se coñece non se estraña. Pois eses animais, cando proban, despois non hai deus que os recade. O burro de meu tío Penedo, cando ventaba unha burra en sazón, rompía portas e cancelas, remoia as cordas, ou rompía as cadeas, pero non había fortaleza que o recadara; el soltábase de calquera xeito, e marchaba os catro pes polas leiras, dándose golpes de peito coma as monxas, pero con unha devoción máis grande.
Na mina aldea non se chamaba a ninguén polo seu nome, e a meu tío Penedo lle puxéranlle ese alcume porque sempre se vía parado no medio das leiras en mangas de camisa, sen facer nada, e mirando desde lonxe parecía unha pedra. A el non lle daba rabia ningunha aquel alcume, e por Penedo era coñecido hasta ben lonxe. O que a el lle daba rabia era que, a xente, o sentindo ornear o burro, dicían:
-Aí vai o burro de Penedo -que era coma se lle chamaran burro a el mesmo.
-Cando venda o burro -dicía el- hei de mercar un mulo, así a xente vai a dicir: ai vai o macho de Penedo.
Fixo, o fin, un trato cos xitanos, e cambiou o burro por un mulo. Pero tratos cos xitanos xa se sabe que resultados traen, e o mulo resultou aínda máis tramposo que o burro, polo que logo se fixo tan famoso coma o seu predecesor. Despois a xente, como de chiste, cando vían pasar o mulo, dicían:
-Aí vai o macho de Andresa -que así se chamaba a muller do tío Penedo.
Había no medio da aldea unha pequena praza, e alí había unhas pedras grandes, postas a guisa de bancos para sentarse, que formaban un medio círculo; que era alí onde o galo do tío Andrés aprendeu a xogar as cartas. Alí tamén había un castaño que daba sombra cando tiña follas. E naquelas pedras, a sombra do castaño, sentábanse os homes a falar e descansar. Pero, co tempo, cada pedra foi acaparada por unha persoa, coma se fora da súa propiedade, privada. ¡E Deus nos librara de que un rapaz estivese alí sentado cando chegaba o dono daquela pedra! Ou tiña que dar o zoco ou levar co mango dunha aixada nas costas. Pois, sentados naquelas pedras, oín eu o tío Penedo contar algunhas das súas mentiras, que el nunca un verdade dicía. Quedoume na cabeza unha discusión que tiveran el amais o seu medio irmán, o tío Longueiro. Falaban dos fillos que tiñan na Arxentina, e dixo o tío Longueiro:
-En Bos Aires, se o meu fillo lle peta, alí non se move un tren.
-Pois sen permiso do meu, alí non se move un peso -lle retrucaba o tío Penedo.
Cando eu cheguei a coñecer os fillos, comprobei que era certo; pois o fillo do tío Longueiro era señaleiro do tren, e o do tío Penedo era porteiro no banco central. Así que, se un non daba a sinal e o outro non ebria a porta do banco, deixaban o pais parado.
Coñecín a tódolos fillos do tío Penedo, que eran meus curmáns segundos. Digo eran porque algúns xa morreron. Eran unha chea deles, que o tío Penedo para todo era un folgazán menos para foder. O do banco era o mais novo, e o último en emigrar. Tróuxenlle eu unha libra de unto, coma recordo do pai. Pareceume bobada, aquelo de levar unto para tan lonxe, e díxenlle que iso non llo levaba, que lle daba cheirume a roupa. Daquela o tío Penedo contoume unha anécdota do fillo, para demostrarme que aquelo do unto era algo sentimental.
A pobre da tía Andresa, despois de parir tantos fillos, e traballar coma unha burra, e sen comer, quedou baldada, tirada na cama. Daquela era ese fillo o que facía os traballos todos da casa, coma cociñar, coser, e lavar a roupa, entre outras cousas. Dicían que aquel rapaz inventaba máis que o demo, para sacar o traballo adiante sen traballar moito. Parece ser que foi o que inventou as máquinas de lavar a roupa. Pois a roupa, que xa moita non seria, el a levaba o río e a deixaba nalgún remanso, onde facía remuíño a auga, e lle botaba enriba uns paos e uns croios, así coma se facía co liño, e a deixaba alí oito días. Así a auga, o arremuiñar a ía lavando coma unha lavadora. Nin xabón facía falta. Despois a estendía no prado a secar, e xa estaba.
Naqueles tempos o fío de coser andaba escaso, coma tantas outras cousas, pero o rapaz non tiña problemas con tal escaseza. El pillaba tódolos foguetes das festas e lles quitaba o fío, e con unha subela de zapateiro, cosía calzóns e camisetas, bragas pantalón, chaquetas, sabas, e canto farrapo rachado había pola casa. Para cociñar era o mesmo. Arrincaba canta cousa vía verdear polas hortas -tanto que fora na deles coma na de calquera- e o pote con todo. Se había algunha faba, ou pataca, tamén lla botaba, e disque dicía que non era veneno. Tiña un oso colgado na cheminea, tamén con fío de foguete, que o botaba dentro do pote, dicindo que lle daba moito sabor o caldo. Cando lle paresia que xa lle dera sabor dabondo, tiraba do fío e o colgaba na cheminea para outra vez. Pois sucedeu que, nunha ocasión, andando o tío Penedo o xornal déronlle, en pago polo seu traballo, unha libra de unto. O rapaz, que non sabia o que era, preguntoulle o pai, a medida que cheiraba o unto:
-¿E logo para que é esta merda, meu pai?
-Este é unto. Amolece moi ben as verduras e fai un caldo machucho. Hoxe si que lle podes botar de todo o pote.
Esmerouse daquela vez o rapaz. Foi a leira e arrincou unha ducia de nabos, e tirounos no pote, con terra e todo. Tiñan un cesto de patacas de semente, quitoulles os ollos para plantar, e os cachelos os cimbrou no pote tamén. Foi a horta e arrancou dúas coles e tamén as mesturou co resto. Feito o cal botoulle a libra de unto o pote, con papel e todo. Pillou no curral unha gabela de toxos e lla arrimou o pote, metade por debaixo e metade por riba, así coma quen vai chamuscar un porco. Feito aquela lle chimpou un brazado de penica, púxolle lume, e foi a brincar cos outros rapaces, mentres o caldo fervía. O pote ferveu e ferveu, hasta que o caldo quedou coma unhas papas. Con tanto unto, o caldo quedou rancio, que non había can que lle metera dente, pero o tío Penedo non se cansaba de comer nel, dicindo que ardía nun candil.
Pois o tío Penedo lle quería mandar o unto o fillo, en recordo daquel caldo tan bo que fixera. E eu pensei que era unha forma de mostrar cariño o fillo, e leveillo. Fun a ver o curmán aquel o banco, para darlle o regalo, e alí o atopei, con un traxe azul todo cuberto de botóns dourados, e uns zapatos que facían pestanexar de tanto que resplandecían. Se lle fora a fame do corpo, e tiña unha barriga que metía respecto. Eu, cando o vin na porta, así con aquela facha, pensei que era o dono do banco, e preguntei se traballaba alí un tal Antón do Penedo.
-¡Ese son eu, me cago en deus! -contestou todo emocionado- e agregou: -¿E logo quen es ti?
-Eu son Manuel, o teu curmán.
-¡Ai como medraches! Eu acórdome de cando eras pequerrechiño coma un cágacho -díxome moi emocionado.
Deille o unto, recordándolle porque o pai llo mandaba, e notei como as bágoas lle querían escapar dos ollos, pero el doulles atrás e nonas deixou ir. E cando se lle foi aquel nó da gorxa, que eu lle vía andar darriba para baixo, preguntoume:
-¿Qué che parece este traxe? Se me ven con el na aldea habían de pensar que son un xeneral -e botou unha risa tan grande, que toda a xente no banco pillou un brinco.
Moitas cousiñas me fixeron cavilar, os curmáns eses meus. Non tiñan preparación ningunha, aínda menos que min, pero se defenderon coma gato barriga arriba, e sempre se vían limpos. Uns axudaron os outros, e progresaron co seu suor, sen facerlle mal a ninguén, que iso, polo mundo adiante, xa ten o seu mérito. Pensei eu moito na súa nai, aquela santiña, que eu namais me acordaba de vela tirada na cama e despois no queixón. Que fachendosa se houbera sentido ela, se puidera ver ós seus fillos tan ben criados. Pensaría, sen dubida, que aquel sacrificio que ela fixera, para parilos e crialos, había sido ben recompensado. Pero, a pobre morreu sen velos; e só Deus saberá canto ela pensaría neles, cando estaba tirada naquela cama, da que nunca se levantou hasta que a sacaron cos pes para diante.
Contaban que, o marchar o primeiro dos irmáns, pediulle os cartos prestados a un tal Fariña. Eu non cheguei a coñecer a ese home, pero sentín contar que era o prestamista da aldea. Segundo os contos, era un solteirón avarento, que non pensaba mais que nos cartos. Seica tiña unha forma moi curiosa de prestar o diñeiro. Como non sabia de porcentaxes, prestaba dos e lle había que devolver tres; pero o tempo non contaba. Sen embargo, segundo contaban na casa, reclamoulle un diñeiro a mina avoa. Seria porque ela non levaba trazas de devolverllo, digo eu. Miña avoa seica lle implorou:
-Déixamos un tempiño máis, home, que teño que mercar un xarope, porque me acanean as pernas coa debilidade.
-Tamén a min me abanican os collóns -seque lle contestou el.
A xente seica lle dicía:
-¿Por qué non buscas unha muller e te casas, home.
-A ónde hai pan elas virán -dicía el.
Pois a ese tacaño pediulle os cartas da viaxe o fillo máis vello do tío Penedo, así sen garantía ningunha, e prestoullos. Como era fillo do Penedo, e o refrán ben di: Dime quen é teu pai e che direi quen es ti, cando a xente se decatou do trato, comentaban, con unha risiña de satisfacción:
-Desta volta Fariña meteu as de andar.
-¡Ai logo os vai ver!
-Xa lles pode botar terra...
-Ou un galgo...

Fariña calaba e ría por dentro, así coma aquel que sabe o seu negocio. Mandou os cartos aquel curmán, amais a pasaxe doutro irmán. E así, axudándose uns os outros, foron marchando todos. Cando marchou o último, estaban comendo os callos na casa de Torres na Coruña, e os labradores queixábanse do que custaba mandar un fillo para as Américas -que non pariran tantos, diríalles eu-. Un mandara dous e outro tres, e todos deixaban ós pais tambaleando. Daquela saíu o tío Penedo, e lles dixo:
-¿Qué falades vós, miserables labradores? Eu mandei sete, e aquí estou, de pe coma os cabritos. Claro que, se eu fora un labradorucho de merda, así coma vos, sentábanme de cu no chan.
Sentábano de cu, e o único que el fixera era encherse de callos cada vez que acompañaba un dos fillos a Coruña para velos marchar. Cando marchou o último fillo, e non había quen fixera de comer, coser e lavar, o tío Penedo dedicouse o xornal, así algo ía comendo.
-E a mina muller -dicía el- o non traballar tampouco precisa comer.
El, cando ía o xornal, comía o máis que podía e facía o menos posible. Era un home deses que non tiñan arte para facer un fungueiro. Polo entroido lían as amoestacións, que eran unha serie de bromas escritas en verso, que lles lían á xente, sobre das burradas que durante o ano fixeran; e acórdome que tamén leron do tío Penedo:
“Chegando a casa de Penedo
que é un home moi arteiro,
quixo facer unha artesa
e saíulle un galiñeiro...”

Arte non tería, para traballar, pero si para comer; pois moitas anécdotas se contaba del, de cousas que facía para comer máis e traballar menos. Ninguén era man aberta naqueles tempos, para darlles de comer os xornaleiros; pero había unha casa que lle chamaban a Casa do Can Grande, porque sempre lles gustaba ter cans que comeran a xente. Pois naquela casa, que se daban de ricos, mataban os xornaleiros de fame. E nunha ocasión, estando o tío Penedo plantándolles unhas coles na horta, chamouno a dona da casa para merendar. A merenda consistía nun ovo frito e unha frangulla de boroa. Mentres el merendaba aquela fartura, a muller lle encargou coidar dun neno pequeno, mentres ela ía a fonte por unha sella de auga. Tan pronto como a muller marchou, colleu o tío Penedo unha migalla de pan, mollouna na xema do ovo e untoulle o fociño o neno con ela, e despois doulle un par de hostias coma quen llas dá a un home nunha romaría, para que chorara ben. A muller volveu da fonte, e vendo o neno chorando daquela guisa, preguntoulle o tío Penedo si o neno se había magoado. E díxolle el:
-¡Qué se ía a magoar, muller! Tíñalo morto de fame, e cando me viu comer, dou en chorar e lle tiven que dar o ovo todo, amais o pan, e aínda non lle chegou, por iso chora.
A muller entrou polo aro, e lle fritiu outro ovo o tío Penedo, e lle dou outro anaquiño de pan. Nesa mesma casa, noutra ocasión, tiñan de merenda unha sardiña para cada xornaleiro e seica se esqueceron do tío Penedo, e a el lle daba apuro pedila, e pasando o gato o pé del, co rabo levantado, e o tío Penedo lle apertou o rabo. O gato botou un miau, e díxolle o tío Penedo:
-¡Tó, gato! Xa che darei a escama, cando me dean a sardiña.
Noutra ocasión foi a plantarlle unhas patacas a mina tía Carmela, que eu a alcumara co nome de tía dos freixós, porque ela nunca facía outra cousa para comer, mais que freixós. Pero aínda que non facía máis que freixós, os facía ben, seria pola práctica, digo eu. Cando alguén lle facía algún traballo, a tía esmerábase e lle ciscallaba o freixó algún touciño, que previamente fritía en rodaxiñas moi delgadiñas. Sempre preparaba o almofado non menos de dúas horas antes, para que inchara a fariña, iso dicía ela. Dicía que se a fariña inchaba na auga, non inchaba despois no bandullo, e así o freixó non caía pesado. Tiña moita práctica en darlles a volta no aire ás tortillas esas, e lles daba voltas hasta que as mareaba. A min moito me gustaba verlle dar voltas a tortilla, porque eu esperaba o día que o freixó lle caera na cinza para rirme. Pois naquela ocasión, da que estou contando, caeulle. Tiña o tío Penedo moita fame aquel cia, e esperaba o freixó con impaciencia; pero a tía Carmela meta darlle voltas no aire, o condenado do freixó; e lle dicía o tío Penedo:
-Xa está, Carmela, non lle deas máis voltas.
-Unha voltiña mais, home, unha voltiña máis -ela contestaba.
-Non has de parar hasta que o tires na cinza...
¡Para que llo diría! ¡Catapún! Aló se foi o freixó a cinza, rompéndose en anacos, e mesturándose coa borralla.
-¡Ai non me leve o demo! E ti es meigo, Penedo -gritou a tía Carmela facéndose cruces.
-Xa cho dicía eu! Malla o deus que te fixo, a ti amais o freixó -gritoulle o tío Penedo con desesperación.
-No berres, home, que che fago outro axiña, non te poñas enfadado -dicía a tía Carmela.
Coa fame que o tío Penedo tiña, porque ó ver bailar o freixó na tixola lle abrira aínda máis o apetito, pensou que ía a morrer de fame antes de estar listo outro freixó, e díxolle a tía Carmela:
-Xunta ese así como poidas, Carmela, que eu cómoo o mesmo. Que o labrador que non come un carro de merda o ano, tampouco se pode chamar labrador.
E o tío Penedo papou o freixó con unha libra de cinza todo revolto. Cando o vían andar o xornal, sen ir a casa en todo o día, preguntábanlle as mulleres:
-¿E ti décheslle algo de comer a Andresa hoxe, Penedo?
-Po que fai, comeu dabondo.
-¿E deixácheslle auguiña, para que bebera, home?
-Auga non, pero deixeille xerez, e viño de Málaga -dicía o moi socairo.
E a pobriña da tía Andresa pasaba días enteiros sen comer nin beber. As veciñas, cando podían, levábanlle algunha cousiña, pero, como aínda para elas non chegaba, o que lle levaban non valía máis que para abrirlle a fame e prolongarlle a súa agonía. Cando se fala de exploradores e náufragos, deses perdidos que pasaron días e días sen comer, e viviron, tiñan que aprender daquela muller. Quen puidera saber de que sentimentos, ou recordos, se alimentaba aquela alma para poder seguir vivindo, namais que do aire. O crego levoulle tantas veces os sacramentos que, cando montaba no cabalo, xa o animal tiraba para alí. Pero, como a cada cocho lle chega o seu Sanmartiño, veu unha mala caída de folla e a levou. Debeu sufrir moito nos últimos momentos, que hasta lle pediu o home que fora polo médico.
-Vai a buscar o médico, Penediño, anda home, que vou a morrer.
-Se vas a morrer, o que ti queres será un crego -dicía el.
-Ai, meu Deus, que home mais cru me tocou.
-Pois fódete, buscaras un cocido.
Mais tarde, sentiu ela revolver nas potas, así como fan os ratos a ver se atopan unha frangulla, e desde arriba, que se oia coma se estivera abaixo, polas rendixas abertas das táboas, preguntoulle ela:
-¿Es ti, Penedo?
-Non, son o demo que te ven buscar.
-¿Fuches polo médico?
-Fun.
-¿E qué dixo, home?
-Que era de morte.
-¡Ai, Deus meu! ¿E vou morrer así, entre catro paredes?
-Se queres tiro unha delas, e morres entre tres.

Entre catro paredes morreu, a pobre da mina tía Andresa. Falouse de que tivo o tío Penedo un detalle moi estraño, o día do enterro. Cando xa ían a marchar co cadáver, lles dixo o tío Penedo os presentes, dunha forma moi compasiva:
-Saíde todos para fóra, ide , que teño que falar con Andresa.
Foise a xente toda para o curral, e el estivo con ela un cuarto de hora ben cumprido e, o cabo dese tempo, saíu para fóra lixeiro aliviado, coma o que confesa os seus pecados, e dixo:
-Xa podedes levala, que xa falamos todo o que tiñamos que falar.


O COCHO

Coa morte da tía Andresa, tamén perdín eu un bo amigo. Pois seica cando a tía Andresa estaba dando as últimas boqueadas, xa mais morta que viva, de súpeto pillou un brinco na cama, e gritou:
-¡Ou Penedo! Hai que matar o cocho, que vou morrer e a xente non vai a ter nada que comer.
E dicindo iso caeu para tras xa morta. Mataron o porco e fixeron dous velorios a un tempo. O porco moito que comer non tiña, pero era costume, naqueles tempos, aínda que o defunto houbera morto de fame, ter algo que comer para os que viñan o velorio, amais ó enterro. Aquel animaliño era todo osos e coiro, que despois de chamuscalo, quedou coma o galo de Morón. O porco aquel, amais eu, éramos moi amigos, que nunca outro amigo tan fiel tiven coma aquel. Eu non chorei por mina tía, pero chorei moito polo porco. Os porcos teñen fama de ser sucios e comellóns, e por iso lles chaman porcos. Pero se tiveran oportunidade, serian limpos; que, como dicía miña tía Muiñeira, nunca cagan na cama coma os menos. E son máis listos que do que a xente pensa; tanto o máis que os cans. E se son ben tratados, tamén son cariñosos, dicía mina tía Muiñeira. Pois todas esas calidades, e outras máis, as encontrei eu naquel porco do tío Penedo. Debía de ter unhas cinco ou dez anos, o porco aquel, pois eu sempre o recordaba igual. A xente lle preguntaba o tío Penedo:
-Ou Penedo ¿E ti para qué queres ese porco, se nunca o matas?
-Coida da casa, e non anda espertando a xente ladrando, coma os cans -dicía o tío Penedo.

O porco, cando non andaba buscando algo que comer polas corredoiras, como facían as galiñas, deitábase na eira, e con mostrar os dentes, cans e gatos saían correndo coma se lles puxeran lume. Tivera os anos que foran, nunca unha comida quente lle deran na súa casa. Andaba polas corredoiras coma o porco de san Antón, e de noite polas eiras, coméndolles a cea os cans, que escapaban del coma do demo. Como non tiña que durmir no chiqueiro, estaba sempre limpiño, con unha pelaxe que o cobizaban os raposos. Era delgadiño coma unha muller modelo, e corría tanto coma unha lebre. E de tanta fame que pasaba, aprendera a subir ós carballos para comer landras. Eu usábao para abrir portelos nas hortas. Pois, gustáballe tanto o pan que, se un lle mostraba unha frangulla e a tiraba do outro lado dunha parede, o animal facía un furaco, anque fora nun valo de pedra, para pillar o pan do outro lado. Despois eu pasaba polos furacos que el facía, e baleiraba as hortas de canta pera ou mazá houbese. Despois íamos os dous para o medio dun maizal, ou detrás dunha silveira, e alí comíamos todo o botín. Eu dáballe a froita dura e picada do verme, así coma mondas e carozos, pero el era de bo dente e nunca protestou. Póxenlle o nome de Rufo, nome que eu collín prestado dunha cocha de meu tío Pascual, que lle chamaba Rufiña, e ó cocho gustáballe máis aquel nome que o de porco. Entendía todo canto eu lle dicía, e eu tamén entendía o que me dicía el. Tiña o oído do demo, e cando eu chamaba Rufo, estivera onde estivera, se presentada xunta min máis axiña que un galgo. Para aquel animal no había camiños nin carreiros: el atallaba polo medio das leiras ou das hortas, e se presentaba xunta mín en menos tempo que canta un galo. ¿A ver se non é unha pena, que un amigo así, tan fiel, termine na pota?

*********************

TÍO LONGUEIRO

Longueiro era o seu alcume, porque era o home máis alto da parroquia, longo e delgadiño. Parece ser que a miña bisavoa quedara viúva moi nova, cos fillos aínda sen criar e, o quedar viúva, con todos eses nenos, seica se arrimou a un langarilla charlatán, que andaba vendendo amallós dos zocos polas feiras; e desa xuntanza saíu o tío Longueiro. E seria porque o oficio do pai era vender cordóns, que o tío Longueiro saíu delgadiño e longo coma unha trenza. O charlatán aquel, pai do tío Longueiro, en vez de darlle unha axuda a bisavoa, que con esa intención se xuntara ela co charlatán, el axudáballe a comer o pouco que había, e así foi que ningún dos fillos foi a escola, que todos tiveron que traballar a penas botaban a andar.

Eu odiaba o tío Longueiro, polos tratos que me daba; pois xa eu era case que un mozo e aínda el me andaba dando patadas no cu. Rara vez fallaba co zoco, porque o home era todo pernas e chegaba a lonxe con elas. Dicían que cando fora a medirse, para o servicio militar, non dera a talla, e os outros mozos se rían del, chamándolle anano, e el seica dicía:
-Aínda teño tempo a medrar, e aínda hei de ser máis alto que vos todos, xa o veredes.
Pois dou en medrar que non paraba. Pero so lle medraron as pernas. O corpo parecía o corpo dun neno que ía andando en zancos. Había, como dixen, unhas pedras na plazoleta da aldea, onde se sentaban os homes, e especialmente os vellos, para falar e determinar cousas que había que facer: compoñer camiños, achanzar valos; cerrar portelos, repartir a auga dos prados; picar muíños e escaravellar fontes. Cousas así da aldea e dos vellos, que eran todos traballos inútiles, pero que aquela xente tomaba moi en serio. Aquelo paresia o Foro Romano, e nós, os rapaces, éramos uns caligulas, tratando, por tódolos medios, de foderlles a democracia os vellos aqueles. Todas aquelas picardías, que lles facíamos, eran en vinganza por non deixarnos sentar nas pedras. Meu tío Longueiro era o peor de todos, e eu penso que daba antes un cuartillo de sangue que deixar sentar a un rapaz na súa pedra. Por ser longo, escollera a pedra mais alta, e cando pillaba a un rapaz subido a ela, xa lle daba unha patada no cu. E como dicía, había que ter moito coidado con el, porque tiña moita puntería co zoco, e rara vez fallaba. Co tempo funme dando conta eu de porque sempre o tío Longueiro me pillaba o cu co zoco. Os cus dos rapaces, por estaren afeitos a levar patadas, aprendían cedo a ver vir o zoco; pero sucedía que case tódolos homes da aldea tiñan as pernas curtas, e como as do tío Longueiro eran máis longas, o cu non calculaba ben aquel perigo, así era como non fallaba.
Eu lla tiña xurada, e coma min outros rapaces. Pois, un deses atardeceres, dun día caloroso, cando a xente tivera que aproveitar a fresca do atardecer para facer o traballo, tamén nós os rapaces aproveitamos para facerlle unha diabrura o tío Longueiro. Recordo que tódolos rapaciños e mociños da aldea, tomaron parte na trasnada. Cagamos todos na pedra ata que tería unha cuarta de merda en toda ela. Non se fixo esperar o tío Longueiro que, como alí debaixo do castaño xa estaba escuro, sentouse na pedra sen mirar o que alí había. De alí a un pouco, dixo el:
-¡Arre carallo, que está ben quente esta pedra hoxe...
Levantouse e meteu as mans alí, para asegurase que era no que estaba sentado. Pois marchou sen dar palabra, e nunca máis naquela pedra se sentou. Foi unha fechorias moi celebrada aquela.
Tiña, o tío Longueiro, unha horta que daba a un matuxo, porque a súa casa era a última da aldea, de onde xa empezaba o monte. Había, na tal horta, unha cerdeira de cereixas brancas que chegaban moi cedo. Seria porque naquel altiño pillaban as primeiras raias da mañá. E por seren das primeiras eran víctimas de tódolos depredadores: corvos, pegas, merlos e rapaces. Aquel escarnio volvía tolo o tío Longueiro. Tal era a manía que tiña coas afortunadas cereixas que, por coidar delas, non sementaba nin recollía as outras colleitas. Enchía a cerdeira de espantallos e andavías, para escorrentar os paxaros. E para que os rapaces non puideran aganchar a cerdeira, poñía gabelas de silvas entre o toro e as pólas, e pintaba con chapapote o toro. Despois deso aínda se poñía a durmir a sesta debaixo da cerdeira, con unha lata vella e un pao o seu lado. Cando, entres sonos, oía cantar un merlo, sen necesidade de espertarse, golpeaba co pao na lata para escorrentalo. Pois, por estaren tan coidadas, aquelas cereixas eran, para min, coma a froita do ben e do mal, aquela do Paraíso; e eu tamén estaba tentado do demo, e quería comer as cereixas aínda que me custaran a vida. E vendo que non podía saír coa mina, decidín tomar vinganza do tío Longueiro. Acordándome do feito da pedra, aguantei sen cagar varios días, e cando xa estaba que estoupaba, caguei nunha verza de repolo, hasta que a enchín, e aproveitando que o tío estaba durmindo debaixo da cerdeira, achegueime a el caladiño como un raposo, e púxenlle a verza no peito. Despois agacheime detrás da silveira a esperar o resultado. De alí a un pouquiño sentiu o tío o calor amais o peso da merda no peito e refregou as mans alí na verza sen espertar, como para asegurarse o que era, e despois estirouse e desprezouse. E para escorrentar o sono, refregou as mans pola cara e polos ollos, así como fan os gatos cando ventan tronada. Agachado entre as silvas eu retorcíame de risa. Esquecíame dicir que o tío Longueiro falaba finiño, coma as mulleres, e cando se enfadaba perdía a fala por completo. Pois, por iso seria que, naquela ocasión, non dixo nin palabra; foi o alpendre, colleu un machado e cortou a cerdeira. E sen eu querer lle fixen un favor moi grande, pois, cando se quitou aquela ansia de encima, parecía outro home, máis relaxado e traballador.
Ese tío Longueiro, cando era máis mozo, segundo me informei, ía e viña a Habana coma os chaláns van as feiras. Seica foi a Habana sete veces; que a vida do tío Longueiro estaba marcada polo número sete. Tal vez tivera sangre gatuña. Sempre volvía sen unha perra e daquela a muller lle dicía:
-Pero, home ¿a qué vas a Cuba, se nunca unha perra traes?
-Volvéronme a saír os ladróns no mato das pegas -seica lle dicía el.

O das pegas, era un mato de pinos que había cerca da aldea. Alí saían os ladróns a quitarlles os cartos os chaláns que viñan das feiras. O mellor só roubaron a un chalán unha vez, e despois, cando os homes gastaban os cartos en copas, ou en putas, a culpa a levaba o monte das pegas.
Aló en Cuba tiña o tío Longueiro unha negra, segundo contaban os que estiveran con el por aquelas terras. A preta parece ser que estaba moi rica de corpo, pero barata de cara. Que xa di o refrán: As caras feas coidan dos corpos bonitos. Pois a preta, o non ter can que lle ladrara, arrimouse o tío Longueiro. Así que, o tío Longueiro, cando tiña ganas de botar un polvo collía o barco na Coruña, e marchaba a Cuba, que iso aínda moitos ricos nono podían facer. Segundo contaban, os que por esas terras estiveran co tío Longueiro, como a preta era tan fea, el lle mandaba poñerse un saco pola cabeza. Que o refrán ben di, que ollos que non ven corazón que non sinte. Os compañeiros do tío Longueiro colléronlle o tranganillo e, mais ben por foder o tío Longueiro que por foder a negra, cando estaban na cantina, uns entretiñan o tío Longueiro e outros ía a botarlle un polvo a negra. Chegaban imitando a voz finiña do tío Longueiro, que falaba finiño coma unha muller, e xa desde afora do rancho, gritaban:
-Negra mete el saco.
Dicían que era moi obediente para esas cousas a negra e, poñendo o saco na cabeza, xa saltaba no catre. Así todos machucaban nela, e despois, cando o tío Longueiro viña, ela pensaba que xa se fora. Pois, nun deses viaxes, tardou o tío Longueiro sete anos en volver a. casa. Non era a súa costume tardar tanto, como xa dixen, que el ía e viña no ano coma as andoriñas. El sempre encontrara mares calmas, pero, nunha desas funestas ocasións, que máis tarde ou máis cedo o demo pon polos camiños do inocente viandante, pasoulle o tío Longueiro o que lle pasou a Armada Invencible, e unha tormenta levou o barco para Barcelona, envés de traelo para a Coruña. E estando o tío Longueiro argumentando con un aduaneiro, e vendo que non se entendían, porque un falaba en galego e o outro en catalán, quixo un andaluz facer de intérprete, e seica veu correndo, o incauto, desde o remate do mostrador, coma se lle meteran un foguete no cu, gritando:
-¿Pero que dise eze gallego de mierda? Dejázmelo a mí, que le voy a meté una patá en lo huevo, que le van a salí la tripa po lo ojo.
O velo vir tan acalorado, pensou o tío Longueiro que alí mesmo ían a quedar sen tripas e sen ovas. ¿E cómo lle ía a explicar á muller que lle roubaran os ovos e as tripas no monte das pegas? Polo que o tío Longueiro decidiu saca-lo revolver de sete tiros, que ó mercara en Cuba para matar gatos, e lle meteu os sete tiros no peito o andaluz, con tanta puntería que o matou sete veces. E xa se sabe para de onde van os que así perden as súas sete vidas, que se di que van para o ceo dos gatos. Pero eu non sei para que cárcere foi o tío Longueiro. Soamente souben que purgou sete anos, un por cada vida do andaluz. Por iso xa dixen eu que a vida do tío Longueiro esta marcada polo sete.
A muller, comprendendo que o home ía a tardar, e foi adiantando o traballo e tivo un fillo, que se falaba que era do crego. Non era o crego don Xusticio, que fora un crego doutra parroquia que dicían era putañeiro. Cando o tío Longueiro tivo noticias de que a muller tivera un fillo coa axuda dun crego, pensou que aquelo non era trigo limpo, e decidiu poñerlle santo remedio o asunto.
-A ese crego voulle eu a cantar as corenta -pensou o tío Longueiro.
Como o tío Longueiro non sabía escribir, pediulle a un compañeiro de penurias que lle escribira unha carta para o crego. Cando o compañeiro non tiña escrito mais que a dirección no sobre, e só comezada a carta, onde poñía: "Señor cura", chamárono para outra cousa. E o tío Longueiro pensou que xa a carta estaba escrita, cerrouna e mandouna así, con aquela sola palabra. Pois o crego seica lle contestou, e na carta poñía: "Xa te entendo". Así que será certo iso de que a bo entendedor poucas palabras.

Cando o tío Longueiro saíu da gaiola, foino a esperar a Barcelona o capador, meu tío Miguel, que era o home da miña tía Pilara, coñecida co alcume da Mexona. Pois, vindo para a casa no tren, revolto con eles viñan dos toureiros, deses de capa caída, que ían para Madrid. E seica, en atopándose con dos galeguiños, os empezaron a tourear. O toureo comezou por culpa do tío Longueiro, que lle don por contar a súa vida ós toureiros. Contoulles que levaba sete anos sen ir a casa, anque non lles contou por onde estivera tanto tempo. Tamén lles contou que tiña dous fillos, un xa mociño, e outro de cinco o seis anos. Foi daquela cando os toureiros, con moita finura, o empezaron tourear. Deuse de conta o tío Longueiro de que metera as de andar, e de que por iso os toureiros o estaban fodendo; e pensou que para foder xa chegaban os cregos, sen vir toureiros tamén a meter os cornos. E o tío Longueiro, que algo aprendera na cárcere, esperou a ocasión para facerlles un pase os toureiros.
-¿Y le va a dá carreira a lo hijo? –preguntáronlle os toureiros con finura andaluza.
-Si, claro que lles vou a dar carreira... carreira canta queiran -contestaba o tío Longueiro, con sorna galega.
-¿Y ar pequeñito, que carrera le va a dá ar pequeñito? -retrucaban os toureiros, con picardía cornuda.
-Ese fillo de puta quere ser toureiro -espetoulles o tío Longueiro.
Parece ser que os toureiros xa non quixeron tourear máis o tío Longueiro. Recolleron as capas e se mudaron a outro vagón.
**********************

O TIO MINGOS

Estaba casado coa tía Pilara, que era a irmán de miña nai, a primeira da rolada, e despois viña a tía María, miña nai e o tío Andrés. O tío Miguel era capador. A tía era era costureira, ben coñecida polo alcume da Mexona, un alcume que ata non lle caía ben. Eran o matrimonio máis pobre da familia toda, polo que queda demostrado que eso de cortar collóns e dar puntadas non son negocio moi lucrativo. Tiñan unha soa filla que estaba casada co Andaluz, e a rapaza xa non vivía cos pais cando eu era un rapaciño. Xa che contarei eu outro conto dese Andaluz, que ese tamén merece un capítulo aparte –díxome a este punto Manuel. A tía Pilara tería que ser de diferente pai, pois non se parecían as outras irmás nin na pelexa dos dentes. O marido tiña outros tres irmáns, e todos tiña oficio, menos o máis vello. Un era cerralleiro e o outro zapateiro. Eu creo recordar de ver o máis vello namais que unha vez, que fora no velorio do capador. Disque era considerado o parvo da familia, e que quedara na casa para facer os traballos da labranza. Debo de aclarar que, ósos parentes políticos, eran doutra aldea, por iso non estaba eu coñecedor de todo o tranganillo. Falaban de que todos eran moi medrosos e que non se atrevían a andar de noite. Por iso non ían a lonxe, apañándose co que gañaban polas aldeas veciñas. Aínda andaba por alí un conto de cando o capador viñera ás mozas a nosa aldea, a xunto da tía Pilara. Como tiña medo de noite, viñan os tres irmáns a xunto da mesma moza. Seica os mozos da nosa aldea determinaron de meterlles medo e, nunha ocasión, os esperaron no monte ouveando coma os lobos. Eles, os tres irmáns, agancharon cada un a seu pino, e non baixaron hasta que foi día. Disque lle preguntaban uns os outros:
-¿E o teu pino acanea?
-¡Moito! ¿E o teu?
-O meu xa vai a caer.
A mesma tía Pilara era costureira, anque nos tempos que eu recordo, namais que a chamaban para botarlle algún que outro remendo á roupa vella dos rapaces. Eu nunca lle vin facer un vestido enteiro. Por pertencer a toda aquela parentela, sería que os contos da tía Pilara sempre eran de afiadores, capadores, zapateiros e xastres. E sempre eran contos de mexar e cagar.
Dentro dos seus defectos, eran simpáticos, aqueles cuñados da tía Pilara, como polo regular eran simpáticos todos aqueles trapalleiros que andaban polas portas. Aqueles xa ían indo vellos cando eu era rapaz, pero aínda lles duraba o humor. Benigno, o zapateiro, namais traballaba cando chuvia. Pero non era el o que seguía a chuvia, senón que era a auga que perseguía a Benigno. Traía as ferramenta nun cesto, e o cesto o ombro, pendurado dun
pao, coma os vagabundos. A súa marca de anunciarse -xa que todos aqueles viandantes tiñan a súa patente- era gritar:
_¡Pitapó!
-Aí anda Benigno -dicían as mulleres-. Recoller a roupa que vai chover.
Era Benigno de cara finiña, con unha boca pequena, que parecía o fociño dun rato, e tiña un bigote rariño coma as barbas dun gato. Os rapaces, cando o sentía gritar pitapó, tamén corríamo a xunto del e cantábanlle:

Benigno, Benigno, barbas de gato,
batalle un remendo a este zapato.
Nono quero de coiro de vaca
nin de becerro,
que o quero do cu do zapateiro.

-Un día, me leve o demo, se non vos ei de pillar, e me leve o demo senón vos hei de meter a subela no cu -dicía Benigno.
Presenciei eu, nunha ocasión, un trato que fixeron el amais a tía Carmela. Axustaron a cosedura dun zoco por un patacón e un anaco de freixó. O freixó debía de estar feito, pois acórdome que o Benigno comeuno antes de facer o traballo. Cando despois acabou de coser o zoco, díxolle a tía Carmela:
-¡Vai, home! Que lle metiches unhas puntadas ben longas. Como xa comiches, agora a acabar axiña. Pois non che dou o patacón, que este traballo nono merece.
Benigno colleu a coitela, e sen rifar nin dicir parola, descoseu o zoco, e lle espetou a miña tía:
-Aí tes o zoco, Carmela. E se queres que che devolva o que comín, espera a que o cague.
O irmán mais novo era o afiador, ou cerralleiro, como por alí se lles chamaban a eses paraugueiros. Era coñecido por moitos nomes. Uns lle chamaban o cerralleiro das madriñas, pois el chamáballes madriñas a tódalas mulleres. Outros chamábanlle o gobernador, pois, igual que o seu irmán, el tamén tiña o seu moto, e chegando a unha casa, berraba:
_¡El gobernador!
Pero nós os rapaces, chamabámoslle o Coxa da Roda, porque tiña unha perna de pao. Estivera en Cuba, nos seus anos mozos, e aló deixara a perna nunha aposta que fixera, que consistiu en pasar correndo por diante do tren.
-Eu ben pasei, pero a perna quedou detrás e o tren marchou con ela. Non a sentín nada, que sempre andaba detrás da outra. E esa perna aforroume moitos zapatos.
Dicía aquelo porque mercaba un par de zapatos e gastaba os dous no mesmo pe, cando un cando outro. Era gracioso cando usaba o zapato esquerdo no pe dereito, porque daba a sensación de que ía para un lado e marchaba para o outro. Cando o sentían pregoar: "¡El gobernador!" Se algunha muller tiña unha pota furada xa saía con ela, senón o mandaban a merda, así sen reparo. Porque, se lle facían caso, empezaba el coa súa letonia, e non deixaba traballar ninguén.
-E logo, madriña ¿non terá por aí algún cu roto que eu poida gobernar?
-Vai a merda, home, vai a merda.
-¿Por que non vas a darlle a lata a puta que te pariu, home? -dicían as mulleres que tiñan menos paciencia.
Esas eran as cousas menores que lle dicían, para desfacerse del. Marchaba el rindo, coma se lle gustara que o insultaran. Chegaba mais adiante, e o mesmo:
-¡El gobernador! Se gobernan cus rotos, pequenos e grandes. Se tapa calquera furaco, por grande que sexa.
Aqueles homes foron os últimos ambulantes que eu recordo vir polas portas da miña aldea. Pois informeime nunha esfolla, na casa de meu tío Pepe, de onde lle viña o alcume de Mexona a miña tía Pilara. O sogro da tía Pelara, pai deses viandantes, fora xastre, e seica era coñecido polo apoio do Mexón. E a tía Pelara nos contou por qué lle puxeran aquel alcume o sogro. Contou que, o seu defunto sogro, como pasaba naqueles tempos coa maioría deses homes de oficio, lle gustaba moito a caña, e nos últimos anos, o pobre home estaba tan alcoholizado que, ás mañás, non podía enfiar a agulla, de tanto que lle acaneaban. Daquela dicía que ía a mexar a corredoira, e botaba a andar, pero ía a taberna a botar unhas copas. Despois xa podía enfiar a agulla máis pequena do mundo, e coser. Poro a droga pouco lle duraba, e outra vez tiña que ir a mexar. E de tanto facer aquelo, lle quedou o alcume de Mexón. Eso foi o que dixo a tía Pilara.
E xa que estaba no fiado, a tía Pilara seguiu contado contos, ou anécdotas, que lle pasaran o seu sogro, cando andaba a coser polas casas. Tiña moita gracia a tía Pilara contando aqueles contos, pola simpleza con que falaba, sen reparar en nada. Arte que dá a ignorancia, cheguei eu a pensar. Contos dos xastres xa sentira eu moitos, que parece ser que eran os ambulantes máis pícaros de todos cantos oficios andaban polas portas.
Contou a tía Pilara dunha casa a onde ía a coser o seu sogro amais ela. Disque eran unha chea de xente na casa aquela: catro ou cinco homes, outras tantas mulleres, e uns poucos rapaces. Unha das mulleres era unha criada vella, que xa estaba naquela casa desde que era moza. Naquela casa seica facían dos palleiros. Un deles parece ser que era para exposición, e tódolos anos lle ían botando máis palla encima, e así o palleiro ía medrando, e seica xa era coma unha montaña. Aquelo o facían para parecer máis ricos, pois era polo palleiro como se xulgaba a riqueza dun labrador; porque o trigo ía para as huchas, e o único que a xente via era o palleiro. Cando a muller da casa paria, seica os homes todos se pelexaban por matar as galiñas, para facerlles o caldo ás mulleres. En vez de coller unha galiña calquera, e retorcerlle o pescozo, como facían os demais, eles collían fouces, e pillaban detrás das galiñas polas hortas, e non paraban hasta que cada un decapitaba a súa. A criada, xa vella, era desas que xa son coma parte da familia, e que aínda mandan máis que a xente da casa. A muller non diferenciaba a xente dos porcos e facía de comer para todos xuntos, no mesmo pote. Ela collía repolos, patacas, nabos e fabas, e botaba todo o pote, como facía o fillo do meu tío Penedo. A verdura se desfacía toda, cando aínda as fabas estaban coma para cargar unha escopeta. O sogro da tía Pilara xa ía indo para vello e, aínda que nos seus anos mozos fora de bo dente, para entón a maioría dos dentes ían no carallo, que así mesmo dixo a tía Pilara, o contar o conto. O sogro da tía Pilara tiña que pasar as fabas enteiras, coma se foran aspirinas e, segundo as comía, ía a detrás do palleiro e así as cagaba enteiriñas.
-Pero, muller -dicía o xastre a criada- ¿por qué non pos as fabas a amolecer dun día para outro?
-¡Carallo! Moi delicados sodes os xastres. Tiñades que comer merda, a ver se a podiades remoer.
-Ponas un día ou dos en auga, muller, xa verás como amolecen.
-Tamén amolecen na barriga, que alí non teñen outra cousa que facer.
Aló ía o xastre a detrás do palleiro a botalas fabas fora, enteiriñas coma cando as tragara. Despois chuvia e a chuvia as lavaba, e as deixaba branquiñas coma espalencias. Un día díxolle o Mexón a criada aquela:
-Vaia, muller, o fin fixáchesme caso e puxeches as fabas a remollo, que hoxe estaban moliñas.
-Ai amoleceron coa auga do ceo, que as atopei detrás do palleiro -lle dixo ela.

Ó home da tía Pilara gustáballe a caña aínda máis que o xastre, e de beber tanta caña estaba queimadiño e falaba gordo coma se fora un home moi grande e forte, pero era case un esqueleto. A min facía gracia sentilo falar, e facía burla del por detrás. Tocaba moi ben o pito, e os rapaces dicían:
-Ai tío Mingos, tóquenos o pito, home.
O tío Miguel, no estaba seguro se aquelo do pito ía con dobre sentido, pero por si e caso, lles dicía el:
-Un día destes heivos de capar, xa veredes.
Como ía vello, xa ninguén lle chamaba Miguel, e todos lle chamaban Mingos; pero eu, por respecto, á cara aínda lle chamaba tío Miguel. Calquera que tivera un porco para capar, tamén tiña que ter un cuartillo de caña, pois el curaba todo con caña. A metade a botaba pola gorxa abaixo e a outra metade polos ovos do porco.
Aprendín eu, andando polo mundo, que os ovos, sendo tan delicados, son a parte do corpo que máis cabronadas teñen que aguantar, e sen embargo non se perden así tan facilmente. Pero por moito que sufran, e por moito que teñan que aguantar, calquera cousa seria mellor que perdelos nas mans daquel tío meu. Cortaba con unha caparota, que eu penso tiña que ser o coitelo con que a tía Pilara pelaba as patacas; e eu miraba como segaba nos pelexos dos collóns do porco, e pensaba:
-Ou esa caparota non corta nada, ou ten que ser ben dura a pelexa dos collóns.
Despois cosía con unha subela de zapateiro, e fío de foguete. A menos eu sempre pensei que era fío de foguete. Anque lle debo dar crédito o tío, pola práctica con que recadaba os porquiños entres as súas pernas de carabullo. Sentábase nunha banqueta, ou calquera cousa que fora, e collía ós animaliños entre as xeonllos, poñendo o animaliño co cu para riba, e de alí non escapaban, por moito que espoldrexaran. Collía a botella de caña, tomaba un trago e lle botaba outro nos collóns o porco. Despois seguía tomando tragos, a medida que segaba nos forros do animaliño. Os porcos berraban tanto que a veces parecía que falaban. E entre cortar, tomar, desinfectar e coser, berraba o animal medio día. As mulleres, que eran sempre as que axustaban ósos negocios o capador, dicíanlle, vendo tal estranxeira:
-¡Ai, meu Deus Seu! ¿Cómo podes ser tan brutiño, home?
-Vós debedes de pensar que capar é soprar e facer botellas. Pois non che é así. Para capar hai que ter collóns -dicía el- e ríase dos seus chistes.
Que tranquila debeu de quedar a raza porcina, cando el morreu. O mellor foron os porcos os que lle botaron a maldición. Que morrer, todos todos ternos que morrer; pero o demo do tío Mingos morreu dúas veces.
¿Cómo vai a morrer dúas veces? -preguntaredes. Pois xa veredes.
Aqueles cartiños, que o capador gañaba a costa dos paxís dos porcos, ían escorrentando os lobos da porta, como di o refrán; pero cando o tío Miguel xa non servía nin para capar, a necesidade que ouveaba polo curral -que alí aínda non se vía un carabullo de leña para botar o lume- se meteu na casa. Os tempos das costureiras tamén ía pasando de moda, e a tía Pilara xa non daba puntada. E como coa fame aínda os cans se poñen de mal xenio, naquela casa, onde a harmonía xa nunca fora grande, coa miseria había festa todo los días. O Mingos, que nunca puidera calzar os pantalóns cando era novo, quería poñe1os de vello, e a tía, que era moito máis corpulenta que el, de vez en cando lle tiña que recordar, co mango dunha aixada, que quen levaba os pantalóns aínda era ela. Pois unha funesta tarde, polo verán, cando as tardes son longas, estaba a tía Pilara facéndolle a merenda o tío Mingos, unha comida apropiada para un capador, que consistía nun ovo frito, acompañado dunha frangulla de pan de boroa. Pero o capador, como estaba acostumado a ver dous ovos, díxolle a muller:
-Fréteme dous ovos, Pilara, ¡carallo! que un ovo para un home non é nada.
-Non che vai a caer do cu -contestaba ela.
E con aquelo xa empezou a grea: el que dos e ela que un. Así foi subindo a temperatura, hasta que as cousas chegaron a ferver. E cando o acaloramento chegou a tal extremo, o capador se puxo na punta dos pes, coma o galo para cantar e, estirando a gorxa, l berroulle a muller:
-¡Pois hei de comer dous!
-As de comer merda! –gritoulle a tía, o tempo que lle pegou coa tixola na cabeza, de tal xeito, que o deixou frito.
Caeu o Mingos estiradiño no chan, o que se di tan ancho coma longo, e branquiño coma a clara dun ovo batido. Ela colleu medo, e botouse enriba del, dicíndolle:
-¡Minguiños, Minguiños! Non te fagas o morto Minguiños, que me metes medo.
Pero o Minguiños seguía patas arriba coma os escaravellos cando se fan o morto. Nin alentaba, nin movía unha pata, cós ollo espetados no teito. Ela sacudía nel e faláballe dentro da orella, así como lle fan os cabróns as cabras, pero nada: Mingos nin sinal de vida daba. Daquela a tía Pilara empezou a berrar, que os gritos se oían no ceo. Os veciños acudiron os catro pes, coma cando o pastor aquel dicía que viña o lobo. Meteron o Mingos na cama, que xa estaba alí o lado da cociña, porque a casiña era de planta baixa, así coma un cortello. Uns veciños dábanlle aire, outros escoitábanlle o alento, que co barullo que alí había non se houbera escoitado alentar aínda que roncara. Alguén lle puxo un espello nos fociños, e uns dicían que abafaba, e outros que era a humidade. Alguén o picou por todo o corpo con unha agulla, e Mingos non chirlou. Eu penso que o da agulla non seria para comprobar se estaba vivo ou morto, pero que habería sido por algunha débeda que Mingos lle deixara aquela persoa. Se débeda fora tería que ser boa, que Mingos aguantou a tortura sen dicir ¡ai!
Dérono por morto, sen nin sequera preguntar de que morrera. Os veciños, como sucede neses casos, correron a tocar a campá, a encargar o queixón, así coma avisar o crego e a o enterrador; todo a presa, coma se todos se quixeran desfacerse do capador. Pero a festa empezou cando, xa con un anaco de noite fóra, chegou o don Xusticio para darlle os Sacramentos. Aquelo era coma o quen pecha a porta despois que escapou o cabalo, porque aquel crego debía ter un pacto co demo e sempre chegaba tarde para salvar as almas. Armou o seu tingladiño, mal como puido, sobre a mesiña da cociña, e despois de ladrar un anaco en latían, acercouse á cama, onde Minguiños estaba de corpo presente. E mollando un achifánfano de bendicir nun cacharro de auga bendita, que lle arrimou o sancristán, ciscalloulle o tío Mingos unha orballeira polos ollos. Debía de ser ben milagrosa aquela auga bendita, porque o tío estarreceuse con ela e, levantándose de medio corpo na cama, berrou moi enfadado:
-Hei de comer dous ¡carallo!
¡Me falte deus! Dicir aquelo e saír a xente toda por encima do crego, foi todo un. Na confusión, que alí se armou, o irmán coxo perdeu a pata de pao, e saíu saltado nun pe solo, coma os rapaces cando xogan o tinguilipé no recreo da escola. E como era tan medroso, vendo que todo o mundo o deixaban detrás, gritaba el:
-¡Ai pobre de mín amais do outro!
Tío Mingos miraba, desde a cama, aquel batifondo e pensaba que estaba soñando. Pero non estaba soñando nin morto. Co sarteñazo, que lle cimbrara a tía, quedara invernando coma os ourizos, e espertou coa auga bendita, pensando que xa chegara a primavera. Boa a fixo en espertar, que aínda lle fora mellor que o enterraran vivo; pois meteuse nuns gastos que non eran mesteres, como dicía a tía Pilara despois.
-Xa éramos poucos e aínda pariu miña avoa.
Dicía aquelo a tía porque o queixón xa estaba feito, e o furaco cavado, polo que o carpinteiro, amais o enterrador, querían cobrar polo seu traballo; que non era culpa deles se o Mingos volvera a revivir. Despois dun tira e afrouxa, o enterrador desistiu de cobrar o seu traballo, dicindo que o furaco non era traballo perdido:
-Déixeo aberto -dixo o enterrador- que non faltará quen caia nel, que xa veñen aí as festas.
Dicía a xente doutros lugares, uns en broma e outros en serio, que non lles gustaría ser da nosa parroquia, porque sempre se morría antes da festa; e o enterrador facía bromas daqueles contos, e dicía:
-E sen non fora así ¿de qué ía a facer eu a festa?
Pois aquel ano, a véspera da festa, estaba o enterrador na taberna, e comentou:
-Este ano fodéronme a festa ¡coño! que non morreu ninguén.
E indo para a casa, cargado de copas, caeu por un valo abaixo e matouse. Como o furaco de meu tío Mingos aínda estaba aberto, foi enterrárono nel; e despois a xente comentaba de que fora o único aterrador no mundo que xa deixara o traballo feito. Pero o queixón o fixera meu tío Mazarico, que era tacaño, e non perdoaba unha perra nin os mortos. Sentino eu discutir coa a tía Pilara, sobre o negocio do queixón, e cando ela se enfadou, díxolle:
-Pois traio para a casa, home, que tiña pensado mercar unha hucha para gardar o trigo e así xa na compro. E volvéndose a Mingos, díxolle:
-E ti ¡maricón! para outra vez non che hei de dar coa tixola, que has de levar co mazo de tillar os carros, xa verás.
O queixón tivo pola casa máis dun ano, facendo de hucha para o trigo. Mentres tanto o tío Mingos, o pobre, tivo que aguantar moitas bromas da xente, pola súa morte artificial.
-Déixate de tocar o carallo, Mingos: cando morras morre coma a xente, e non te fagas o morto coma os escaravellos.
-¿E cómo te trataron por aló, Mingos?
-Seica a morte non quere capadores por aló, ¿eh Mingos?
-Quere, quere, pero non tivo collóns a quedarse comigo, que pequeno si pero duro
-dicía el rindo a mandíbula batente.
Duro si, pero desde entón nunca máis foi o mesmo home. Dou en perder a memoria, e cando ía pensaba que viña. Nas feiras perdíase entre a xente, e tiña que atarse unha correa de terevisco a perna do pantalón, para así saber quen era. Nunha desas feiras deuse a casualidade de que a outro home lle rachara a perna do pantalón e tamén a atara coa pelexa dun terevisco. Confundiuse o pobre Mingos e, envés de vir para a súa casa, foi para a casa do outro. Noutra ocasión, viñan os dous dun viaxe, a tía Pilara amais el, e díxolle o tío a muller.
-Vai andando, muller, que vou a botar unha mexeira detrás dese carballo.
A tía Pilara xa sabía aquela contrasinal, polo conto que xa contei do seu sogro, que tamén dicía que ía a mexar cando ía a tomar unha copa. Polo tanto fíxose a desentendida, coma de costume, e encargoulle que non tardara, que o caldo xa estaba feito, e namais que había que quentalo. Chegou a tía Pilara a casa, e quentou o caldo -que ela sempre facía un pote grande que lles duraba toda a semana- e esperou e esperou por Mingos, pero el non apareceu. Foi a taberna, pensando que estaría por alí, pero nin sinal del. Un mocete, que viña dunha viaxe, dixo que o vira noutra aldea, atravesando polo medio das leiras.
_¡Me cago na puta que o pariu! -maldiciu a tía Pilara-. Mira que para correr tabernas non ten pata coxa.
Pois tardaron tres días coas súas noites en dar con el. Cando o atoparon parecía un negro de África. Como chovera, o sombreiro desteitara e o pintara todo de negro. El non se estrañou nadiña de ver a tantos homes a busca del, e pensou que todos viñan da feira.
-¿Para onde vas, Mingos? -preguntáronlle.
-¿E para onde vou a ir? Vou para a casa.
-Por aí no se vai para a casa, Mingos.
-¡Bueno, carallo! ¿Agora non vou a saber eu por onde ir para a casa?
E non houbo forma de convencelo de que xa levaba tres días andando, e que estaba lonxe da casa. Para el namais que pasara un pouquiño de tempo. Tiveron que levalo a forza, e el regañando:
-Xa está ben de broma, rapaces. Deixádeme, que por culpa vosa vou a chegar tarde para come-lo caldo.
Cando por fin chegaron a casa con el, comentou:
-¿Non vos dicía que eu ben sabía o camiño?
Non se decatou nunca do que pasou naqueles tres días. Meteuse na cama, e xa non se levantou dela hasta que o levaron cos pes para diante. O médico dixo que era pulmonía, e miña tía María, a dos gatos, dicía que collera a tiricia da lúa, o andar tres noites a luz da lúa. Fíxolle a tía María un fumazo de eucaliptos, con ruda seca e rabos de lagarto, que alí non se paraba co fedor. Pero o fin tivo que vir o médico, que Mingos no melloraba. O médico era dos da nova ola, e receitoulle uns supositorios. Dicía, o médico aquel, que aquelo era o último grito da medicina moderna, e que lle dera voltas patas arriba a tódalas anteriores teorías de curar enfermidades. Se debía de referir a que, o que antes ía pola gorxa, despois ía polo cu.
Xa contarei eu, noutra ocasión, do médico ese
A tía Pilara, pobriña, pediu os cartos prestados para mercar os milagrosos supositorios. Como lle pareceron tan caros, e o médico dixera que eran tan milagreiros, indo para a casa xa non puido co xenio, e coma muller que era, abriu o contido para botarlles un ollo os chismes aqueles, e o ver tal cosa, exclamou:
_¡Carallo pas pastillas esas! Podías meter o médico no cu, a ver que dicía.
E na casa díxolle o home:
-¿E ti viches que pastillas tan grandes che receitou o médico ese?
-¡Arre carallo! Esas aínda nonas traga un galo -exclamou Mingos.
-Serán para tomar en varias veces -comentou a tía Pi1ara, mirando se atopaba por onde abrir os chirimbolos.
-¿E logo o boticario non che dixo a maneira de tomar iso, muller?
-Non, home. A el que lle importa. Como lle dean os cartos xa está; despois anque as metas no cu, a el que lle importa.
-¿E logo ti por qué non lle preguntaches?
-Eu pensei que ti o sabias. Como sabes todo.
-¡Estámosche ben! Aínda houbo que buscar os cartas, e nin preguntas como se toman.
Nin a tía Pilara nin o tío Mingos sabían ler letra pequena. Deletreaban algo, se as letras eran ben feitiñas e grandes, pero non as instruccións daquel papeliño.
-¡Boh, mira! Tráioche un caldeiro de auga e malo será que non vaian para -díxolle a tía a o tío Mingos.
-¡Si, muller! Tomas ti, que ti o que queres e que morra con elas...
-Amais pouco se perde. Mira a quén se lle ocorre botar a andar polos matos, tres días e tres noites. Ti debiches pensar que eras o raposo ¿ou qué?
-Mira, ide o carallo todos, que a mín non me ides a facer tragar ese conto.
Despois de moito argumento marchou a tía Pilara a xunto do boticario, a preguntarlle cómo se tomaban as pastillas.
-¡Ou señor! ¿E esas pastillas tan caras que me vendeu, tómanse dun bocado, ou hai que partilas en dúas ou tres veces?
O boticario, vendo a simpleza da tía Pilara, decidiu falar claro. Cando a tía veu de volta, preguntoulle o home:
-¿Qué che dixo o ladrón ese?
-Díxome que as meteras no cu.
-Ti es parva. Volve alí, muller, e que che explique claro o conto, que eu non vou a tomar esas medicinas, senón...
Mingos non quixo tomar as medicinas polo cu e, despois de moita discusión, enfadouse e tirounas pola ventá e as comeron as galiñas. Miña tía María seguiulle facendo fumazos de eucalipto e loureiro, con máis rabos de lagarto e ruda seca, e non tardou en matalo. O mellor xa estaba de Deus que morrer o mesmo, pero a tía Pilara se queixaba despois, dicindo que se o boticario no fixera chistes coas medicinas, Mingos aínda estaría vivo. Con todo iso,
se asegurou de que, daquela volta, estivera ben morto. Botáronlle auga fría nos collóns, porque dicían que así lles pasaba a borracheira ós homes¡ e o irmán zapateiro lle espetou unha subela no cu varias veces. Todo en balde, porque o fin tivo que ir o médico a dalo por morto, que senón o don Xusticio nono enterraba. Confirmou o médico de que estaba máis morto que vivo; pero, con todo iso, o velorio non foi nin unha alma, que boa gana che tiña a xente de levar máis sobresaltos.
Choraba a tía Pílara a berros, cando marchaban con el, e o mesmo tempo botáballe en cara que nunca arte tivera para nada, que aínda non lle deixaba nin un raño mangado. E pasando por alí a súa irmán, miña tía María, preguntoulle a tía Pilara:
-¿E ti non vas o enterro, muller?
-¡Ai, Pilariña! Perdoa, pero teño que ir a feira por forza.
-Pois espera, que cambio de roupa e tamén vou eu.
Así se separaron miña tía amais o Capador: un marchou para o campo santo e outro para a feira. Miña tía María, seica se ía desculpando por fallarlle coa súa medicina, e dicía que todo fora por haberse esquecido de agregarlle unha patiña de sapo solteiro os fumazos. Tranquilizouna a tía Pilara, dicíndolle que estaba de Deus que así fora; e así como andaba, coa memoria perdida, Mingos estaba mellor aló que acó.
_¡Pobriño! -seica suspirou a tía Pilara-. Xa nunca moito entendeu o que facía... pero ultimamente... que Deus o perdoe.
-¡Que descanse en paz, muller! -acabou dicindo a tía María.
********************
O ANDALUZ

Había cerca da nosa aldea, pero que non pertencía a nosa parroquia, unha capela, e alí moraba un santo que era o dono dunha romaría moi famosa, que se celebraba o cabo de cada primavera. E nunha ocasión tomou o cargo do negocio don Xustiza, por defunción do crego da outra parroquia. E foi, precisamente nesa ocasión, que o santo lle xogou unha putada a don Xustiza. Pero antes de entrar no conto, penso que terei que aclarar como era aquela capela A capela estaba nun lugar retirado e non se abría máis que unha vez o ano, o día da romaría do santo. Ese día, ou tal vez a véspera, acercábase o sancristán con unha fouce a rozar as silvas e ortigas, que durante o ano medraban diante da porta. Despois botáballe un cuartillo de queroseno a cerradura, para que afrouxara, e logo metíalle un fungueiro pola asa a chave, así coma o torniquete que lles metían os bois no fociño para recadalos cando os ferraban, e despois íalle dando voltas a chave hasta que afrouxaba a cerradura. E o día da romaría, a hora da procesión, sacaban o santo daquela lúgubre soidade e o levaban a dar unha volta hasta o cruceiro, así coma quén leva un can a mexar, e despois o volvían a encerrar por outro ano. A min débame pena o santo aquel, por telo alí encerrado naquela penumbra a vida enteira, coma se fose un criminal perigoso. Acórdome, que cando o quitaban a luz, saía coas mans diante dos ollos, a forma de viseira, para tapar a luz do sol -eso pensaba eu.
E tamén debo aclarar que aquel santo, non era un santo calquera que, como dixen, era moi famoso, e a súa romaría era das mellores que se celebraban por todas aquelas parroquias a redonda. E por ser tan famoso, sería que tamén era moi pesado, e facían falta uns dez homes para cargar con el. Pois o conto é que, aquel ano, que lle tocara a don Xusticio de facer a cerimonia, estaban tódolos romeiros apostados polos matos, esperando para acompañar o santo hasta o cruceiro. E se levaron unha boa sorpresa, cando viron que o santo levaba na coroa un niño de moucho, con dous mouchiños pelados, a parte duns peliños brancos, tiñosos, así como eses que lles saen nos collóns os rapaces cando van chegando a pubertade. Os mouchos, con ollos grandes como ovos fritos, miraban a xente, estirando o pescozo e dándolle voltas a cabeza cento oitenta graos sen mover o corpo. A xente maior, e especialmente as beatas que estaba a veira de don Xusticio, coma facéndolle garda, pensaron que os mochos eran feitizos, ou demos acabados de nacer, e facían cruces con tódolos dedos. Pero os rapaces, que de paxaros entendían eles máis que o demo, de contado se decataron que eran mouchos, e se mexaban coa risa. O santo estaba todo cagado pola cara abaixo. E parece ser que a merda dos mouchos aínda é máis ácida que a das galiñas, e o santo quedou coma se o collera a lepra. E para limpar a cagada, tiveron que chamar o Andaluz.
Pois naquela ocasión, que o Andaluz viñera a restaurar o santo, non atopara pousada en casa algunha, porque ninguén se atrevía a meter un estranxeiro no palleiro. Porque o refrán di que metes o estraño no palleiro e faise herdeiro. E iso foi o que lle pasou o tío Mingos. Atopou o Andaluz con meu tío Miguel na taberna, e despois que lle encheu a barriga de caña, o tío ofreceulle pousada. E así foi como comezou o conto coa súa filla, miña curmán. Como a casa era pequena, e para aforrar cobertores, tío Miguel durmía coa muller e o Andaluz coa filla. Pero aquel sacrilexio non tardou en chegar as orellas do crego, que de contado chamou o Andaluz a render contas.
-Na miña parroquia -díxolle o crego- non permitirei que ninguén viva en pecado.
-Pero padre ¿qué puedo hacé yo? No tengo dinero para casarme -díxolle o Andaluz.
Así foi como fixeron un trato o cura amais o Andaluz. Don Xusticio, que había visto que bo traballo fixera co santo da capela, propúxolle non cobrarlle pola cerimonia do casamento a cambio de que o Andaluz lle restaurase un crucifixo, e así se fixo.
Había un crucifixo na igrexa case de tamaño natural. E o pobre do noso Señor, mesmo parecía vivo, alí cravado na cruz. Era tan natural, e producía tal sensación de dolor, que a min me caían as bágoas o miralo. Pois contaba tío Antón que o Santo Cristo era de pao de figueira, e que todo o mundo sabía que era de figueira, porque o había feito un carpinteiro da parroquia, como una ofrenda, porque a figueira o había liberado da súa muller, que disque era unha beata repugnante que non había deus que a soportara. E un día caeu da figueira e matouse. As figueiras teñen unha madeira case sen febra, polo que rompen con moi pouco peso, e máis dun incauto rompeu a crisma por confiar neses árbores, entre os que figuraba a muller daquel famoso carpinteiro. Así que, o homiño cortou a figueira, fixo un santo e o regalou a igrexa, coma bo cristián que era. Pero resultou que a xente, como coñecía o seu creador e a figueira tamén, non lle tiñan respeto, e lle rezaban nin lle daban esmola. Do que se desprende que sen misterio non hai crenza. Pero don Xusticio nunca se decatou daquel detalle, que xa o refrán di, que nin o demo as sabe todas. Daquela o crego acordouse do refrán popular que di: Na terra do meu home o que non traballa non come. E retirou o crucifixo a un córrancho da sancristía e alí estivo desempregado unha chea de anos, xuntando telas de araña, e onde perdeu toda a súa color. Pero o Andaluz restaurouno e doulle vida, coma se di dos traballos ben feitos. Ou sexa que eu recordo aquel Santo Cristo despois que meu primo político lle dera unha man de pintura. O Andaluz, saber sabía o seu traballo de restaurador de santos. Así que fixo un traballo tan perfecto do crucifixo que parecía que estaba vivo, e desde aquela foi o centro da atracción da igrexa. Pintoulle de negro a madeira da cruz e dunha color pálido o corpo do noso Señor, e con pintura roxa as feridas, que mesmo parecía que chorreaban sangue, tanto polos cravos como pola coroa de espinas, todo con un efecto en tridimensional, conseguido con unha sombra debaixo das pingueiras do sangue. E aquelo parecía tan real, que por iso eu choraba cando miraba o crucifixo.
A que non saíu ben parada daquel trato foi a moza, que máis lle valera ser atropelada por un camión que casarse co Andaluz. Despois de casados alugaron unha casa vella que chovía dentro coma afora, e alí pasou ela as mil e unha. Fame pasou máis que un mestre de escola, e levou máis paos que pelos tiña na cabeza. Ela queixábase e dicindo:
-Antes de casarnos dicías que me ías a ter coma un anxo, e mira agora como me traes.
-Pues, hija, como los angeles: desnuda y sin comer -dicía el, e se ría do chiste.
Cando alguén lle reprochaba aquel trato, dicía el:
-A las mujeres, para tenerla contenta, palos y mala vida.

Don Xusticio, que era un auga festas, coma o can do hortelano, que nin fodía nin deixaba foder, de contado tomou vantaxe do restaurado crucifixo. Estreouno o primeiro día das festas patronais -que era cando a xente o quería pasar ben, que total era unha vez o ano-. Pero o moi maricón, vendo a impresión que lles había causado á congregación o crucifixo, lles empezou a botar un dos seus apabullantes sermóns, como para deixalos sen ganas de comer. Colleu una cirio grande, dos que ofrecían os máis fanáticos crentes, que eran enormes, e comezou a chamarlles pestes os paisanos, botándolles en cara mil e unha culpas, chamándolles herexes os homes e putas as mulleres, entre outras cousas peores. Se entusiasmou aquel día máis do debido, e sacudía con tal violencia a vela que ciscallaba cera a destra e sinistra. A vela ardía como un facho de resina, a ese punto o Andaluz, que sempre comezaba as festas cedo e xa lle metera uns vasos o corpo, vendo o seu traballo perigar, por as lapas da cera, poñéndose de pé, gritoulle o cura:
-Señor cura, tenga usted más cuidado, cojone, que la pintura aún está fresca.
O cura quedou teso, con unha pata no aire coma os cans de perdices. Ese suceso foi moi celebrado na aldea, e daquela o Andaluz tamén o celebraba na taberna contando historias doutros cregos, e entre elas contaba unha que ninguén lla podía crer, pero como graciosa era a mellor das que contaba.

O HIPNOTISMO

Contaba que na súa parroquia houbera un crego moi tacaño que hipnotizaba os filigreses con un crucifixo de prata. O tal crego sempre botaba sermóns deses horripilantes que deixaban a congregación aparvada. E coma se padecese un tembleque de nervios dáballe, de aquí para alí, a un crucifixo grande de prata, pendurado nunha cadea. E un día se deu conta que os filigreses se quedaban coma durmidos, mentres el lles botaba o responso. Entón fixo algúns experimentos e confirmou que aquel sono obedecía a os movementos do crucifixo, que os hipnotizaba. Daquela, para comprobar que realmente estaban hipnotizados, lles mandou poñer os cartos no queixón das ánimas, e todos obedeceron. Así que, despois, cando quería que os filigreses deixaran hasta o pelexo no queixón, lles falaba do demo, do inferno e do purgatorio, o mesmo tempo que facía oscilar a cadea co crucifixo, dándolle para un lado e para o outro, coma se fose o péndulo dun reloxo; e cando vía que xa a xente estaba hipnotizada, lles mandaba que puxeran os cartos no queixón das ánimas. Pois sucedeu que, nunha ocasión, por a festa patronal, cando a xente tiña algúns máis cartos que de costume, o cura decidiu facer o agosto. Así que lles botou un sermón os paisanos, dos máis apabullantes, o mesmo tempo que lle daba para aquí e para alí o artiluxo, para hipnotizalos. E sucedeu que, cando xa tiña a congregación durmida, o crucifixo se desprendeu da cadea e saíu voando. O cura, o ver o negocio do día arruinado, botou un xuramento, e berrou:
-¡A cagar!
-Pue ná, que le llevó a la mujere de toda la parroquia una semanilla lipiar la mierda de la iglesia -dicía o Andaluz rindo a mandíbula batente.
*********************

TÍO MAZARICO

O tío Mazarico era medio irmán de meu pai, un accidente que tivera meu avó con unha moza da aldea, pero despois o avó recoñeceuno coma fillo. Esta trangallada no é boa de entender, e daquela vouna a deixar así. Este tío xuntouse con unha muller casada, que xa tiña un fillo grandiño. O home desa muller escapara para América, e a muller xuntouse co demo do Mazarico. Pero como o rapaz sentíame a min chamarlle tío o seu padrasto, daquela el tamén lle chamaba tío.
Como che digo, eu nunca cheguei a entender a trangallada de toda a miña familia, que esto que conto, namais que é así por arriba, coma a escuma do caldo. E entre as moitas rarezas daquela xente toda, tanto da familia coma sen selo, o que máis me confundía era a idade da xente. Penso que manaba na maneira que se vestían, se afeitaban, ou comían. Así algunha xente nova parecía vella, e outra más vella parecía nova. Digo isto porque o tío Mazarico, igual que os paxaros, nunca vello se volveu; dis que morreu os setenta anos e aínda parecía mozo. Era carpinteiro chafulleiro, e facía carros, arados e grades; cousas así brutas. Claro que, naqueles tempos, poucas máis cousas se facían, así que non tería oportunidade para amosar se podía facer algo máis delicado. Nunha ocasión vino eu no camiño, tomando medidas con un metro, e dixen, así de broma:
-Daquela, tío ¿agora é enxeñeiro de camiños?
Fíxolle gracia a miña ocorrencia, é contestoume:
-Non, home. Esquecéronme as medidas do eixo do carro, e véñenas coller as relleiras.

O apoio de Mazarico non estaba claro de de onde lle viña. Uns dicía que llo puxeran porque era carpinteiro, e daquela chamábanlle Mazarico, porque mazaricos tamén lles chamaban os paxaros carpinteiros. Pero había quen o contaba de outra maneira. Seica cando ía a traballar a unha casa onde había mulleres, non facía mais que aganchar as cerdeiras, ou canta árbore estaba a beira das ventás, coa sola intención de ver que facían as mulleres nos cuartos. Para disimular, coma quen que andaba a pillando froita, botaba uns cantiño coma un paxaro. Dese feito dicían algúns que lle viña aquel apoio.
Este tío estivera aló por Cuba; que naqueles tempos parece ser que o home que non ía a Cuba xa non era home, e nin atopaba con quen casarse. Aquel tío Mazarico atopou con quen casarse, ou xuntarse, e foi parar a unha casa que eran todas mulleres. Creo que eran media ducia delas, entre irmáns e tías. Seguro que o tal Mazarico pensou que lles ía a escaravellar o burato a todas, pero levou un chasco do carallo; pois, entre todas, débanlle cada zurra que o deixaban tolo. Xa o outro home, sendo máis listón, e tendo ovos máis grandes que ós dun Mazarico, recibía leña das moi travesas das mulleres aquelas; polo que, cando se decatou do seu erro, marchou para as América, e non se lle viu máis o pelo. Un día seica lles dixo as mulleres:
-Vou a feira a mercar un correverás.
As mulleres quedaron esperando a ver que demo de ferramenta era aquela; pero esperaron e esperaron, e as próximas noticias que tiveron del, o cabo de anos, foron de que estaba en América. Daquela as tolas das mulleres, aprenderon o que era un correveredes. A muller, que quedara con neno no colo, esperando que o home chegara co correverás, tivo que tirar con el o chan, porque o neno dou en medrar, e tiveron que deixalo andar. Ese rapaz foi ó que lle puxen eu o apoio do Mocán, porque hasta as rapaciñas lle pedían que lles mostrara o que tiña, tan xeneroso fora Deus con el. Aquel rapaz, caeralle ó Mazarico coma anello o dedo; pois facíao traballar e lle pagaba con estacazo no curuto da cachola. Cando o Mazarico tiña liortas coas mulleres, de rebolada as pillaba o rapaz. O pretexto, para zurrarlle, sempre era o mesmo: de que a cola estaba fría. Pois o Mazarico, aínda que non usara cola nun ano, o cacharro da cola sempre tiña que estar fervendo. De vez en cando revolvía nela, así coma o que mira se o caldo está cocido, e regañáballe o rapaz:
-¡Pero vamos a ver, home! ¿Non hai leña por aí, logo, para quentar esta cola?
-Pero se está fervendo, tío...
-¡Fervendo! Está máis fría que a neve -e dicindo aquelo xa lle arreaba con un listón.
Nunha ocasión, polo verán a medio día, cando a xente viña das leiras, sentiuse un grade batifondo na casa do Mazarico, coma se o galiñeiro estivera revolto. Para escoitar a trafulca, os veciños, que pasaban por alí de traballar, detíñanse diante da casa. Por alí que se oíron uns estacazos, que petaron coma se ós deran nun caneiro vello, e case o mesmo tempo saíu o Mazarico correndo para o curral, retorcéndose de dor; pero vendo alí a tantos veciños, compúxose as plumas e dixo:
-Hai que facerlles así, senón non hai paz con elas.
Coa mesma marchou para a taberna, para afogar a boura o pé dun mostrador, como di o tango, e despois foi a durmir a mona a un palleiro, e non volveu hasta o outro día á media mañá. O afillado sabía, por experiencia que, cando o carpinteiro durmía co can o outro día tiña malas pulgas, e lle atizaba cos listóns. Polo que, aquela mañá o rapaz levantouse cediño e empezo facer lume coma se quixera queimar o mundo enteiro, asegurándose de que a cola estivera ben quente. Así que dou en queimar as cruces todas que, como estaban vernizadas, ardían coma a pólvora.
¿Queimaba cruces, si? E que aínda non contei nunca o negocio das cruces. Pois xa veredes como foi o conto:
Iso das cruces foi unha trasnada que lle fixera o don Xusticio o carpinteiro. As cruces as fixera o Mazarico para unha misión que se celebrou na igrexa, que fora a misión máis famosa de cantas houbera por naquelas parroquias todas, pola cantidade de xente que quedara ferida. A tal misión se celebrara nun mato de castaños, a beira do río, nos terreos das marquesas. Un dós frades botou un sermón, deses arrepiantes que apauliñou a xente toda, que á deixou batendo os dentes coa pavura. Ameazou á xente cos demos todos, negros coma corvos, dicíndolles que lles comerían os ollos ás almas impuras, e que padecerían no inferno eternamente. O incauto do frade, non tivo en conta que aquelas xentes non entendían de metáforas e parábolas, e polo tanto tomaron o sermón o pe da letra. E como naqueles castaños durmían os corvos de toda a parroquia, e como xa era o poñer do sol, chegaron os corvos todos xustos naquel momento, cansados de escaravellar palas leiras e cagar polos espantallos. Pousáronse nas puntas das árbores, e armaron a grea de sempre, pelexando polos seus sitios, coma cans por un oso, ou coma veciños que se levan mal. Pois, aqueles demos de corvos, estando os montes cheos de árbores, arre do demo que tiñan que vivir alí todos xuntos naqueles castaños vellos das marquesas. E como eran moitos, viñan cedo para pillar os millares sitios, e sempre formaban o mesmo escándalo, disputándose a picotazos as pólas máis altas. A congregación, hipnotizados como estaban polo sermón do frade, que lles metera no corpo aquela tremenda pavura, o sentir o revoltixo dos corvos, saíron en estampada, coma as feras cando escapan do lume, e uns empuxaban os outros, e caían no río a ducias. Houbo pernas quebrada e cacholas esfolas, e mulleres preñadas que abortaron. Non afogou ninguén por que Deus non quixo, ou porque, como era no verán, o río non ía cheo. E despois aínda dixo o frade que aquelo fora castigo de Deus.
Pois, pensando na misión, ocorréuselle o tío Mazarico unha idea comercial que, de saírlle ben, houbera feito unha boa petelada de cartos. Encerrouse no taller e, con moito segredo, dou en facer cruces, que non houbera beata que lle ganara. Fíxoas grandes e
pequenas, brancas e negras, con verniz e sen el; de carballo e de pino; cruces para tódolos gustos e prezos. Eran bonitas e estaban ben feitas, que o Mazarico se esmerara en facelas; pero non servían para nada, porque non estaban bendicidas. Pois o tío Mazarico aparellara aquelas cruces con moito segredo, para que ninguén se decatara e fora a copiara a idea; pero, con aquel fillastro que tiña, era visto que o segredo non ía a durar. Así que chegou a nova daquela sagrada industria ás orellas do crego, do Xusticio, e unha tardiña, a caída do sol, tamén caeu el polo taller, así de sorpresa, coma o can que vai a unha voda, e díxolle a meu tío Mazarico, así coma quen fala de tellas abaixo:
-Ou Mazarico, díxome un paxariño que estás preparando unha axuda para a Santa Misión...
-¿De que axuda fala vostede? -preguntoulle meu tío, xa máis desconfiado que o cabalo que perdeu un ollo.
-Pois esas cruces que estás facendo, se pensas vendelas durante a Misión, a igrexa terá dereito a un porcentaxe, digo eu.
-¡Polo meu carallo arriba! -exclamou tío Mazarico, sen reparar que estaba falando con un crego -que os paxaros, para contestar, parece ser que non teñen pelos no pico.
Marchou don Xusticio coma se lle meteran un foguete das festas no no, sen dicir nin pío, porque non esperaba tal contestación. Pero, cando chegou o día da misión, o primeiriño que dixo un dos frades á congregación, foi que non mercaran aquelas cruces, que non estaban bendicidas, e que non servían para nada. Para entonces o tío Mazarico xa vendera algunhas, e non só tivo que devolver os cartos, senón que houbo quen lle dou coas cruces na cachola, por venderlles cruces impuras. Despois, nunha ocasión, atopouse o crego nunha corredoira co tío Mazarico, e díxolle, a guisa de chiste:
-Ou Mazarico, as cruces saíronche caras.
Así que as cruces non serviron máis que para o lume, e o rapaz quentaba a cola con elas. Polo que, o outro día daquela trafulca, do seu padrasto coa s mulleres, dou o rapaz a en queimar cruces que puxo aquela cola a temperatura do aceiro fundido. Aló a media mañá chegou o Mazarico, e viña mais mansiño que de costume. Acercouse o oído do rapaz, así coma o que vai a contar un segredo, e preguntoulle:
-¿Como está hoxe a tía Lola? -que así se chamaba a muller, nai do rapaz. E o rapaz, que estaba pensando na cola, entendeu Lola en vez de cola, e díxolle:
-Ai hoxe si que está quente.
¡Zas! Xa levou con un listón na cachola, por facer chistes. O sexa, que o rapaz non daba unha no cravo.

O FILLASTRO

Chamábase Valdemiro, e os rapaces facían risa del e chamábanlle “miro de balde”. O mociño, dende que abriran un cine na vila, non saía del, e canta cousa vía no cine el a imitaba. E nunha ocasión viu unha película de guerra, onde os soldados se camuflaban con ramallos e se pintaban a cara de negro. Aquelo volveu tolo de todo o mociño. Fixo unha escopeta de madeira, disfrazábase coma os soldados, e tan ben o facía que os cans mexaban por el pensando que era unha árbore. Despois agochábase a veira do camiño, e cando pasaba algunha persoa, fose vella ou nova, el saltáballe diante coa escopeta e ¡pun, pun! estás morto. A xente non ganaba para sobresaltos, con tantos medos que pillaban coas tolemias do rapaz. E se ninguén morreu do corazón sería porque, naqueles tempos, a fame non lle daba paso a esas enfermidades
En certas ocasións, non me acordo das fechas, pero acórdome que era polo inverno, as mestras levábanos a todos, rapaces e rapazas, a xunto do crego a dicirlle a doutrina cura, como si se tratara dun exame. Como moitas diversións non había, aquelo de ir a doutrina todos xuntos, era como ir de romaría. E a rapazada da miña aldea, sabíamos moita doutrina, e podíamos haber sido os campións da parroquia, se non fora por o afillado de meu tío Mazarico, que non sabía nin persignarse, e así nos quitaba moitos puntos. A razón de saber tanta doutrina, debíase as mestras, dúas irmás que houbo na nosa escola, que nos fixeron aprender o catecismo de memoria, e a Biblia en verso. Pero debo aclarar que non sabíamos de que ía a cousa, e recitábamos o catecismo, así como fan os loros, que falan pero non saben o que din. Realmente nosoutros xa estábamos de catecismo, e das mestras aquelas hasta os mesmos ovos, e pouco orgullo sentíamos por saber recitar toda aquela letonia. Eu bauticei, as ditas mestres, co sobrenome de as Pitas, porque me facían acordar a una galliña do pescozo pelado que tiña miña tía Carmela, a tecedora. Pois as mestras eran igual que aquela merda de galiña, delgadiñas e lixeiriñas de pluma, e sempre con ganas de galo, como a galiña. Quen as entendía ben era o fillastro do tío Mazarico. O rapaz, coma tódolos burros, de letras andaba mal, pero tiña outras calidades, que eran a envexa dos outros rapaces todos... e rapazas tamén. Ou sexa, que tiña un carallo coma o mes de maio, que nos deixaba acomplexados a tódolos do seu tempo. Na escola non aprendía unha letra, pero sabía ó dediño, tódalas aventuras do seu padrasto, tío Mazarico. Ese tío dicía, entre outras bobadas, que sabía cando unha muller estaba preñada de tres días. E o afillado había aprendido toda aquela ciencia do padrasto. Nunha ocasión, mesmo o entrar na escola, eu noteilles as mestres cara de mala uva, mirei o rapaz e, dándose conta do que eu pensaba, díxome o oído:
-Coidado, que hoxe van a dar leña.
-¿E por qué?
-Vailles vir a regra. E cando ás mulleres lles vai a vir a regra, non hai deus que as aguante.
-¿E ti cómo sabes esas cousas?
-Aprendín de meu padrasto.
A tal idade non sabía eu, nin penso que o sabería aquel atoleirado, o que era a regra, porque hasta regras non había na escola. Pero el nos daba explicacións de que a xente facía na cama igual que facían os cans polas hortas e os gatos polos tellados, e que deses xogos viñamos nosoutros a este mundo. Naquela ocasión as mestras pillaron aquela siña do rapaz, e ¡zas! xa empezaron a estacazos con el. Cando eu aprendín que neste mundo hai máis formas de foder que unha, cheguei a pensar que as mestras non lle estaban pegando, cando lle deron aquela leña, senón que o estaban violando; porque tal vez habería chegado os oídos delas, que a natureza lle puxera o rapaz entre as pernas o que non lle había metido na cachola, e elas parecían pretender darlle volta patas arriba. E que mesmo me parece estala vendo, con aquelas caras de satisfacción que poñían cando lle daban caña o pobre bruto. Era unha satisfacción tal, a daquelas mulleres, que nin a Santa Inquisición experimentou, en tódolos anos que botaron endereitando entortos, como dicía don Quixano. Despois daquel exercicio co mozo, nos puxeron outro menos doloroso no encerado, e elas marcharon, como de costume, a espiar os homes, agochándose por detrás das silveiras, coma as bruxas. Pero aquela boura que lle meteron o rapaz foi coma a palla que rompeu o lombo do camelo, e as mulleres da aldea, que nunca se poñían de acordo para nada, daquela volta, o informarse que lle deran tal boura o pobre muchachiño, puxéronse de acordo e as botaron fora, corréndoas a pedradas, como se se tratara de cans doentes. Pero volvendo o conto:
Naquela ocasión que foramos a doutrina -e que o crego me estricara as orellas, preguntoulle o párroco o rapaz:
-¿Sabes o Credo?
-Saber sabía, pero esqueceume.
-Dime a Santa María, daquela.
-Esa nunca ma ensinaron.
-¿E o Padrenuestro?
-Ese si que o sei, pero agora mesmo non me ven a cabeza.
-Por o que vexo, ti non sabes nada -espetoulle o cura, perdendo a paciencia co rapaz.
O rapaz sentiuse ofendido, porque as mociñas, por quedar máis vistas co cura, botáronse a rir. Daquela o rapaz díxolle o crego, así coma o que fala sen pelos na lingua:
-¡Ai si, señor! Vostede saberá moita doutrina porque ese é o seu oficio. ¿Pero a que non sabe cantas cuñas leva un arado?
Aquela pregunta deixou o crego si resposta, e os rapaces e rapazas tiveron que disimular a risa. Pero a risa foi que aquelo custoume a min unha estirada de orellas.
-¡Unha estricada de orellas! ¿De quén, do crego? –eu quíxenme asegurar.
-Si, home, si, do crego. Xa verás cando cho conte.

A IGREXA DE SAN MARCOS

O crego sempre nos contaba unha que outra pequena anécdota, que encerraba unha moralexa, coa deliberada intención de facer de nosoutros uns bos cristiáns. Digo eu que sería por eso. Pero naquela ocasión, para disimular o apuro no que o metera Valdomiro, contounos unha historia longa, que concernía a San Marcos. Comezou dicindo que todas as igrexas en España, teñan que ser construídas coa porta principal mirando para Santiago. Pero que a igrexa de San Marcos estaba de costas o Apóstolo. E segundo nos contou, iso foi un reproche que lle fixeron o santo por perder a fe. San Marcos, informado de que seu compañeiro, Santiago, estaba enterrado por terras Ibéricas, nun córrancho coñecido naqueles tempos, por Campo das Estelas, decidiu acercarse para ver ese lugar de descanso do seu compañeiro. Parece ser que viña de moi lonxe, e o home ía preguntando, unhas veces en hebreo e outras en latín, por a tal Compostela, e os habitantes lle contestaba en galego, que era una maneira de encollerse de ombros e mirar o ceo. Anque, segundo o cura, San Marcos viaxaba case todo o tempo de noite, para así seguir a Vía Láctea, que xa tiña noticias de que aquel camiño celestial conducía o Campo das Estelas. Pero de tan lonxe viña, que xa levaba media ducia de sandalias gastadas. Acórdome ben que dixo medida ducia o crego, nin unha máis ni unha menos. E xa non tiña mais sandalias, ni diñeiro para mercar outras, e andaba descalzo, cos pes envexigados e medio morto de cansazo. Daquela, debido as distancias e outras calamidades, perdeu a fe, pensando que tal Compostela só existía no ceo, e dou volta e deitouse nun palleiro a durmir. E alí o atoparon morto o outro día. E cando se correo a voz de que era San Marcos, parece ser que tódolos paisanos se botaron mans a cabeza, por non haberlle prestado mellor axuda. E para remediar o entorto lle levantaron unha capela, o igrexa. Pero, segundo dixo cura, como San Marcos tivera aquel momento de debilidade, e lle dera as costas o Apóstoo, lle construíron a casa de costas a Santiago, para botarlle en cara a súa falta de fe. Eu pensei, cando tiven uso de razón, que si tal igrexa existe coa porta o revés, se deberá a que o arquitecto, o non entendía de puntos cardinais, o que había feito os planos coa porta fronte o camiño, porque así é como se fan as cousas.
Cando o cura terminou o conto, aqueles rapaces e rapazas, que lles interesaba máis lamberlle o cu o cura que apiadarse do santo, dixeron todos a unha:
-Pois estívolle ben, señor cura, por no ter máis fe.
Pero este parvo, que son eu, xa de lle gustaba complicarse a vida, e sempre trataba de darlles outra volta de torca as cousas. Así que, mentres o cura contaba a historia eu xa estaba imaxinando ó pobre de San Marcos, descalzo, andando alá por os matos de Santiago, cos pes sangrando, o mellor con algunha brocha cravada nos pes, daquelas que lles caían dos zocos vellos os montañeses que ían as feras. Pois máis dunha vez se me espetado a min unha de esas condenadas, cando andaba brincado descalzo, e sabía e, por experiencia, como doían esas fillas de puta. Daquela, cando os outros rapaces dixeron que lle estivera ben a San Marcos, aquelo de facerlle a igrexa patas arriba, por non ter fe, lles dixen eu, case coma se me escapara da boca:
-Fe no lle faltou. O que lle faltaron foron zapatillas.
Botáronse todos os compañeiros a rir, pensando que aquelo era unha das miñas bromas, e entón o don Xusticio pilloume por as orellas e varreu a igrexa comigo -por herexe, me dixo. Xurei non perdoarlle xamais; porque aínda me doeu máis a risa dos rapaces rapazas, que a estirada de orellas. Pero lle perdoei aquel día que fun por a partida de nacemento. E ben aliviado quedei; pois, tal como o había sospeitado, non tardou moito en morrer.

O TÍO ANTÓN

Tío Antón estaba casado coa irmán do crego don Xusticio, e corría cos negocios do cura e da igrexa, facendo de sancristán, e o cabo da misa pasaba o caixón das ánimas. Ese matrimonio, eran pais dunha moza, que era coñecida coma a sobriña do cura, coma se non houbera outro nome. Era maior que min, un pouco bruta, para ser sobriña dun crego, pero unha femia que podía tremar dun tren. Eu tíñalle terrea, e ela me correspondía coa mesma moeda. Toda aquela adversidade, se debía a unhas miserables laranxas que o cura tiña na súa horta. O laranxal era o único de esa especie que había en toda a parroquia, por o que o seu froito era unha tentación coma a da árbore do Paraíso Terreal. Os rapaces, por respecto o cura, igual que Adán por Deus, non se atrevían a pillar as laranxas, como facían con outras froitas e outras hortas; poro eu, máis tentado que Eva pola maldita cobra, non podía resistir a color de aquela froita, e pecaba sempre que se me presentaba a ocasión. O problema para pillalas era a moza que, sen reparar en que éramos parentes, me facía a vida imposible. A condena parecía non facer outra cousa que vixiar as laranxas y sempre me corría a pedradas, porque a patas non me pillaba. E como a patas non me podía pillar, que eu, coa fame que pasaban estaba lixeiro de carnes e corrían máis que un galgo, daquela a moi zorra tirábame pedras. Tiña máis puntería coas as pedras que o rei David, e algunhas veces alcanzábame cos croios. E eu, para vingarme, cando estaba lonxe dos disparos, cantáballe:
A sobriña do cura
ten tetas como melóns,
tírame pedras a cabeza
e dáme nos collóns.

Aquelo lle daba moita rabia, e máis pedras me tiraba. Se falaba de que a rapaza durmía con crego porque, naqueles tempos, se dicía que tódalas sobriñas dos cregos durmía cos seus tíos, e a miña prima non ía a ser menos; que a moza estaba coma para quitar almas do purgatorio. Parece ser que foi comprobado, de que durmía co seu tío, eso aseguraban uns pícaros carpinteiros que lle foron facer un traballo o cura. Eses sanxoseses, con unha agulla grande, lle pasaron un fío a roupa da cama da moza, e o outro día seque comprobaron que o fío non fora arrincado, polo que entenderon que a moza non durmira na súa cama.
Parecía un home moi formal ese tío, hasta que se viu libre das sotanas do seu cuñado, que despois resultou ser un tolo coma o resto da familia, e non perdía unha ocasión para contar historias do crego.
Unha historia que contaba, hasta o cansazo, era a de san Froilán, un santo que era avogado das fabas. Eu debo dicir que recordo de ver aquel santo na igrexa, e a súa imaxe me quedou gravada con máis claridade que a de ningún outro santo; porque de tódalas imaxines, a de san Froilán era a única que non me metía medo. Moraba nun curruncho da igrexa, e parecía un rapaz traveso que estaba alí castigado, por algunha travesura. Pero en ves de poñer cara triste e atormentada coma a maioría das outras imaxes, el se estaba rindo. A súa postura era a de un equilibrista, con una perna levantada, como os flamencos cando dormen e, como era santo das fabas, que son unha mercadoría moi explosiva, eu pensaba que se estaría rindo por haberse tirado un peido.
Pois contaba tío Antón que, a ase chamado san Froilán, nunha ocasión deixaron de pagarlle o desmo das fabas, alegando a pouca influenza que o santo teña nas altas esferas, xa que as fabas sempre eran malas; e as poucas que se recollían non podían darllas o santo. Daquela, o moi parrandeiro do santo, dou en marchar da igrexa, coma o gato que non lle dan de comer na casa. Un día aparecía nunha fraga, subido a un castaño, e outro día nunha leira sentado nun balo. A xente se facía cruces, cando comentaban aquelas parrandas do santo. Por o que se dou en comentar que o santo marchaba da igrexa porque non lle daban as fabas. Daquela os paisanos, aconsellados por o cura, decidiron ir por el en procesión y prometerlle que lle pagarían desmo das fabas. Así se fixo, e desde aquela o santo non saíu nunca máis do seu córrancho. E sería por iso que se ría, porque había saído coa súa -eso pensaba eu. Pero tío Antón dicía:
-E o santo non ía a ningures, que quen o levaba era eu.

En parte a caída de don Xusticio, poderíaselle achacar o tío Antón, anque el botáballe a culpa a Andresa do penedo. Dicía eso o tío Antón porque, cando morreu a primeira das marquesas, o cura, por levarlle os sacramentos a miña tía Andresa, esqueceralle que tiña que ir a cantar o enterro da Marquesa e, para que non quedara mal, foi o tío Antón no seu sitio.
-¿E os outros curas non se deron conta que ti non sabías Latín, ¿eh, Antón? -preguntáballe a xente; porque tío Antón sabía máis latín que un crego, para o que lle conviña, pero cantar só cantaba en galego.
-Se debeu dar conta un cura castelán -dicía tío Antón- que se acercou a min e preguntou o oído:
-¿Pero ti es cura?
-Son ¿e logo?
-Porque eu non te entendo.
-E eu a ti tampouco -lle contestei.
Despois dese suceso, as malas linguas deron en dicir que era o sancristán o que sempre cantaba as misas e, aquelas alarmantes noticias deberon de chegar as altas esferas, daquela algún santo determinou de poñerlle cura a tales males; e foi así como lle mandaron un cura novo a don xusticio. Aquelo a don Xusticio pillouno de sorpresa, e lle entrou un coraxe que case rebenta. Se queixaba de que o retiraran sen previo aviso, como se fora un obreiro sen oficio.
-Así tamén fai o demo a quen o sirve -dicía tío Antón, cando falaba daquela xubilación forzosa do cura.

***********************

O CURA NOVO

Don Xusticio recapacitou, despois de pasarlle pola súa cachola a idea de matar o cura novo, e entregou o negocio sen armar camorra. E tan axiña se resignou a entregar as rendas, recobrou, non soamente a razón que tamén recuperou a memoria perdida, e a tranquilidade do seu atormentado espírito, como se lle houberan quitado unha cruz das costas:
-Parecía outro home -dicía o tío Antón.
-Parecía outro home -dicía o tío Antón.
Un domingo botoulles un sermón ós filigreses nun ton que nunca había usado. Tan razoable e ameno que hasta se comentou, con estrañeza, que por primeira vez no lles chamou putas as mulleres nin cornudos os homes. Pediulles a todos que non faltasen a misa o domingo seguinte, que lles ía a presentar o cura novo.
Correuse a voz de que o cura novo era mozo e guapo, e nunca tanto un domingo se fixo esperar como aquel. Así que, chegado o domingo non faltou a misa, ni can nin gato, que hasta acudiu -por primeira vez- o parvo da aldea. Porque como o infeliz non pensaba máis que en comer, cando viu a toda a xente correr pensou que era festa. Digo que pensaría eso, porque a xente, o entrar na igrexa, de a dos, tres e catro, e metían os dedos na pila da auga bendita para persignares, e o parvo miraba desde atrás como facían. Daquela, cando lle tocou a vez, meteu a man na auga hasta o codo e botou un grito de horror que fixo oco por toda a igrexa:
-¡Carajoooo! As patacas xa as comeron.
Despois preguntábanlle os rapaces:
-¿Gustouche a misa Xanciño?
-Non, que no houbo patacas nin viño.
-Pois o cura tomou viño, que o vimos nos.
-Non era viño. El dixo que era auga de tirivisco.

Chegaron a igrexa os dous cregos, don Xusticio coa súa capa vella de cen anos, que non se sabía se era capa, sotana ou poncho, que parecía que andaran as bruxas con el, arrastrándoo polas silvas. Falábase que nunha ocasión, tan vella ía a capa, que a xente tiña vergoña de que o viran así polos enterros, e daquela os parroquiais decidiron xuntar diñeiro para mercarlle una nova. Cando chegaron a casa de miña tía, a Cubana, e lle dixeron que andaban a pedir para a capa do cura, díxolles ela:
-A ese deixádemo a min, que o capo eu.
En contraste co cura vello, o novo viña arregladiña que parecía un anxo negro caído do ceo. A xente que estaba acostumada a ver a don Xusticio con aqueles hábitos, quedaron espantados o ver o cura novo tan pulcro. Pero mala fecha había elixido o cura novo para presentarse tan guapo a comezar o seu traballo.
Naqueles tempos, os homes das aldeas afeitábanse namais que unha vez a semana, para ir a misa; que durante a semana gardaban as barbas para cepillarlles o polvo as mulleres. Pero ós sábados a noite, ían a barbería e se afeitaban. E o domingo as mulleres tapaban a roupa vella coa a nova e todos ían a misa decentemente arreglados. Pero, naquela ocasión o cura novo atopouse con uns filigreses que parecían bandidos, e o cura pillou tal medo que case escapa para Roma. O motivo foi que, aquela semana tamén había chegado a máquina de trillar o trigo; que sempre chegaba sen previo aviso, coma o parente que pasa a comer o caldo. Así que aqueles días todos os veciños andaban trillando, que o refrán xa di que hai que limpar cando fai aire. Así que a trilla era primeiro e a misa despois; que cando o trigo estaba nas eiras había que botalo as huchas con urxencia, que por alí que o demo mandaba unha treboada e alá ía o trigo, botando flores coma as patacas vellas na bodega.
¿E quén se acorda como eran aquelas mallas? A min moito me acorda aquel folclore. Aquelas máquinas de trillar precisaban toda a xente dunha aldea para atendelas: dous ou tres rapaces na meda botando monllos abaixo; tres homes na máquina, un alcanzado os monllos, e outro cortando as ataduras, e o terceiro empuxando a palla a máquina, que tragaba como se fora un dragón deses dos contos dos nenos. Do outro lado faenaban as mulleres maiores, con palas e anciños, pillando o que a máquina cagaba: cáñamo para un lado e trigo para o outro. Os homes, con galletos de pao, espavilaban a palla pola eira adiante e a ían botando o palleiro. No palleiro sempre estaba o entendido da aldea, que se lucía facendo aquel traballo coma se fose moi complicado. Dicían, eses entendidos, que había que saber poñer a palla de maneira que non lle entrase a auga. Meu tío Longueiro era un deses entendidos. Parecía un espantallo na cima do palleiro.
As tinallas de trigo, que pesaban cen libras -todo ía por libras naqueles tempos- llas cargaban na cabeza as mozas, e os homes dicían que aquelo lles quitaba o vicio. Non sei a que vicio se referían, se o de foder ou o de medrar. Porque así quedaban aquelas mociñas, de tanto cargar: con uns corpos tan anchos coma longos. Acabado o traballo, sentábanse todos arredor dunha cesta, a comer pan e beber caña. Para entón toda a xente estaba tan negra, daquel polvo negro do trigo, que non se sabía quén era home ou muller, moza ou vella. Así que, se alguén contaba algún chiste verde, ninguén se poñía colorado coa vergoña.
Co traballo feito nunha eira, a máquina -e toda a xente- se trasladaba a outra eira, e así, axudándose uns os outros, a máquina traballaba de sol a sol, hasta que a trilla da aldea enteira quedaba feita e o trigo a salvo nas huchas.
Eu digo esto, para demostrar a mala fecha que había elixido o cura novo para comezar o seu primeiro traballo. Os labradores, para non perder a merenda, a hora da misa pararon a máquina e, así como estaban, alá se foron todos, levando con eles as ferramentas; que ben sabido é que os labradores non deixan as súas ferramentas tiradas por aquí e por acolá, como fan as galiñas cos ovos cando no teñen galo. Cada paisano está encariñado coa súa ferramenta, xa sexa grande ou pequena; que, coma tantas outras cousas na vida, non é o tamaño o que conta senón a maña que se lle da. Nesas trillas se usaban uns sombreiros de palla, tipo mexicano, para tapar o sol; e para tapar a polvoreira, que producía a trilladora, levábanse uns panos que tapaban a caluga, e parte da cara. De maneira que aquela vestimenta parecía unha mestura de mexicana e beduíno. Así que o cura novo, o ver aquela xente, pensou que estaba soñando e agochouse na sancristía, como un rapaz que escapa dun pai malvado, e gritoulle a don Xusticio:
-¡Iso é a revolución francesa!
-Andan trillando, Andrés, que o trigo hai que quitalo das
eiras o máis antes que se poida -díxolle don xusticio.
-Pero traballar ós domingos é pecado -recórdolle o cura novo.
-Segar e trillar non é pecado, Andrés, que non se revolve a terra.
Formouse un argumento entre os dous cregos, de se era pecado ou non, e daquela díxolle don Xusticio, xa cansado das bobadas do cura novo:
-Mira, Andrés, se queres entender a esa xente, aprende a mallar.
-¿E qué lles vou a dicir a esa xente? Levo un ano pensando no meu primeiro sermón, e agora que chegou a hora ¿de qué me sirve? Eses salvaxes non van a entender unha palabra do que teño estudiado.
-Mira, Andresiño, afórrate a retórica, que esa xente ten que volver as eiras para acabar co trigo; así que ti fai coma eles: vaite dereito o grao, que a esa xente, canto lles diga un cura é fume de palla: por unha orella lles entra e por a outra lles sae.
-Eu non me atrevo a saír o púlpito. Debo confesar que non se que dicirlle a esa turba louca.
-Agora son anxeliños, Andrés. Terías que ver a esa xente cando eu cheguei a esta parroquia. Pero ti fai coma fixen eu: mételle o corpo uns vasos de este viño de misa, e verás como che solta a lingua e che quita a vergoña. Logo vas alí e dilles o que che saia.
Así o fixo don Andrés; pero, co medo que pillara o ver aquela xente, asegurouse do que facía case que baixou o barril enteiro. Mentres os filigreses estaban a punto de asubiar, coma os mozos no cine cando tardaban en pegar a película, que se rompía a cada minuto. Pero o fin entrou o cura o púlpito coma un toureiro a praza, e dou en falar que aquelo era unha delicia. Pero o sermón ía por fora e a procesión ía por dentro. O viño era o que falaba e non o cura, daquela mesturaba o sagrado co pagán; pero os paisanos deron en mirarse uns os outros e, retorcendo o fociño, coma fan os xastres cando o pano é duro, dicían:
-¡Carallo, este cura sabe o que di!
-E non anda con hostias.
-Este chámalle o pan pan e o viño viño.
-Por fin mandaron a un crego que fala a nosa lingua.

A xente foi saíndo da igrexa máis contenta que díos, e o Andresiño, moi satisfeito, foi correndo a xunto de don Xusticio.
-Parece que lles caín ben, irmán.
Don Xusticio estaba arrincándose pelos da cabeza a mans cheas, e petando no can co zoco, a medida que dicía, poñendo a cara para o ceo:
-Perdóao, Señor, que non soubo o que dixo, que foi o viño.
-¿Non falei ben, daquela? A min pareceume que lles caín ben.
-Cala, Andrés, cala, que nunca tantas herexías escoitei na miña vida, coma as que ti lles dixeches a esa xente.
-¿Qué cousa malas lles dixen?
-Mira, Andrés, que as almas non van a onde ti as mandaches. E Pilatos lavou as mans e non o que ti lles dixeches a esa pobre xente. Mesturaches todo, Andrés: trillar con confesar, e co que non se pode confesar. ¡Qué Deus te perdoe, fillo, que Deus te perdoe!
Con perdón o sen perdón, Andrés caeulle en gracia a xente; que para eso non hai mellor cousa que falar claro. O único que non caeu ben coa xente foi o seu nome. Andrés, para un crego vello, podería pasar; pero para un cura novo, e bo mozo, era un nome que non callaba. Así que as mociñas deron en chamarlle don Andy, con i grega. Aí, carallo, apañade esa! -dicía a xente.

A SANTA CEA

Como don Xusticio nunca un remendo lle botara a igrexa, o cura novo, para ser diferente, quería facer todo nun día. E, a modo de consolación, os filigreses dicían:
-Ben, polo menos a este se lle ve onde o mete.
Así remendando, e cortando pano, coma se di dos xastres, un día, o rascar nas paredes da igrexa, para pintar, apareceu un mural, que algún tolo, en tempos postremeiros, tapara con cal, tal vez don Xusticio, por non gastar diñeiro en restauralo. Digo, porque o mural estaba en malas condicións, pero deixaba ver que se trataba da Santa Cea. O cura novo consultou aquelo co
Andaluz, para ver se el o podería restaurar. O Andaluz xa lle armou as do demo dicíndolle:
-Zeñor cura, eze mural lo restaura este menda mejor que nuevo. Pero le digo a uté, que eze trabajillo tiene que zer hecho de noche. Si señó, de noche. Eze tesoro que uté ha descubierto ahí, tiene que zer hecho con luz de una vela. Digo, porque eza antigüedá ha zido pintá con luz de vela, y con luz de vela tiene que ze restauráu, pa darle eze zaborzillo de antiguedá, como uté sabrá.
Ben, como o cura novo, non sabía de que pe coxeaba o Andaluz, quixo crer todo canto llo dixo, e deixou o traballo nas súas mans, así de boa fe. E unha noite, desas húmidas e tibias, apropiadas para eses traballos _porque, segundo o Andaluz, a pintura non seca nin se molla- armado de pinceis, velas e pintura, aló se foi o home a restaurar mural. Algunha razón tería o Andaluz, sobre esas noites tan especiais; pois é nesas noites quedas, tibias e húmidas, cando os olores, das cousas boas e malas, saen dos currunchos coma os, grilos, a cantar misterios que só esas noites encerran. Digo esto, porque así foi como naquela lúgubre soidade da igrexa, a luz das pálidas velas, o Andaluz non tardou en sentir uns lamentos do viño de misa, que desde algún curruncho, coma un neno castigado, choraba por ser se atendido. E arrastrado por a forza irresistible das súas narices, o Andaluz foi levado hasta detrás da sancristía, e alí se atopou con un pequeno barril, o que lle caían as bágoas por unha minúscula rendixa; que foran aquelas queixas as que habían escoitados as narices do Andaluz. Puxo o barril sobre unha mesa que había alí, e empezou a lamberlle a rendixa, con tal devoción que hasta o barril xemía coma se se tratara duna moza. Despois lle empuxou o tapón para dentro, e se armou dun cáliz vello, balorecido, que por alí o esquecera don Xusticio, e pillou co barril, que ninguén houbera gozado máis con unha moza de quince, dp que gozou o Andaluz con aquel viño sagrado. Pois o viño foi pillado mesmo no seu punto, precisamente coma unha femia en sazón: había respirado pola regandixa e estaba a unha temperatura ambiental exacta, tanto que xa non houbera resistido un día máis sen perder a súa beleza, por falta duns bicos coma os que lle dou o Andaluz.
Despois de facerlle o cabo de ano o barril, o Andaluz sentiu unha fame do demo ¿pero qué se podería atopar de comer nunha igrexa? Comezou a rexistrar por alí, así como fan os ratos nas casas vellas, por se atopan unhas migallas, e tal como o pensou, alí estaban as hostias encerradas nunha hucha, precisamente para que non deran con elas os ratos. O Andaluz pillou con elas, unha a unha, como se foran patacas fritas, de esas que venden polos bares en paquetes e, empuxándoas con grolos de viño, papounas todas. Cando terminou, coas dúas cousas, el mesmo se estraño de como había metido tanto naquel esquelético corpo, e comentou:
-Ozú, zi eto parece un milagro, lo que he comía y bebía esta noche.
Pero cando se lle baixou o santo do ceo, deuse conta que o traballo estaba sen facer. Arrastrouse, como puido hasta o mural, e, tal vez inspirado e axudado por pan bendito o viño sagrado, deixou o mural restaurado aquela mesma noite, todo de un tirón. Había, sen embargo, un anaco de día cando deixou a igrexa. O sol aparecía amarelento e algo difuso entre unha tenue néboa que xa comezaba a desvanecerse. E o Andaluz encontrouse no camiño con meu tío Antón, que, con unha aixada o ombro, viña de regar u prado, e lle dixo o Andaluz, mirando para o sol:
-No hai como esta noche de lúa llena para regá lo prado, ¿eh? señor Antón.
Meu tío, o chegar a casa, comentou co cura, de que había tropezado co Andaluz, que viña do lado da igrexa. O cura novo xa imaxinou de que había estado traballando no mural toda a noite e correu a igrexa a ver como ía traballo. Mentres tanto o Andaluz se meteu na cama, e non había cerrado un ollo cando escoitou uns tombos na porta como se a quixeran botar abaixo. Levantouse, mal como puído e acercouse a ver que carneiro estaba dando aqueles tombos na porta. Era o crego, que lle estaba dando patadas, e cagándose no Andaluz e na puta que o pariu.
-¿Qué pasa, zeñor cura? Ya viene uté a pagarme el trabajillo que le he hecho. No se preocupe uté, compadre, que er dinerillo dura má en su faldriquera que mi jarales...
-Heite de matar anque que teña que ir o inferno. ¡Herexe! _lle gritaba o crego.
-¿Pero por qué se pone uté azí, zeñó cura? ¿Por uno vasillo de vino que me he tomáu? ¡Descuéntelo uté de mi trabajo!
-¡Qué viño, nin que demos. O mural, desgraciado, o mural.
-¿Es que no le ha gustou el trabajo? Pué me parece a mí que le he hecho un buen trabajillo. Verá uté como le va a gustar a la gente.
O Andaluz, coa a borracheira que había tomado de viño de misa, pintou a tódolos apostos borrachos, facendo palmas, Xesús tocando a guitarra, e a Madalena bailando descalza sobre a mesa. Cando o cura lle preguntou a qué viña tal herexía, lle dixo o artista:
-Zeño cura, cuando yo los dejé quedaban cenando, y lo que hayan hecho después esa gente, no es asunto meo.
E o Andaluz lle cerrou a porta nas narices o crego e foi para a cama outra vez, e mentres o crego e meu tío Antón correron a igrexa con unha escoba e un caldeiro de cal, a borrar aquela troula antes que a vira a xente. Mentres enzoufaban a parede con cal, lle dixo tío Antón o cura:
-A min xa me pareceu que ía borracho, cando o vin pasar.
Pero cómo se emborrachou e onde no sei, porque anda sen diñeiro, que iso seino eu.
O cura acordouse do viño, que lle había mencionado o Andaluz, e pensou, que solo un borracho podía facer aquela loucura. E veulle a cabeza o viño que gardaba na sancristía, e foi a ver se o había tomado. E alí estaba o barriliño, baleiro sen una pingueira. Aquelo, sumado a herexía do mural, xa era para tolear. ¿Ónde un homiño, como era o Andaluz, podía meter tanto viño?
Pero o colmo dos colmos foi cando viu aquelas migas polo chan, tantas que chegaban hasta a porta da sancristía. ¿De qué podían ser aquelas migas? Sospeitou o crego de que podían ser e, xa desesperado botou os ollos dentro da hucha, onde gardaba as hostias, precisamente para que nonas comeran os ratos, e atopou con que alí non quedaba unha nin para salvar a unha alma en apuros. Daquela o cura arrodillouse diante do altar e rezou para que o confundira o demo o Andaluz e a toda a súa descendencia. E xurou que non lle ía dar os sacramentos cando morrera.
-Non sei para que quería o Andaluz os sacramentos, se xa había comulgado para todo o tempo que durara o mundo _dicía tío Antón rindo.
Pero o cura novo, que non era tan ruín coma o cura vello, despois de recapacitar, se ría.
**********************
A VISITA DO BISPO ­

Nos tempos de don Xusticio era fácil ser cura. Non había radio nin luz eléctrica, e aveces ni kerosene para o candil había que alumear con gamos secos das pe11as, que así lles chamaban a flor das abrótegas. ¿Ou non sabedes o que son as abrótegas? Hai moitas polos matos galegos. Botan unha flor branca con un tallo alto.
Boeno, o que íamos: Naqueles tempos as corredoiras fondas e escuras estaban a sobordar de pantasmas e outros demos, amen de almas en pena, cans doentes. E para salvarse de tanta praga había que estar a ben co crego, con Deus e co demo. Pero cando don Andy tomou as bridas da igrexa, xa a xente ía algo avivada, e o home atopouse con algunhas dificultades. Don Xusticio non deixara nada feito, e don Andy quería facer todo nun día, e do que lle ían dando miraba de remendar as cousas de máis necesidade, e por iso non manda remesas a Santiago, a Roma, ou o ceo... ou a onde queira que os mandaba do Xusticio. Daquela nas altas esferas deberon pensar que o cura novo estaba cociñando os libros e mandáronlle a un inspector, así coma fai a facenda con negocios sospeitosos. Que en este caso o inspector foi un bispo.
Comunicáronlle a don Andy que a súa igrexa había sido unha das agraciadas para ser visitada por tan alto personaxe. Don Andy viuse nun apuro do demo, para recibir a súa alteza, porque a casa aínda non tiña electricidade nin auga. Polo tanto o servicio era un burato para a corte do cabalo; que máis dunha vez don Xusticio se tiña sentado nunha merda o montar apurado no cabalo para irlle a levar los sacramentos a miña tía Andresa. Que como dixen noutra ocasión, tantas veces o cura lle levou os sacramentos, que cando montaba no cabalo o animal xa non quería ir a ningunha parte sen antes pasar pola casa de miña tía.
Pero gracias a Deus que don Andy, coa igrexa tamén había herdado a meu tío Antón, que era un tesouro, e se amañaba para solucionar os máis urxentes problemas. Pois ademais de facer de sancristán, plantaba toda clase de legumes na horta, podaba e enxertaba árbores e coidaba dun prado, que era o sustento do cabalo. Don Xusticio nunca se dera conta das calidades de seu cuñado, porque penso que, en certo modo o crego lle tiña rancor por casarse coa súa irmán. Pero don Andy logo se decatou das artimañas do tío Antón e lle dou carta branca para facer e desfacer. E tío Antón agradecía aquela confianza solucionándolle o cura tódolos problemas que estivesen dentro das súas posibilidades. Así que don Andy deixou nas mans de tío Antón a improvisación dun servicio e duna ducha para o bispo.
A vida non lle dera moitas oportunidades a tío Antón, do contrario houbera sido un bo inventor, especialmente de artiluxos caseiros para facer a vida máis levadeira. E aquela era a oportunidade pola que había esperado toda a súa vida: a de demostrar o mundo enteiro o seu potencial de inventor. Para improvisar un servicio foi a casa de meu padriño Pepe, o da viña vella, a pedirlle un barril grande, que Pepe tiña varios fora de uso. E Pepe doullo de boa gana, o moi tacaño, cando tío Antón lle dixo para o que era. Cortou tío Antón o barril, así como para xente tímida, unha cuarta más arriba do embigo, e coa parte máis curta amañou dous chanzos para subir e meterse facilmente dentro do barril. Puxo o barril nunha habitación e, con unha barrena grande, fixo un burato atravesando o barril amais o piso, para que el auga caera a cuadra do cabalo. A certa altura do tabique puxo a cebola dunha regadeira, e na habitación do lado agregou un funil grande, daqueles que eran usados para embutir os chourizos. O artiluxio comunicábase, a través doutro burato, coa regadeira. A idea era para botar auga no funil desde a outra habitación, para que caera a forma de ducha o barril a través da cebola da regadeira. Cerca da cebola da regadeira atou tío Antón un cordel que terminaba nun anaco de madeira no que o ti escribiu unha nota: tirando do cordel unha vez seria auga fría, dúas veces tempada, e tres veces para auga fervendo. Aquel detalle do cordel faría pensar a calquera que era para abrir a auga, pero realmente era para avisar a persoa que estivese do outro lado, para que botase a auga no funil. Porque do outro lado o cordel terminaba atado a unha campaniña vella, que noutro tempo fora usada para tocar cando don Xusticio lles levaba os sacramentos os que estaban apuradiños, que así se dicía dos que estaban morrendo.

A don Andy pareceulle extremadamente enxeñoso aquela ducha, porque el sabía, por experiencia, que eses personaxes de alta liñaxe son, na maioría dos casos, máis modestos que os mesmos labradores. Porque, estando afeitos o luxo, as cosas improvisadas e sinxelas poden chegar a fascinalos.
Co problema da ducha solucionado, tío Antón puxo mans o servicio, o sexa o cagadeiro, porque me tío pensaba, e con razón, que se os curas teñen fama de comer ben, qué non comerán os bispos. E como o que entra tamén sae, había que ter eso moi en conta. Así que, na mesma habitación da ducha, abriu un furaco, con unha serra fina que lla pediu prestada a meu tío Mazarico. E alí, sobre o furaco, colocou unha banqueta, a que lle cortou un espacio con forma de cuº, e hasta lle pasou papel de lixa; que tío Antón sabía que a veces unha acha no cu pode foder máis que outras cousas de maior tamaño. Despois as patas da banqueta cravounas o piso. Aquelo era unha precaución, por se bispo movía moito cu e perdía o equilibro. Terminado o traballo de carpintería errou o servicio con una cortina que fixo dunha saba. Pero o toque de delicada, o máis perfecto e segredo, que nin a don Andy llo revelou, porque o quería patentar, for o limpa cus automático.
¿Cómo é iso, preguntaredes. Tratábase dun varal no que se lle ataban uns trapos nun dos extremos, que se mollaban no balde de beber o cabalo, e, metendo o hisopo polo furaco, que o tío xa o fixera cumprido para tal propósito, limpáballe o cu desde a cuadra o bispo. ¿Ese é un chiste ou qué?
Parecerache una coña, pero así eran as cousas casas do campo, que había que ir a facer as necesidades as hortas, ou a unha corredoira fonda e limpar o cu con herbas ou con unha pedra. E nas casas dos ricos tiñan un burato que ía a dar as cortes, ou deus sabe a onde, con un asento de madeira, e o cu limpábano con papel de periódico, cando o había. E se cadra tiñan unha serventa para carretar auga da fonte, ou do pozo, para botala polo burato, e iso era considerado unha extravagancia. Así que, se alguén inventaba un aparato para limpar o cu, e os ricos podían ter a un criado para ese propósito, sen necesidade de que lles viran o traseiro, ese invento tería que ser un éxito. Pero aí non termina a cousa. Para estar seguro de non perder o momento de cando o bispo fora o servicio, puxo tío Antón un fío, deses dos foguetes, desde a cuadra do cabalo, conectado a outra campaniña na cima da porta da habitación do servicio. E na cuadra do cabalo, debaixo do burato, o fío terminaba atado a un testo. A idea era de que, o facer o bispo os seus deberes, o producto caería no testo e faría tocar a campaniña, e así o tío Antón non perdería a oportunidade de probar o seu invento. Case todas aquelas artimañas aprenderas tío Antón de don Xusticio, que poñía campaniñas en canta árbore que había na horta, conectadas con fíos desde as habitacións, para facerlles a vida imposible os merlos que lle comían a froita. Cando don Xusticio escoitaba un merlo piar, xa el soaban todas aquelas alarmar e o paxaro saía voando cagado de medo.
Mentres tío Antón preparaba esas menudencias, don Andy preparou as súas. Como o presuposto de don Xusticio sempre había sido tan apertado, a súa media irmán, muller do tío Antón, había aprendido a facer milagres coa comida, e de catro verzas facía un caldo. Así que o negocio da cociña tamén estaba solucionado. O que faltaban eran camareiras para servir a la mesa, que para iso tío Antón no tiña cabeza dabondo, e menos para servir a un bispo. Pero na parroquia había dous mariñeiros pescadores casados con unhas mozas exóticas, que deran con elas por distintos puntos cardinais. Unha era nórdica, rubia coma o trigo maduro, que a pescara o mariñeiro alá por o Gran Sol. A outra era mulata, que dera con ela o paisano con nos mares do Caribe, nunha ocasión que fora por aquelas cálidas augas a pescar quenllas. A mulata estaba coma un tren, e dicían os homes o mirarlle para o cu:
-Esa muller ten a carne onde se precisa.
A do norte non sabía falar a nosa lingua, pero cos ollos dicía todo; e o andar parecía que ía escribindo oitos nun encerado co cu. Don Andy, moi a pesar seu, pecaba cada vez que miraba para aquelas criaturas. Pero igual que o resto dos mortais, que andaban detrás delas, tiña que conformarse con mirar para elas, porque, sendo as mulleres máis desexadas tamén eran as máis coidadas, e os seus maridos podían ir a pescar tranquilos, sen medo a regresar con cornos, porque de noite e de día sempre había quen as vixiara. Elas sempre andaban xuntas coma tontiñas, avergonzadas da súa beleza, porque sabían que non podían falar con unha persoa sen que lles dixeran unha barbaridade. A veces os maridos marchaban marchaban e tardaban meses en volver. Daquela os homes facían chistes na taberna.
-Desta volta tardan os mariñeiros en regresar.
-Din que o peixe cada vez escasea máis.
-E se deixan o cebo na casa ¿cómo van a pescar?

Don Andy, co conto do bispo, viu a oportunidade de meterlles o dente. Falou con elas, así a vista de toda a xente, para non levantar sospeitas, que esa é a mellor maneira de enganar a os curiosos.
-O bispo é home culto, de moita delicadeza, e xa que non se lle pode ofrecer máis, porque a casa non o permite, polo menos que leve unha boa impresión da comida e do servicio. Dolores cociña ben, pero Antón para servir a mesa non ten arte –díxolles don Andy as mozas.
As mozas, que andaban, como dicía, máis aburridas alí na aldea que cans atados debaixo do hórreo, ofrecéronse correndo; que aquelo de servir a un bispo non se presentaba tódolos días. Os paisanos, tanto ricos como pobres, informados da visita do bispo, e ansiosos de quedar uns máis vistos que os outros, pelexábanse por ver quen regalaba máis o cura. Os cochos aquel ano levaron una sorpresa, pois chegoulles máis cedo o Sanmartiño, que é a fecha na que se matan os poros en Galicia. Así que na casa do cura, por primeira vez en moitos anos, houbo de todo.
Don Andy adestrou o tío Antón no arte de tratar a tan importante personaxe, para que non metera a pata. Custoulle caro convencelo de que aquela era a maneira de dirixirse a un bispo. Porque na conversación don Andy díxolle que debía de preguntarlle se a súa excelencia estaba cansada, e tío Antón corrixiuno de que sería cansado e non cansada.
-Neste caso cansada é o correcto, Antón -díxolle don Andy.
-¿Daquela é maricón? -preguntoulle tío Antón.

Eu non me acordo se o bispo chegou en coche o en burro. Acórdome, eso si, de velo subindo unha costa que había antes de chegar a casa do cura. Tío Antón levaba unha maleta, e toda a xente ía detrás do bispo, coma se fose o día de ramos. Os rapaces, o non poder coa súa timidez, ían polos altos, e de vez en cando, como para avisar de que estaban alí, tiraban un terrón, así como fan os lobos para poñerlles medo as súas víctimas. O bispo era novo, alto, moi bo mozo, pero as sotanas facíano un pouco amariconado, como dicía o tío Antón. Era un día de sol, e con toda aquela roupa, o home chegou suando coma un porco –que esas foron as palabras do tío Antón. Por iso, o primeiro que pediu, o chega a casa do cura, foi que lle prepararan o baño. Don Andy xa se botou a abanear, e non atopaba a maneira de dicirlle o bispo que naquela casa non había tales comodidades e que o baño era algo improvisado. Non se alterou o bispo nin o máis mínimo e dixo que con un pouco de auga tépeda, el xa abriría as súas necesidades. Así que, para enfrealo un pouco da súa camiñada, don Andy mandoulle a moza do norte a que lle mostrara como funcionaba o tranganillo que armara o tío Antón. Don Andy xa lle mostrara a ela, de antemán, como funcionaba aquel chirinbolo, e de paso xa lle tocara o cu, así coma quen que non fora adrede, para asegurarse de que era de este mundo. O bispo, cando viu aquela muller, con unhas roupiñas que parecían rachar por tódalas costuras, quedou máis frío que un témpano. Pero a rubia espetoulle unas miradas que o derreteu. Mentres tanto a tía Dolores e a morena, esperaban do outro lado, cada unha co seu caldeiro de auga, un de auga fría e outro de auga fervendo, para mesturar segundo a campaniña o demandara.
O bispo, meteuse no barril, que non lle foi custoso pola facilidade dos chanzos que tío Antón fixera duna das partes do barril. O bispo non leu a nota que tío Antón puxera no cordel, e pensou que o achifánfano era para abrir a auga, e tirou do cordel, e vendo que non saía auga, tirou tres veces seguidas. Aquelo colleu as mulleres desprevidas, e a morena mandou medio caldeiro de auga fervendo, que deixou o bispo coma as galiñas cando as despluman con auga fervendo. O bispo quixo cerrar a auga e tirou do cordel varias veces, daquela a tía Dolores botoulle medio caldeiro de auga fría. Tirou o bispo outra vez do cordel, para deter aquela loucura, daquela a confusión das mulleres foi tal que lle alternaron auga fría e quente, coma nas duchas escocesas, e o bispo quedou botando vapor, como cando os ferreiros meten os ferros na auga para darlles o templo. Non tivo tempo o bispo a queixarse, nin de frío ni de calor, que o tempo xa lle chegou a mulata, con un perfume que ela trouxera do Caribe, preparado por unha bruxa parente súa que practicaba o Budu, e que a mulata gardaba, por si nalgunha ocasión o tiña que empregar en algo importante. ¿E qué mellor ocasión que aquela de usalo nun bispo escaldado? Sentiuse o bispo horrorizado, pensando que estaba o descuberto, pero logo se decatou que o barril fora cortado alto, coma para xente vergonzosa, e se calmou. Pero quedou mirando os movementos da moza, o deixar ela a habitación, e foron tatos os pecados que lle pasaron por a mente, que mirou por alí a ver se atopaba unha pedra para pegarse con ela no peito, pero como pedras non había, colleu o penlo de xabón, que era duro coma unha pedra, e pegou con el tres veces no peito.
Pensou o bispo que aquelo da auga alternada, fría e quente, se trataba dunha
costume da aldea, para temperar o corpo e mantelo forte, e dixo que nunca unha ducha tan sorprendente había pillado na súa vida. Loou a orixinalidade do barril e dixo que non
cambiaría duchas de maniñas de ouro por aquel sinxelo artiluxo.
Para esto xa eran as dúas da tarde e tía Dolores tiña o xantar esperando. Tío Antón había estado partindo leña no curral e de paso meténdolle o corpo unha xerra de viño, para perder a vergoña. E xa encoraxado polo viño, e decatado que don Andy e
O bispo xa estaban a mesa, acercouse, sen que ninguén o chamara, con unha xerra de viño.
Serviulles, os dous serventes de Deus, os vasos a reverter, e tamén se botou un para el, e dixo:
-Brindemos por unha feliz estancia nesta casa, vuestra... pa... paciencia.
Tío Antón estivera practicando aquela frase toda a mañá, mentres partía leña, pero o momento que teña que empregar saíulle mal. Deuse conta e, para remediar o conto, aínda ben o bispo non puxera o vaso sobre a mesa, xa llo volveu a encher, e repetiu a frase correctamente. O bispo fixo unha señal coa man, porque non quería o vaso tan cheo, e dixo:-
-Ya está bie, buen hombre, ya está bien.
-Tome, excelencia, tome, é regalado -dixo tío Antón, metendo a pata.
Naquel desgraciado momento entraba tía Dolores con unha picada de queixo de cabra e unhas rodaxas de xamón de porco lugués, e o escoitar o seu marido, e notar que xa era o viño quen falaba, botoulle unha bronca de moito carallo, que deixou o bispo coa boca aberta; e máis aínda cando viu que o botaba fora a empurróns.
Despois tía Dolores, o poñer a bandexa na mesa, e vendo aquela cara do bispo, pensou que era de enfado, e díxolle:
-Perdoe a súa excelencia, pero é que non o podo deixar solo, que sempre que hai xente de fora mete a pata hasta os xeonllos. Tiña razón meu irmán, que Deus o teña na gloria, cando me dicía: ¡Vaia home que te buscaches!
Don Andy estaba tremendo, porque se desfixera do tío Antón que metía a pata e estaba vendo que a muller ía a meter as de andar. Despois, aínda ben a tía Dolores non deixara o comedor, don Andy, que xa non sabía onde meter la cara, tratou de desculparse co bispo, pero, antes de facelo, o bispo exclamou:
-¡Qué gente tan noble, hermano, que gente tan noble!
Quedou don Andy aliviado, coma se lle quitaran unha cruz das costas, o ver que o bispo non estaba ofendido. Daquela, dando o contratempo por esquecido, invitouno a que fose picando daquelas menudencias que lles acababa de servir a tía Dolores. E mentres picaban, o bispo seguiu falando da ducha escocesa, que tanto lle había gustado; pero como esa xente culta fala con un sentido metafórico, penso que o que o bispo quería dicir era que bo cu tiña a mulata, e que ben de tetas estaba a lora. E así, chamándolle regadeira a unha cousa e barril a outra, cura e bispo foron entendéndose coma bos irmáns. Mentres tanto foron chegando os pratos de polo do curral con patacas novas, repolo de Betanzos e pementos de Padrón, servidos con elegancia polas dúas estranxeiras. Nunha palabra, aquelo foi mellor que un hotel de cinco estrelas. Unha moza servía viño, a outra servía carne; unha patacas e a outra pementos; unha lle daba o rabo e a outra sacudía as pechugas. E mentres unha ía a outra viña; e prato ven, e prato vai, aquelo parecía un concerto culinario, de tal harmonía, que os prelados xa non sabían onde poñer os ollos, se nas talladas ou no gato. Digo, porque as sotanas
comezaban a rebulir coma se tiveran ratos roendo nelas. O bispo, cando as mozas servían viño, miráballes para as mans que, como non traballaban, as tiñan tan finas que aínda que lle deran unha hostia non lle doería. Por esa razón, de ver naquela aldea remota dúas mulleres tan finas, o bispo tiña unhas ganas tolas de preguntarlle a don Andy, qué era o que facían aquelas mozas na casa dun cura solteiro. Pero non tiña tempo a preguntar, porque, cando unha, cando outra, sempre estaba algunha presente.
Despois de servir café e puro, as mozas quedáronse na cociña, onde a tía Dolores lles tiña servidos uns pratos, que elas atacaron coma pirañas. E foi daquela cando o
bispo aproveitou para satisfacer a súa curiosidade, e coñecerse de onde saíran aquelas estrañas criaturas.
-Esas mulleres no parecen de por aquí -díxolle a don Andy, así coma quen fala de
tellas abaixo.
-No son de aquí, no –informoulle don Andy falando castelán para aparecer más
culto-. La rubia es del norte. No se sabe bien de que país, porque perdió la memoria.
Pero parece que habla varios idiomas menos el español, que lo habla todo por señas. Se
sospecha que es viquinga. La encontraron unos marineros, más muerta que viva, flotando
en el mar del norte al lado de los restos de una lancha, media ahogada, y como no
sabían que hacer con ella, la trajeron para aquí, y el marinero que se dio cuenta que
estaba viva se casó con ella. Es una verdadera novela, la vida de esa mujer.
-Una novela, si. Una verdadera novela -repetía o bispo.
Estando naquela conversa veu a interrompelos a morena, que tiña unha boca que
podía tragar un prato enteiro, e con un rosario de dentes botou unha risiña dirixida o
bispo, a medida que preguntou se querían algo máis, e despois foise. Daquela dixo o bispo, así coma se fora moi entendido en razas de mulleres.
-Y esa parece Jamaiquina.
-Es portorriqueña. Esa si que es una novela. Mejor dicho una tragedia. Parece ser
que, cuando era una niña, la compró un terrateniente blanco, a una familia moi pobre.
Pues el blanco era un infidel y podía tener muchas mujeres, a las que hacía trabajar
como esclavas. La mocita se escapó, pero cayó e las manos de unos piratas que la violaron y luego la tiraron al mar para que se la comieran los tiburones. Pero tuvo suerte, después de todo, que también la encontraron unos marineros de por aquí, antes que fuera devorada por los escuálidos.
-¡Qué tragedia, qué tragedia! -dicía o bispo, que trasladando a outra lingua, era
coma decir: Quén fora mariñeiro e pescar eses peixes.
Despois daquela atracada, quedaron dous dignitarios coma as anacondas despois de tragarse a un explorador inglés. E entre o calor por dentro e o calor por fora, a don Andy doulle sono e comezou a dar cabezadas, sen reparar que estaba diante dun superior.
-Vete a dormir una siesta, hermano, que yo me quedaré por aquí meditando –díxolle o bispo.
O que quería o bispo era quedarse solo, para informarse que lingua falaban a rubia do norte, porque non estaba informado que as mozas xa andaban dándolle o rabo pola aldea arriba, presumindo de haber servido a un bispo. Tío Antón, que estaba sacando esterco da cuadra do cabalo, para abonar unhas cebolas que tiña na horta, vindo marchar as mozas, decidiu facer unha inspección pola casa e ver se todo estaba en orden. Decatado de que don Andy ía na cama, e que a súa esposa estaba dando unha cabezada na cociña, aproveitou para ir a darlle un pé de leria o bispo, xa que ninguén llo privaría. Pero para non ir coas mans baleiras, que non sabía que facer con elas diante de tan importante persoa, decidiu levar o raño con el.
-¡Ah, señor Antón! ¿Usted no duerme la siesta? –preguntoulle o bispo.
-Non teño tempo para elo... vuestra e... e... excelencia. Teño que arrincar o esterco da cuadra do cabalo, que xa logo está chegando o piso. E teño que plantar un ceboliño aí na horta que está pedindo un pouco de abono. ¿Sabía vostede, excelencia, que o esterco de cabalo é o mellor para as cebolas?
-Pues, la verdad es que no entiendo mucho de esas cosas, señor Antón –díxolle o bispo.
-Pois si. Teño ben experimentado eu. Para o ceboliño, merda das galiñas e mexos das vacas son bos, pero cando se transplanta nada mellor que esterco do cabalo. Pódolle asegurar, que por aquí ninguén recolle cebolas coma as miñas.
-¿Podríamos visitar esas cebollas, señor Antón? –preguntoulle o bispo, con un interese que lle gustou moito o tío Antón.
-Aínda no son cebolas, pero pode vir a ver o ceboliño, verá que bonito está.
Os dous homes foron a dar unha volta pola horta. A tarde aínda era máis calorosa que a mañá, pero andaban rodando algunhas nubes, que indicaban que aquel calor era de treboada, e os paxaros cantaban moi contentos, como anunciando unha chuvia esperada. Os veciños, sen dúbida sospeitando que o bispo sairía a dar un paseo pola horta, xa estaban espiando por detrás das silveiras. Daquela tío Antón, para que o oíran, facíase o interesante explicándolle o bispo, a toda voz, cousas da natureza, para que os veciños se decataran.
-Los pájaros parecen muy alegres hoy, señor Antón –comentou o bispo, parándose a observar un merlo que estaba cantando no tellado.
-Están contentos por que vai chover –díxolle o tío Antón.
-¿Usted cree que ellos saben eso, señor Antón?
-¡Carallo se o saben. Todos os animais saben os cambios do tempo e anúnciano, cada cal a súa maneira. Os paxaros cantan, os gatos lavan a cara; as vacas, se andan a pacer, déitanse, e os burros se revolcan. ¿E ve esas andoriñas que voan baixas? -agregou tío Antón o tempo que lle apuntaba a unha das andoriñas que pasaban riscando o chan-. Esas tamén anuncian auga cando voan baixas.
-¿Y por qué la lluvia los hace cantar, señor Antón? ¿Lo sabe usted?
-Non é a auga, súa excelencia, o que os fai cantar, que son as miñocas.
-¿Los gusanos, quiere usted decir? –o bispo quistes asegurar.
-Si, señor, os gusanos. Despois dun chaparrón saen as lombrigas de debaixo da terra, e os paxaros fan unha festa con elas. Por eso cantan.
Con aquela explicación de tío Antón, veulle a cabeza o bispo, aquel sermón no que Xesús mencionaba os paxaros, que podía comer sen traballar, e comentou aquelo co tío Antón.
-Non che é así a cousa, súa excelencia, no ches é así a cousa –díxolle tío Antón. No verán teñen canto queren; pero deixe que chegue o inverno. Daquela a terra coa xeada ponse dura coma unha pedra e os bichos quedan agochados fondos, onde o frío non lles chega; e nas hortas non hai froita e nas leiras non hai graos, daquela os paxariños as pasan putas... e téñense que acordar do verao. Moitos morren de fame e de frío. Iso seino eu.
O bispo quedou parvo, o escoitar aquel coñecemento do tío Antón sobre a natureza. Pero, despois de ensinarlle o cebolo, e de falarlle de tanto esterco, a bispo entroulle ganas de baixar os pantalóns, e preguntou polo servicio. Aquel era, para tío Antón, o momento esperado, o de poñer a proba o seu invento, así conduciu o invitado o cuarto ­
onde estaba o trono. Alí chamoulle moito a atención o bispo aquela campaniña sobre a porta, pero antes de que o bispo fixera un comentario, xa tío Antón lle dou unha explicación:
-Iso da campaniña aprendino de meu cuñado, ¿sabe? Que as poñía nas árbores para que os merlos non lle comeran as cereixas e os figos.
A continuación correu a saba e lle mostrou o bispo onde estaba o trono. Despois correu a corte do cabalo, a mollar o trapo no balde de auga de beber o animal e esperar
a que o bispo terminara de facer as súas necesidades. Mentres tanto o bispo quedou perplexo, porque lle pareceu que cada vez que algo caía por o burato, soaba a campaniña que estaba na cima da porta. O principio pensou que sería unha casualidade, pero foi
experimentando e, efectivamente, comprobou que era o seu cu o que facía tocar o chirimbolo, pero non puido entender cómo era posible semellante cousa. Cando acabou, torceu o corpo para atopar o papel, e foi aquel movemento do cu o que avisou o tío Antón de que o bispo había terminado o seu traballo. E rapidamente meteu o varal polo burato e lle limpou o cu. O bispo, o sentir aquelo, e obedecendo a un reflexo involuntario, meteu as narices no burato para ver que cousa lle había refrescado o traseiro. Tío Antón, pensando que o dignitario lle poñía outra vez o cu para que llo limpara millos, repetiu a operación e refregoulle o trapo polas narices, así como estaba de limpar o cu. O bispo botou unha especie de xuramento a medida que esbichaba. Tío Antón, dándose conta da equivocación, agochou o varal e largouse da cuadra, e calou a
boca. O bispo lavou os fociños na auga do barril, que aínda estaba alí de cando se duchara, e tal vez por vergonza, non mencionou o accidente. Despois chegou don Andy de durmir a sesta e se desculpou co bispo por deixalo solo.
-Perdonad, que no sé lo que me golpeo. Que por lo regular yo no duermo la siesta.
-¿Has descansado bien? –preguntoulle o bispo.
-Si, pero ahora me siento algo pesado.
-Es el tiempo, hermano. Vamos a tener lluvia. Los pájaros cantan y las golondrinas vuelan bajo –díxolle o bispo, falando por boca de tío Antón.
-Entonces será bien que nos acerquemos a la iglesia, antes que llegue la lluvia -díxolle don Andy.
A xente xa os estaba esperando, todo o longo do camiño, en cada portal e cancela, así como esperan os cazadores os conexos; e para disimular, coma quen que estaban traballando, uns pretendían estar arregoando o camiño, e outros podaban as árbores o longo do camiño. Os rapaces, máis listos que os maiores, xogaban a roda. O bispo quedou impresionado do traballadora que era aquela xente. Despois de ver o abandono da igrexa
o bispo deuse conta que aquelo precisaba una bendición do ceo. Resultou ser un home moi sociable o bispo, que hasta quixo ir a taberna a tomar unas cuncas cos homes, que quedou en pagar don Andy, porque o bispo nin el levaban diñeiro. Na taberna o bispo fúxolles moitas preguntas os labradores, que cada cal tratou de contestar con esaxeración. E despois das cuncas volveron a casa para, onde xa as mozas esperaban para servilos no que Deus mandara. E a tía Dolores xa tiña una opípara cena preparada. Ti Antón, por si as moscas, non apareceu pola casa.
Despois que comeron e beberon, xa entrados en confianza, o bispo díxolle a don Andy que lle custaba cerrar un ollos sen ler algo na cama, coma por exemplo unha novela nórdica ou unha traxedia caribeña.Don Andy ben comprendeu a indirecta e aseguroulle que aquel tamén era o seu problema. Polo tanto dixéronlle a tía Dolores que podía ir a descansar, e a muller, que estaban fatigada dun día de tanto traqueíte, agradeceuno foise para a cama, deixando as mozas servindo café, copa puro. Despois houbo quen as viu
saír as tantas da noite da casa do cura, porque como xa dixen, aquelas mulleres non ían a mexar sen que alguén as vixiara; pero tratándose de curas bispos, non penso que a xente pensara mal. O caso foi que o bispo marchou máis contento daquela visita que se
fora o ceo, e don Andy colleu unha fama do demo coa visita aquela. Que como di o refrán, as boas compañías poden levantar a un home, así coma as malas o pueden sentar de cu no chan. As esmolas empezáronlle a caer a don Andy, coma se os labradores se quixeran desprender de todos os seus caudais. Para poñer un exemplo, un día que tío Antón estaba pasando na igrexa a hucha das ánimas, o parvo da aldea, como non tiña cartos, doulle un cigarro. E o que da todo o que ten, da a esmola máis grande, que iso foi o que dixo, nunha ocasión, o noso Señor.
A marquesa, que non pertencía a nosa parroquia, por o mérito que o bispo lle dera a nosa igrexa, fíxose moi amiga da igrexa e de don Andy. E don Andy sacaba bo partido daquela amizade, porque a marquesa, sendo tiñosa para todo, eran xenerosa con todo o que fora beatería. Así que pagaba misas polos mortos e polos vivos, que don Andy lle cobraba a bo precio. E como unha cousa leva a outra, a marquesa ían a nosa igrexa pola fama que lle dera o bispo, e a xente ía por ver a marquesa. O sexa, que todo se volvía un lambe cus, do que don Andy se aproveitaba canto podía. De mulleres xa nin falemos, que se lle houberan aberto todas de pernas como se o crego fora un bidé.
********************************
A SOBRIÑA DE DON ANDY ­

Tanto tes tanto vales, di o refrán. Digo esto porque cando don Andy renovou a casa, que a deixou coma un hotel de cinco estrelas, déronlle en chover parentes, deses que se dan por desaparecidos na brétema dos anos, mentres un está na merda, e que aparecen cando a treboada pasou. Entre eses desaparecidos, caeulle por alí a don Andy unha sobria co seu mozo. Aquelo chamou moito a atención, e dou aínda máis de que falar -por máis razoes que unha-, especialmente por ser unha sobriña con mozo, xa que se supón que as sobriñas dos cregos nunca teñen mozo, ni se casan. E a outra razón era por o feito de que se parecía moito a don Andy, e a xente dou en tecer historias, dicindo que era unha filla que don Andy deixara polo camiño.
-Ten que ser súa filla –dicían-, que é toda a súa cara.
Con todo o parecido, don Andy non podería ter idade como para
ser o pai de daquela moza. De todas formas, os curas estalles ben que lles armen calumnias, por andarlles chamando irmás a os pais e sobriños os fillos. Aquela sobriña veu por alí co mozo, coa intención de que os casara seu tío, e de paso aproveitar a casa para pasar a lúa de mel. Porque ¿qué mellor, para unha persoa da cidade, que pasar unha fecha tan memorable no campo, escoitando cantar os paxaros mentres se bota una cana o aire? E se despois aínda o prezo sae amañado, mellor aínda.
Era a moza delgada, pero a carne que tiña a tiña no seu sitio, como dicía o Andaluz. Era moi simpática, por certo; pero a xente non usaba esa palabra, e dicían que era moi aberta. Eu penso que se referían o carácter, e que non había picardía na frase. O noivo era todo o contrario: grande como el solo, e forte como un boi, pero non se lle podía arrincar unha palabra nin con un raño. Ela de contado se fixo amiga das dúas Novelas, e lles contaba todo o que facía co mozo.
Despois elas contábanllo os maridos, e os maridos contábano na taberna, así que todo se sabía. A moza aínda estaba estudiando, pero, segundo lles contaba as outras mulleres, ela xa lles ensinaba os mestres, en vez de eles a ela. O mozo parece ser que era de xente rica, pero a madre había quedado viúva bastante mova, e por esa razón había criado o fillo da maneira que as nais ricas e viúvas crían os fillos, que se namoran deles e fan deles uns parvos. Segundo lle contaba a moza as estranxeiras, a nai do mozo inculcaralle a crenza de que tódalas mulleres tiñan dúas perrechas, e cada unha máis noxenta que a outro. Dicíalles a moza, as amigas, que el nunca para una muller mirara, da cintura para baixo. Pero cando a nai morreu, e el poido ter unha conversa con unha muller cambiou de parecer. Eso que a moza namais que lle dou a ulir o peixe, sen deixarllo comer. E por iso el se decidiu a casarse con ela, para fartarse, duna puñetera vez, do que a nai lle prohibía. A noiva, para facelo rabiar, de canto en canto facíalle algunha palliña, e el andaba tan desesperado que se ía a xente coma os cans. Ela dicíalles as Novelas, que as dúas mans non lle chegaban para coller todo o que tiña aquel langrán. E rindo dicía que, por esa razón, tiña medo de casarse con el.
Chegou o día da voda o don Andy fixo unha festa coma para unha princesa. E aproveitou para invitar as dúas Novelas para servir a mesa, porque quedara moi contenta dos seus servicios cando tivera a visita do bispo. O outro día da voda, tía Dolores subiu co almorzo pero eles non abriron a porta do cuarto. E así, sen comer ni beber, estiveron todo o santo día, encerrados na habitación. Cando á noite se levantaron para estirar as pernas, díxolles a tía Dolores:
-Pero filliños ¿cómo podes botar así un día enteiro sen probar bocado?
-Alimentémonos co froito do amor -díxolle ela, con unha risa de orella a orella.
-Pois non tiredes as mondas para o curral, que se esganan as galiñas –díxolles o tío Antón, o escoitar aquelo.
Botaron por alí, tirando mondas o curral esganando galiñas, un mes ben cumprido e, segundo ela lles contaba as dúas Novelas, el dáballe por diante e por detrás. E así foi como, despois dese tempo ela estaba un pouco máis gordeta, aínda de mellor ver, máis simpático, ou máis aberta, como dicían os maiores. Pero el estaba como o trapo dun afiador, que se o puxeran a vender no mercaría xitano. Ela, pequena como era, acabou con el nese corto tempo, e se non quedou viúva, foi porque don Andy lle atallou a tempo. Mandou marchar a sobriña, e fixo que se quedara el por un tempo, para repoñerse. Durante ese período de convalecencia, déronlle a comer xamón e ovos batidos con ponche, entre outras menudencias, e así foi rescatado duna morte segura. Xa reposto acompañouno o tío Antón a coller o coche. E para chegar a estrada cruzaron por uns matos -por un atallo que tío Antón sabía- e por alí viron un carneiro que montando nas ovellas, e tanto lles daba por diante coma por detrás, daquela disque lle el o tío Antón.
-Ese tamén vai a precisar un tío cura -sendo aquel o primeiro e o último chiste do home.
-Nunca máis se lles viu o pelo, nin a un nin o outro -dicía tío Antón.

­
A SANTA CEA

Como don Xusticio nunca un remendo lle botara a igrexa, o cura novo, para ser diferente, quería facer todo nun día. E, a modo de consolación, os filigreses dicían:
-Ben, polo menos a este se lle ve onde o mete.
Así remendando, e cortando pano, coma se di dos xastres, un día, o rascar nas paredes da igrexa, para pintar, apareceu un mural, que algún tolo, en tempos postremeiros, tapara con cal, tal vez don Xusticio, por non gastar diñeiro en restauralo. Digo, porque o mural estaba en malas condicións, pero deixaba ver que se trataba da Santa Cea. O cura novo consultou aquelo co Andaluz, para ver se el o podería restaurar. O Andaluz xa lle armou as do demo dicíndolle:
-Zeñor cura, eze mural lo restaura este menda mejor que nuevo. Pero le digo a uté, que eze trabajillo tiene que zer hecho de noche. Si señó, de noche. Eze tesoro que uté ha descuberto ahí, tiene que zer hecho con luz de una vela. Digo, porque eza antigüedá ha zido pintá con luz de vela, y con luz de vela tiene que ze restauráu, pa darle eze zaborzillo de antiguedá, como uté sabrá.
Ben, como o cura novo, non sabía de que pe coxeaba o Andaluz, lle quixo crer todo canto llo dixo e deixou o traballo nas súas mans, así de boa fe. E unha noite, desas húmidas e tibias, apropiadas para eses traballos _porque, segundo o Andaluz, a pintura non seca nin se molla- armado de pinceis, velas e pintura, aló se foi o home a restaurar mural. Algunha razón tería o Andaluz, sobre esas noites tan especiais; pois é nesas noites quedas, tibias e húmidas, cando os olores, das cousas boas e malas, saen dos currunchos coma os, grilos, a cantar misterios que só esas noites encerran. Digo esto, porque así foi como naquela lúgubre soidade da igrexa, a luz das pálidas velas, o Andaluz non tardou en sentir uns lamentos do viño de misa, que desde algún curruncho, coma un neno castigado, choraba por ser se atendido. E arrastrado por a forza irresistible das súas narices, o Andaluz foi levado hasta detrás da sancristía, e alí se atopou con un pequeno barril, o que lle caían as bágoas por unha minúscula rendixa; que foran aquelas queixas as que habían escoitados as narices do Andaluz. Puxo o barril sobre unha mesa que había alí, e empezou a lamberlle a rendixa, con tal devoción que hasta o barril xemía coma se se tratara duna moza. Despois lle empuxou o tapón para dentro, e se armou dun cáliz vello, balorecido, que por alí o esquecera don Xusticio, e pillou co barril, que ninguén houbera gozado máis con unha moza de quince, dp que gozou o Andaluz con aquel viño sagrado. Pois o viño foi pillado mesmo no seu punto, precisamente coma unha femia en sazón: había respirado pola regandixa e estaba a unha temperatura ambiental exacta, tanto que xa non houbera resistido un día máis sen perder a súa beleza, por falta duns bicos coma os que lle dou o Andaluz.
Despois de facerlle o cabo de ano o barril, o Andaluz sentiu unha fame do demo ¿pero qué se podería atopar de comer nunha igrexa? Comezou a rexistrar por alí, así como fan os ratos nas casas vellas, por se atopan unhas migallas, e tal como o pensou, alí estaban as hostias encerradas nunha hucha, precisamente para que non deran con elas os ratos. O Andaluz pillou con elas, unha a unha, como se foran patacas fritas, de esas que venden polos bares en paquetes e, empuxándoas con grolos de viño, papounas todas. Cando terminou, coas dúas cousas, el mesmo se estraño de como había metido tanto naquel esquelético corpo, e comentou:
-Ozú, zi eto parece un milagro, lo que he comía y bebía esta noche.
Pero cando se lle baixou o santo do ceo, deuse conta que o traballo estaba sen facer. Arrastrouse, como puido hasta o mural, e, tal vez inspirado e axudado por pan bendito o viño sagrado, deixou o mural restaurado aquela mesma noite, todo de un tirón. Había, sen embargo, un anaco de día cando deixou a igrexa. O sol aparecía amarelento e algo difuso entre unha tenue néboa que xa comezaba a desvanecerse. E o Andaluz encontrouse no camiño con meu tío Antón, que, con unha aixada o ombro, viña de regar u prado, e lle dixo o Andaluz, mirando para roo sol:
-No hai como esta noche de luna llena para regá lo prado, ¿eh? señor Antón.
Meu tío, o chegar a casa, comentou co cura, de que había tropezado co Andaluz, que viña do lado da igrexa. O cura novo xa imaxinou de que había estado traballando no mural toda a noite e correu a igrexa a ver como ía traballo. Mentres tanto o Andaluz se meteu na cama, e non había cerrado un ollo cando escoitou uns tombos na porta como se a quixeran botar abaixo. Levantouse, mal como puído e acercouse a ver que carneiro estaba dando aqueles tombos na porta. Era o crego, que lle estaba dando patadas, e cagándose no Andaluz e na puta que o pariu.
-¿Qué pasa, zeñor cura? Ya viene uté a pagarme el trabajillo que le he hecho. No se preocupe uté, compadre, que er dinerillo dura má en su faldriquera que mi jarales...
-Heite de matar anque teña que ir o inferno. ¡Herexe! -gritáballe o crego.
-¿Pero por qué se pone uté azí, zeñó cura? ¿Por uno vasillo de vino que me he tomáu? ¡Descuéntelo uté de mi trabajo!
-¡Qué viño, nin que demos. O mural, desgraciado, o mural.
-¿Es que no le ha gustou el trabajo? Pué me parece a mí que le he hecho un buen trabajillo. Verá uté como le va a gustar a la gente.
O Andaluz, coa a borracheira que había tomado de viño de misa, pintou a tódolos apostos borrachos, facendo palmas, Xesús tocando a guitarra, e a Madalena bailando descalza sobre a mesa. Cando o cura lle preguntou a qué viña tal herexía, lle dixo o artista:
-Zeño cura, cuando yo los dejé quedaban cenando, y lo que hayan hecho después esa gente, no es asunto meo.
E o Andaluz lle cerrou a porta nas narices o crego e foi para a cama outra vez, e mentres o crego e meu tío Antón correron a igrexa con unha escoba e un caldeiro de cal, a borrar aquela troula antes que a vira a xente. Mentres enzoufaban a parede con cal, lle dixo tío Antón o cura:
-A min xa me pareceu que ía borracho, cando o vin pasar.
-¿Pero cómo se emborrachou e onde? Porque anda sen diñeiro, que iso seino eu.
Daquela o cura acordouse do viño, que lle había mencionado o Andaluz, e pensou, que solo un borracho podía facer aquela loucura. E veulle a cabeza o viño que gardaba na sancristía, e foi a ver se o había tomado. E alí estaba o barriliño, baleiro sen una pingueira. Aquelo, sumado a herexía do mural, xa era para tolear. ¿Ónde un homiño, como era o Andaluz, podía meter tanto viño?
Pero o colmo dos colmos foi cando viu aquelas migas polo chan, tantas que chegaban hasta a porta da sancristía. ¿De qué podían ser aquelas migas? Sospeitou o crego de que podían ser e, xa desesperado botou os ollos dentro da hucha, onde gardaba as hostias, precisamente para que nonas comeran os ratos, e atopou con que alí non quedaba unha nin para salvar a unha alma en apuros. Daquela o cura arrodillouse diante do altar e rezou para que o confundira o demo o Andaluz e a toda a súa descendencia. E xurou que non lle ía dar os sacramentos cando morrera.
-Non sei para que quería o Andaluz os sacramentos, se xa había comulgado para todo o tempo que durara o mundo -dicía tío Antón rindo.
Pero o cura novo, que non era tan ruín coma o cura vello, despois de recapacitar, se ría.

AS CONFESIÓNS ­

Despois daquel contratempo das hostias, a don And amontoóuselle o traballo; porque, para un cura quedar sen hostias é o mesmo que para un ferreiro quedar sen carbón. Peor, porque o ferreiro, a última hora, aínda pode ir o bosque por un pino, que a falta de pan boas son tortas. Pero no é así coa mercadoría dun cura, que aí non valen tortas. Anque meu tío Isqueiro dicía, cando lle falaban de ir a confesarse, que se lle deran bolas en vez de hostias, que se confesaría. Esto ven o caso porque, as mulleres da parroquia, que non lles daba gusto confesarse con don Xusticeiro, mexábanse coas ganas de confesarse con don And; porque contarlle pecados a un vello, é coma coser sen fiu, ou comer con unha culler baleira. Pero don Andy era novo e bo mozo, e iso cambiaba as cousas. E por falta das hostias os pecados tiveron que esperar. Así que, coa espera, os pecados fóronse facendo moi pesados de levar, e cando o momento chegou, alí se
confesaron pelos e rabos, e xurdiron as cousas máis incríbeis. A don Andy nunca xamais se lle houbera pasado pola súa santa cabeza de que, nunha parroquia tan pequena, puidera haber pecados tan grandes. E comézolle a gustar tanto aquel xogo, que houbera pasado a vida confesando. Pero logo pensou que se equivocara de oficio. Así que o demo o tentou a tomar parte no mesmo deporte, e volveuse pecador. Sen embargo levou os seus chascos, antes de aprender a camiñar, que tamén os nenos dan moitas veces co cu no chan antes de aprender a andar.

A CERVEXA ­

O contratempo máis desagradable que lle pasou, foi con miña curmán, a
Sardiñeira. Miña curmán, cansada dos mozos da aldea, foi a eles a Coruña, e alí non soamente quedou preñada, que tamén colleu unha infección, e confesouse con don Andy, pero non lle contou o que lle pasaba, así directamente. Díxolle que un mozo lle fixera moito mal, e pediulle axuda para endereitar o entorto. O crego pensou que o único mal que un home lle podía facer a unha muller era botarlle un polvete, como si non houbese máis formas de foder que unha. Así que don Andy viu, naquel S.0.S de miña curmán, a primeira oportunidade de entrar en xugo, e invitou a moza a que fora a velo a súa casa, que el vería que podía facer por ela.
Meu tío, informado daquela visita, e coñecedor do pano mellor que un xastre, tanto o de miña curmán coma o do crego, xa pensou que alí non había trigo limpo e púxose en alerta. El tiña todos os caneiros dos curtos cheos de furacos, como fan os pervertidos nos servicios públicos, que os fixera para vixiar ó seu cuñado, cando se falaba de que lle sacudía a filla. Así que, cando viu a moza visitar a don Andy, xa se puxo a espiar.
-¿Estás encinta? -seque lle preguntou don Andy a moza.
-Se namais fora iso, con parir xa estaba. Pero é peor –díxolle a moza.
Don Andy parece ser que non lle dou tempo a moza a confesar tódolos pecados antes de comulgar, e despois pensou que a rapaza estaba de coña, cando o fin lle confesou que collera unha infección, pero os poucos días empezoulle a chorar neno, e non lle quedou máis remedio que ir o al médico.
**************************

DON CAMILO

A xente dicía que miña curmán, a Sardiñeira, era a imaxe de súa nai, pero sería noutros tempos, que eu non lle atopaba ningún parecido, aparte das tetas, que en iso si que lle semellaba. Pois contaban as malas linguas, que xa a nena lle empezaban a gustar os mozos, cando aínda andaba detrás da nai para que lle dera a teta. E tanto aquela rapaza chupou na mai que case acaba con ela. A pobre de miña tía entendía moito de medicamentos caseiras, pero esas empadumadas sen touciño non enchen barriga, e o quedar tan chupada dela nena, colleu algo de anemia e tivo que ir as augas a Guitiriz para repoñerse. Foron tres mulleres xuntas en tren, que naqueles tempos hasta coches non había. Así que os ricos viaxaban en cabalo, e os do medio en burro, e os máis pobriños en tren. Porque aqueles trens, ían polos matos coma o lobo e non daban chegado a ningunha parte. O carbón daba o rabo, así que, polo caniño o tren paraba e o maquinista e o fogueiro, marchaban a cortar un pino, e mentres eles facían leña os pasaxeiros ían a cagar de campo, que servicios non había no tren.
Miña tía, e as dúas compañeiras, así como para matar o tempo, nese interminable viaxe, foron todo o tempo remoendo restras de cebolas, chourizos, xamón e pan de boroa. Porque os médicos que recomendaban as augas tamén recomendaban que comeran ben; que eu estou falando dos tempos cando os médicos deixaban que os enfermos comeran. Anque miña tía e as dúas veciñas, non visitaran o médico, que non había cartos para as dúas cousas -augas e médicos- pero elas ben sabían o que os médicos recomendaban, por experiencia de outras veciñas. Así que, cando as mulleres ían as augas, anque na casa non quedara unha
frangulla de pan para matarlle a fame a un rato, elas cargaban de todo, coma se marcharan para América. Por eso lles prestaban tanto as augas: comían ben e descansaban, curaban, e logo o crédito da melloría a levaban as augas. Que xa di o refrán: la fama a leva o Miño e a auga a leva o Sil.
Parece ser que no tren, no vagón onde as tres mulleres se acomodaron, ía baleiro e só as acompañaba un mozo, que sabía ler, e que outra cousa non non fixo en todo o tempo: ler e mirar de esgallo como roían as mulleres. Disque parecía un personaxe de última moda, con pantalóns apertados e zapatos de punta. E disque tiña unha barbiña rara e un bigote de gato famélico, e nariz rapina, coma o licenciado Vidriera. Cando o tren parou, para repoñerse de leña, dúas das mulleres foron a mexar o medio dos fieitos, e miña tía disque quedou para coidar das pertenzas. Como as compañeiras tardaban, miña tía dou en xemer, e en revolverse no asento, como se tivera desesperada por ir de campo. O mozo a miraba de esguello e seguía lendo. Pero por alí que miña tía dou en queixarse coma unha cabra posta a parir, daquela o mozo seque puxo o libro a un lado e preguntoulle en castelán:
-Doinlle os peitos ¿verdade que si, señora?
-¡Ai, señor! ¿vostede é bruxo, ou cómo adiviñou?
-Son estudiante de medicina, e xa me voo a recibir de médico, por iso me dou conta que eso que lle pasa é door de peitos.
-Pois é, señor. Que teño unha filla que xa logo lle van a gustar os homes e aínda anda detrás de min a que lle dea a teta. E mire, tiven que deixar de darlla, porque lle digo que me estaba quedando tísica, que por iso teño que ir as augas.
-E ésta era a hora de darlle de mamar, por iso lle doin tanto. ¿Verdade que é iso?
-Eso terá que ser, señor, que eu non lle vexo outro remedio.
-Non é recomendable deixar así de pronto de darlles de mamar a os fillos. É mellor ir retirándolles a teta pouco a pouco, e non así de unha vez.
-E qué ía facer, señor? Non a ía a traer comigo, que aínda hai que facer un esforzo para un solo. Os cartos ¿sabe? Nos, os pobres, sempre temos que espir un santo para vestir outro.
A ese tempo a muller botou un berrido coma o dun home o que lle acaba de caer a tapa dun baúl nos ovos.
-¡Ai meu Deus, isto é peor que parir!
-Mire, señora –díxolle o futuro galeno- non sufra vostede miás, e non tome a mal o que lle vou a dicir: Para non vela sufrir así, eu lle chuparéi os peitos, que como logo vou a recibirme de médico, xa non é a primeira vez que fago iso.
-¡Ai, meu Deus! ¿E vostede faría iso?
-Coma quen dar unha receta, señora.
-¿E canto me costeira esa receita, señor? -preguntou a moi tacaña de miña tía.
-¡Vamos, señora! ¿Cómo lle vou a cobrar por iso?
Agradeceulle a tía aquela receita gratuíta, e futuro médico, con esa delicadeza dos médicos, axudoulle a tía a quitar as tetas para fora, que estaban tan cheas, coma se todo canto mera lle fora para alí, que máis que tetas xa parecían chepas de camelo –que hasta tiñan algún pelo. O mozo retirou os dentes e estirou os morros, xa que, como home de medicina que era, sabia que, da maneira que estaban aqueles peitos, tan inchados, unha pequena dentada faría que le estouparan nas narices. Comezou a chupar, un pouco nun e outro pouco noutro, para ir balanceando, coma fan os mecánicos cando apertan a culata dun motor. Non tardou a tía en notar que o estudiante xa sabia de medicina un bo anaco; pois de contado sentiu un alivio coma se estivera no ceo. E despois daquel alivio comezou a sentir gusto. E despois do gusto, pracer. Daquela comezou a retorcerse e xemer, aínda máis que cando a apertaba dor.
Naquel momento parece ser que chegaron as compañeiras, pero ni a tía ni o mozo se decataron e seguiron coa medicina. E as amigas, o ver aquela operación, quedaron paralizadas, coma o paxaro cando ve unha cobra. Por alí que miña tía revolcose no asento, e díxolle o estudiante, entre xemidos:
-¡Ai meu Deus! Que me leve xudas senón vai a ser vostede un bo médico. ¿No quere algo máis que esas tetiñas, señor? Pida o que queira, que aí o ten a man.
-Pues deme un pedazo de esa borona, para comer con esta leite, señora, que hai dous días que non probo bocado -díxolle o futuro galeno.

Ese médico casou, namais que recibirse de médico, con unha muller desas que se pintan as unllas dos pes, pero que non saben fritir un ovo. E logo que se casou, abriu un consultorio alí nunha aldea veciña, coios habitantes déranlle eles mesmos o titulo de Vila, porque alí estaba o cuartel dos civís, a botica e o concello, entre outras menudencias. Por eses detalles, porque non andaban en zocos, os habitantes dábanse de finos, e cando botaban un peido dicían, moi convencidos, que non apestaba. Terían razón, porque alí había varias tabernas, pero ningunha tiña servicio. Así que, ou non comían, ou non cagaban. Nunha ocasión estaba eu, amais outros rapaces, nunha daquelas tabernas, porque ía a pasar por alí un xeneral, e estábamos esperando para ver a comitiva. Pasaron pasaron camións e coches, pero xeneral anque pasara eu non vin ningún, que para min era igual Pedro que Xan. O que se vin foron uns señoritos madrileños que pararon o coche diante da taberna, entraron e preguntaron polo
servicio.
-Servicioooo! –berrou o taberneiro, coma se nunca tal cousa escoitara na súa vida, e díxolles de mala hostia: Ide aí o curral, carallo, que hoxe tedes sorte, que trouxen un carro de fieitos e tedes con qué limpar o cu.
Saíron para o curral os mozos, que cando o cu aperta non entende de cousas finas, e o taberneiro quedou falando solo, como se o houberan insultado:
-¡Carallo para los madrileños eses, que deben ter o cu ben fino! Mira que preguntar por un servicio aquí.
Pois, como dicía, nesa vila tan fina, abriu o médico o seu consultorio, abrigando a ilusión de que, namais abrir a porta, ían a entrar enfermos a tropel. E foi daquela cando se decatou que andaba unha peste de saúde por aqueles andurriales. A xente non tiña cartos para comer e menos para gastalos en luxos, coma lles chamaban eles as medicinas. E as enfermidades, cando ninguén lles fai caso, fan coma os gatos cando non lles dan de comer: cambian de casa. A xente, para consolarse, usaban un famoso refrán: se non morres curas, e se morres melloras. Así que, por aquelas e outras circunstancias, a medicina andaba de capa caída, e máis duna vez tivo o médico que ir de noite as leiras a pillar un repolo para espesar o caldo.
-¿Qué tal don Camilo, como anda o negocio? –preguntáballe a xente, sabendo xa a resposta.
-¡Mal, mal! Anda por aí unha peste de saúde que vai a terminar comigo -dicía el.
De medicina parece ser que sabía algo e, segundo teño oído, chegou a ter fama, pero de mulleres non entendía nadiña, porque o que se especializa nunha cousa non lle queda tempo para outra. Digo esto porque el pensou que con ser médico xa estaba o maínzo sachado

*********************

CAROLINA

A sorte don médico dou un cambio para ben coa visita de miña curmán Carolina, a sobriña de meu tío Pascual, que foi un dos primeiros clientes que lle axudaron o pobre home a escorrentar os lobos da porta. Ese era un refrán do tío Pascual, que quería dicir botar a fame da casa. Tío Pascual, como vivía igual que o gando, sempre tiña refráns dos animais. Aquela curmán, xa dixen que vivía coas marquesas, e despois que ela foi curada por don Camilo, tamén recibiu algunha que outra visita das marquesas, e así foi como cambiou a súa sorte.
Carolina como fora criada coas monxas, e despois, cando xa mociña, a recolleran as marquesas, que eran aínda máis beatas que as monxas, e medrou máis santa que santa Teresa, e polo tanto tontiña de todo. A xente dicía, o vela tan boa moza, que era una pena que fora tan parva, porque nunca había tido mozo. Pero os mozos, que era os que lle chamaban o pan pan e o viño viño, ían dereitos o grao e dicía que era unha pena que aquel corpo fora reservado para os vermes. Eu mesmo escoitei a uns homes dicir:
-Qué desperdicio de cu.
Eu son algo desmemoriado para os nomes, e para recordalos sempre os comparo con algunha outra cousa parecida, e no caso de Carolina a asociaba con unha cantiga popular que dicía:

Carolina ten sete saias,
E las sete lle quedan ben
E debaixo das saias
Leva a máquina dun tren.

Pois miña curmán tamén vestía sete saias, dicían que obrigada polas marquesas, para disimularlle as curvas que, aínda así, con tanta roupa, deixábanse ver. Axudaba a misa, despois que don Andy se fixera famoso coa visita d bispo. E la xente dicía que a moza cantaba mellor que un anxo. Sería por iso de cantar coma un anxo, que don Andy lle botou un ollo.
Pero o conto era outro. O conto era que don Camilo, segundo as malas linguas, lle sacou unhas boas perras a esa curmán miña, e aínda lle houbera quitado máis se a súa muller non metera as de andar. Don Camilo, cando a moza o foi a visitar, de contado se dou conta, que problema non podía ser de saúde, e acertou. A moza íase polas ramas, por moito que o médico trataba de tranquilizala. Ela dicía que tiña un problema, pero non se atrevía a dicir onde. Porque problema estaba entre las pernas, xusto alí onde máis pican. E sería por rañarse que a carne delicada se había irritado. Por aquelo a moza temía que houbese collido un deses males terribles, que se poden coller en calquera sitio, aínda sen a cochina intervención dun home.
-Dime o que doe. -parece ser que lle preguntou don Camilo, víndolle aquela cara tan saudable.
-Como doer, non me doe nada, señor; pero picar pica.
Descuberto o mal amais o seu sitio, o médico tratou de quitarlle importancia, para que a moza perdera a vergoña explicándolle que aquelo era natural, que lles pasaba a tódalas mulleres e, como era de esperar, a mandou espirse e que se deitara na camiña. A moza nunca un home a vira en plexos, que aínda nunca se vira ela nun espello, e con unha vergoña que case morre, foi quitando as sete saias, que le levou media mañá facelo, e se tirou na cama camiña, pero con unha perna tapando a outra, como dicía o cantar. E custoulle traballo o médico facerllas abrir; pero, coma muller que era, o fin as abriu. Don Camilo botoulle un ollo entre as pernas e, como non vira nada, foi apartando a maleza, así como fan os rapaces nas silveiras cando andan buscando niños de paxaros. E igual que os rapaces, alí no medio atopou unha carracha, case que do tamaño dun ovo de carrizo.
-¡Ah, xa vexo! Tes un forunclus campestrus -diagnosticou o galeo.
-¿E iso qué é, meu Deus? –exclamou a moza.
-No é para alarmarse. Saen por comer pan de maínzo. Os homes lles saen na caluga, e as mulleres entre as pernas. Este infectouse ó rañalo, pero con unhas pastillas que che vou a receitar, pasará en menos de un mes.
Doulle a receita o médico encargoulle que non se rañara, e que fora a velo tódolos días, para el estar o tanto da melloría; e no peor dos casos, para controlar unha posible infección. Foi miña curmán polo medicamento a botica, e díxolle o boticario:
-Se con esas pastillas non che pasa a infección, que o dubido, ven a verme a min, que os médicos de hoxe non saben máis que receitar pastillas. Pero non hai como a medicina de antes. Unhas samesugas, desas que ves alí nas xerras, quitan calquera infección nun abrir e cerrar de ollos. Esas non hai mal que elas non chupen.
O boticario era da vella garda e arreglaba todo con samesugas. Pagaba a patacón por elas e as vendía a real, o moi maricón. E nosoutros, os rapaces, botabamos horas cos pes no río esperando a que eses bichos viñeran a chupar para pillalas. Algunhas veces levabámoslle unhas que se pillaban nos regachos dos prados, para ver se boticario picaba; pero el as coñecía, o cabrito, e dábanos con elas nos fociños. Pois esas samesugas dos regachos eran mansas, iso se dicía delas, porque non chupan sangue. Non sei de que vivirían, daquela.
O conto é que Carolina viu aquelas miñocas retorcéndose nos frascos da auga e lle causaron un tremendo escalofriu con só imaxinarse todos aqueles bichos chupándolle alí en medio das pernas. Así que fixo o que o médico lle mandou, e tomou as pastillas, e foi a ver tódolos días o médico. E rañar rañouse lo menos que puido, namais que refregándose unha perna contra a outra. Pero padecer padecía máis que santa Eulalia, tato coma se levase un silicio de espinas.
Mentres tanto a carracha medraba, e xa ía grande coma unha castaña, e a moza cada vez máis acomplexada, por non poder compartir con ninguén aquel problema; pois o mal hasta estaba nunha parte que non se lle podía mostrar a calquera. Así que ela cada vez máis triste, e o médico a receitarlle máis pastillas, e a dicirlle que non se rañara. E o boticario meta recomendarlle samesugas.
Pero sucedeu que un bo día o médico non estaba na casa, cando Carolina chegou a consulta, polo que se entretivo charlando coa muller, que estaba na cociña coas pernas
abertas fronte o lume, quentándolle a cena o marido. A muller, tal vez con algo de desconfianza, de que unha moza tan guapa visitara tantas veces o seu marido, preguntoulle qué mal padecía, para ir tantas veces a ver o médico. A moza tiña moita necesidade de compartir con alguén o seu mal –que nunha ocasión chegou a tal extremo que case llo confesa a marquesa- así que, con alivio, díxolle a muller cal era o problema.
-Saíume un grao que pica que adoece, e seu marido dime que non me rasque, e eu non aguanto máis. O grao cada vez é máis grande, pero non acaba de deitar. ¡Meu deus, estou tan desconsolada!
Por estar o mal naquel sitio tan reservado, a muller do médico non puido coa curiosidade e pediulle a moza que llo deixara ver. Levantou Carolina as saias, que por verbo da picachón xa non usaba bragas, e mostroulle a muller o forunclus campestrus. A muller, coas unllas largas e pintadas, foi facendo sitio para asegurarse si era verdade o que estaba vendo. E xa segura exclamou, con un ton triunfante:
-¡Pero se é unha carracha!
O tempo, e instintivamente, tirou por ela, e a moza estremeceuse, así coma se lle arrincaran dous ou tres peliños, pero o tempo xa sentiu un alivio celestial. A muller do médico deixou caer a carracha sobre a mesa, con un estremecemento, e a carracha, inchada com unha bolerca, quedou pataleando, coma as tartarugas, sen poder dar a volta. E miña prima marchou tan contenta, e con tanto apuro, que hasta lle esqueceu darlle as gracias a muller. Pero foi dereitiña a igrexa a darlle as gracias a san Antón. E cando o médico chegou a casa a muller o estaba esperando coa carracha sobre a mesa para chamarlle burro. E díxolle el:
-Así que ti es moi lista, e lla quitaches. Pois xa veremos que lle botas maná a pota.
Pois así son as cousas. A muller curou a Carolina, pero a fama levouna o médico, porque, como é de esperar, miña curmán non lle dixo a ninguén que o seu mal era unha carracha, e cando a marquesa se sentiu algo pachocha foi a ver a don Camilo, e dende aquela el foi o médico de cabeceira, e de alí en diante todo foi coser e cantar para o médico.
Pois a ese médico foi don Andy. Don Andy nunca na súa vida en tales apuros se vira, eso que o médico non o mandou espirse, como fan os médicos con todo o mundo. Sería porque un crego é un crego, vestido ou espido. Pero mandoulle subir a sotana baixar os calzóns. Así que don Andy tivo que mostrar o nabo coma calquera pecador. E cando o médico viu o tranganillo pingando, preguntoulle:
-¿E iso de onde saíu, don Andrés?
-Fun o outro día a Santiago e atopeime con uns irmás, que foron compañeiros do seminario, e tomei moita cervexa con eles. E penso que debeu de ser iso -mentiulle don Andy- que unha mentira piadosa non é pecado.
Receitoulle o médico unhas xiringadas ben caras, desas que só os cregos podían pagar, e despois de falar un tempiño dalgunhas menudencias, don Andy botou a andar, contento e aliviado de non ter que confesarlle o médico o seu pecado. Pero xa na porta, o despedirse, díxolle o galeno:
-Don Andrés, voulle a dar un consello: outra vez que tome desa cervexa, tómea con condón.

O VIÑO PICADO

A don Andy pasoulle coma os burros e os cabalos, que unha vez que proban non hai quen poida con eles. Cando miña curmán, filla de padriño Pepe, ía a misa con aquelas roupas de nena, o crego volvía a pecar, e más dunha vez se equivocou dicir a misa, por estar con un ollo no prato e outro no gato. E por a súa parte a rapaza, aínda sendo un pouco simple, instintos de muller non lle faltaban, e tamén se daba conta dos pensamentos do crego. O problema era que non había ocasión para pecar. Pero don Andy fixo coma o raposo, que estudia as costumes dos labradores hasta atopar o punto frouxo, e despois baleira os currais de galiñas. O cura tamén espiou as costumes da moza, e a viu ir varias veces as mazás que el tiña na horta. Aquelas mazás chamábanse da Santa Mariña, que eran as que chegaban máis cedo, e por ser das primeiras, os rapaces nin sequera as deixaban madurar.
Aquelo, entre o crego e a moza, non se houbera sabido se non fora por o afillado do tío Mazarico, que andaba nas mazás cando aquelo sucedeu. O mociño, dende que abriran un cine na vila, no saía del, e canta cousa vía no cine el a imitaba. E nunha ocasión viu unha película de guerra, onde os soldados se camuflaban con ramallos e se pintaban a cara de negro. Aquelo volveu tolo de todo o mociño. Fixo unha escopeta de madeira, disfrazábase coma os soldados, e tan ben o facía que os cans mexaban por el pensando que era unha árbore. Despois agochábase a veira do camiño, cando pasaba algunha persoa, fose vella ou nova, el saltáballe diante coa escopeta e ¡pun, pun! Estás morto. A xente non ganaba para sobresaltos, con tantos medos que pillaban coas tolemias do rapaz. E se ninguén morreu do corazón sería porque, naqueles tempos, a fame non lle daba paso a esas enfermidades.
Pois o conto é que, estando un día o rapaz na horta do crego, subido a maceira, camuflado con ramallos, viu entrar a filla de meu padriño por o mesmo portelo el entrara. Despois viu a don Andy camiñando entre as coles, que eran altas coma un home. O rapaz pensou que a moza tamén ía as mazá e quixo avisala de que don Andy estaba
na horta, pero non tivo tempo.
A mociña se ve que xa tiña unha cita amañada co crego, que non sería a primeira, porque correu o seu encontro, coma aquel que xa sabe o camiño. O crego empurrouna e ela caeu patas arriba, coma os escaravellos.
-E debaixo das saias non tiña pantalóns -dicía o rapaz moi emocionado, cando me contaba aquel suceso.
Así como estaba panza arriba, a moza viu que algo se movía na cima da maceira e dou en espoldrexar e querer escapar, o tempo que gritaba co alento entre cortado, pola presión que tiña encima dela:
-¡Un... Un... nen... no, un neno!
O cura, pensaba que aqueles empurróns da mociña eran parte do traballo, así que aproveitaba e, cando ela botaba para arriba, el dáballe para abaixo, o tempo que lle dicía, referíndose o neno:
-Que sexa o que Deus queira.
O afillado de meu tío Mazarico, o verse descuberto, tirouse da maceira e saíu como unha alma escapando do lume. Contoume a faena con moito secreto, encargándome que non llo dixera a ninguén. Eu, coa cobiza e rabia que me dou aquelo de que o crego papara aquel pastel, xa fun correndo a contarllo a meu curmán Pepe, o fillo da tía Xenerosa; pero el díxome que xa llo contaran. Así foi como o segredo non tardou en chegar os oídos de tío Pepe.
Era tío Pepe home moi temperado, que aprendera moito de seu pai, iso dicía el. Así que non se deixou levar pola ira do agravio. Nin dou golpes nas paredes nin patadas no cu o can, como farían outros homes na súa situación. El sentouse nunha morea de canelos de toxos, que estaban na eira a secar para quentar o forno o día de cocer o pan. Debo aclarar que, si hai algunha cosa incómoda para sentarse, os canelos de toxos gáñanlles a todas. E foi por aquelo que tío Pepe se sentou neles, porque acordouse dun refrán de seu pai, que dicía que para pensar coa cabeza, había que sentarse onde doera o cu. Pois sentado nos toxos, con algunha espiña cravándoselle no cu, amañou un cigarro en papel do Rei de Espadas, moi tranquilo. Pero notábase que debaixo da calma reinaba unha grande tempestade, pois envolveu un cigarro moito máis gordo que de costume. E despois chupaba con tanta forza que o fumo saíalle polo cu. O mesmo tempo refregaba o cu nos canelos, como fan as gatas na xeada cando andan en sazón. Así foi como, a forza de cravar espiñas no traste, lle veu a cabeza unha idea xenial. Decidiu dar unha festa para probar como ía madurando o viño nas botellas e, entre tódolos dignitarios, invitar tamén o crego. Comeron cabrito con patacas asadas e outras menudencias; e tío Pepe puxo na mesa viño branco para comezar, e rosado para seguir, unha botella de cada para cada comensal, que tío Pepe non andaba con coñas cando se trataba de xente gorda. Foron tomando o viño branco para facer boca, mentres non chegaba o cabrito. Despois seguiron co rosado. Don Andy, cando lle viu o cu a botella do branco, serviuse un vaso de rosado e tomou un bo grolo. Puxo cara de ferreiro e dun tosigón chantou o viño fora, con tanta forza que bañou a tódolos que estaban diante del, dicindo:
-Este viño está picado!
-Pois non debera, señor cura, que é do barril que vostede abriu esta temporada -díxolle o tío Pepe con una risiña de satisfacción. Avergoñado, por caer naquela trampa, don Andy deixou a mesa, dicindo que lle caera mal o cabrito. E os outros comensais, que lle tiñan todos tantas ganas a moza coma don Andy, quedaron pasando a lingua polo fociño, como se aquelo que o crego lles cuspiu na cara fora un doce. Pero, como neste mundo os curas perdoan todo, así lle perdooulle a don Andy a meu tío, e meu tío a don Andy, e volveron a ser amigos. E cando a miña curmán casou, casouna don Andy, coma se alí non pasara cousa algunha.

O CASAMENTO

Casouse a filla do padriño Pepe moi nova, con un fillo de Casimiro, o irmán máis novo de Pepe, o marido de miña tía a Cubana. Levoume algún tempo informarme que amaño fora aquel, porque el era moito maior que a rapaza, e ela merecía algo mellor, eso pensaba eu. Porque a moza, despois de ser avivada por don Andy, hasta se había volto simpática, e daba gusto falar con ela, o que demostra que un crego pode facer milagres. Eu cheguei a pensar que se casara con aquel home porque, despois da visita do bispo, a nosa igrexa, don Andy fíxose tan famoso que todo o mundo se quería casar na nosa parroquia, que hasta se casaban os vellos, coma se de súpeto a todo o mundo lle entrara un bicho. Os máis vellos que casou don Andy, foi meu tío Penedo e a Rosquilleira. A xente facía chistes da febre dos casamentos, e dicían:
-¡Ai meu Deus, aínda se vai a casar a fame coa gana de comer.
Pois informeime eu, pasado un tempo, que aquel casamento de miña curmán con aquel bruto, se debía a un caldeiro.
-¡A caldeiro! ¿Un caldeiro deses de carretar auga –eu quíxenme asegurar.
-Si, home un deses. Xa verás cando cho conte.
As cousas sucederon así: O fulano, que se chamaba Xan, –e digo esto sen ánimo de ofender a ninguén, pero o nome ven a pelo, porque no folclore galego ó lobo chámanlle Xan, e aquel home miraba as mulleres coma o lobo as ovellas, e sempre as andaba vixiando, agochándose detrás das silveiras, porque o pobre nunca unha rosca papara e andaba desesperado. Falábase de que as mulleres lle tiñan medo, porque, segundo as malas linguas, igual que seu irmán Pedro, el tamén tiña un carallo coma o mes de maio, e as mulleres non querían saber de tanta abundancia. Daquela, como a necesidade aviva o enxeño, el inventara un artiluxo para vixiar a miña curmán, cando ela ía a mexar a horta. Para tal propósito arrincoulle o cu a un caldeiro e o meteu a través da silveira. Alí metía a cabeza, coma se fora un soldado nas trincheiras, e se deleitaba mirando como ela mexaba, mentres que el a sacudía. Alguén o descubriu e pasoulle a noticia a meu tío, que o pillou co as mans na masa e, sen previo aviso, doulle tal patada no cu, que el, o dar un brinco para diante, enterrou a cachola no balde hasta os ombros, e despois houbo que cortarlle o chirimboliño con unha tesoira, para sacarlle de alí a cabeza. Aquelo foi motivo de risas e chistes na aldea; chistes que a tío Pepe non lle facían gracia ningunha, e para desfacer o agravio, que o ofendera aínda máis que o caso de don Andy, fixo que se casaran. Houbo festa a rebentar na casa de tío Pepe, con moitos invitados, pero a min non me invitou, o moi maricón.
No casamento tamén estaban Cacholas, e o meu parente político, o Andaluz. Eses dos ían a tódalas festas, anque non foran invitados. O Andaluz ía de gorra, e o Cacholas de balde,porque non había gorra que lle entrara na cabeza. Eran os primeiros en chegar e os últimos en marchar. Fixéranse moi amigos aqueles dous, porque a ambos lles gustaba o viño, e cando se perdían atopábanse na taberna.
O Cacholas foi un dos personaxes máis famoso da aldea. Era pequeno, o que se di tan ancho como longo, todo cabeza e orellas. Contábanse moitos chistes sobre aquela cabezota. Contaban que, cando ía a escola, os rapaces deron en chamarlle Cacholas, e despois tivo que contestar a ese nome, e non a outro, toda a súa vida.
Cando viñan por a aldea mulleres, daquelas tratantes que mercaban froita e cebolo -que eran mulleres que maldicían coma carreteiros e que tomaban caña como xastres- cando miraban para aquela cabeza de Cacholas, dicían elas:
-¡Me cago en ningún deus! ¿Cómo lle quedaría a o chocho a esa nai?
Falábase que, cando a nai o parira, chamaba por súa nai e tódolos santos, gritando:
-¡Ai, madre, que racho!
-Non rachas, no, que iso da moito de si dicíalle a nai.
Pero a xente que recordaba a infancia do Cacho1as, dicían que o nacer era normal, como outro neno calquera; e iso sería certo, pois sabido é que a xente volvese cabezota co pasar do tempo. Pero no caso de Cacholas dicía que aquela cabeza era inchazón, de tantos golpes que seu pai lle había dado nela, cando era neno. Parece ser que, sen ningún motivo nin razón, dáballe golpes na cabeza e dicía:
-Foi toda a túa culpa, cabezón.
-¿E logo que fixo o rapaz? –preguntábanlle.
-¡Qué fixo! Tiñades que ver a miña muller antes de nacer este cabezón, e agora ten unha que parece unhas alforxas.
Falábase de que Cacho1as había vendido a cabeza a un hospital, para estudiar o seu contido cando morrera, e que lle habían dado bos cartos por ela. Pois case que se queda o hospital sen cabeza, aquel día que se casou miña curmán, que ese era o chiste que eu quería contar, se non fora que me esvalleime un anaco.

Preparou padriño Pepe un cortello dos porcos para a filla. ¿Qué dis, Manuel? Boeno, chiqueiro fora, en tempos idos: vivenda dos porcos, do cabalo, do burro, e así de xente miúda. Pero xa levaba un tempo facendo de bodega, onde se gardaban tódolos trastes, coma ser leña, barrís vellos e niños de curuxas. Pois padriño Pepe chamou canteiros e carpinteiros, e fixo daquel local unha acomodación como para vivir un rei. O Cacholas había axudado coa obra, mesturando cemento e outros traballos brutos; pero, cando chegou a hora dos traballos máis finos xa non o precisaron, que el non tiña cabeza para tanto. E aquí ven o chiste. O Andaluz e Cacholas nunca marchaban dunha festa hasta que os chimpaban fora, e naquela ocasión, despois que os chimparon o camiño, ían os dos pola corredoira cantando o revés –o Andaluz en galego, e o Cacholas flamenco- e como lles cadraba pasar por a nova mansión da filla de Pepe, Cacholas tivo una ocorrencia xenial, e díxolle o Andaluz:
-Oies ¿por qué non vamos a escoitar como fai Xan coa rapaza?
-¿Y qué le vamo a escuchá? Desde ajuera no se oye ná. Ar meno que ese tío se ponga a bufá como lo toro en la plasa.
-¡Déixate de toros, carallo! Que eu axudei coa obra e sei por onde entrar a un alpendre, e desde alí podemos escoitar. Verás como ela grita, que Xan ten un nabo coma a miña cabeza.
-¡Ozú! Pue que Dios le conserve la salu a esa mujé, si le meten algo como tu cabesa entre la pierna -dicía o Andaluz.
A casa estaba nun terreo inclinado, e pola parte de arriba daba a unha pequena horta, e as ventás quedaban case que a altura do chan. Por aquela razón colocaranlles ferros, para que non entrara os animais, coma ser, vacas, cabras e gatos, xa que ladróns de casas non había por aqueles tempos, porque tampouco había nada que roubar. Pois Cacholas, por o feito de que a vivenda quedara diferente a como el pensaba, e pola escuridade, confundiu o cuarto nupcial polo alpendre. A ventá estaba aberta, porque a noite era morna, e por alí trataron de entrar os dos parrandeiros.
-Caladiños ¿eh? -dicía o Cacholas-. Entra ti primeiro que es máis delgado.
O Andaluz era tan delgadiño que podía entrar por o cu dunha agulla, así que escorreuse para dentro, pasando os ferros coma unha cobra. Pero, xa dentro, deuse conta que estaba no cuarto nupcial, e daquela quedou petrificado de medo. Xan e a súa muller estaban, naquel mesmo instante, poñendo mans a obra, e tiñan unha discusión en voz baixa, sobre como facer o traballo.
-¿E non seria mellor prender o candil? -preguntaba el.
-¡No! Xa che dixen que a primeira noite tiña que ser as escuras.
-Pois así eu non vexo por de onde ando -dicía el.
A flamante esposa, tal vez co medo que ela vira as sobras do crego, empeñouse en facer o traballo a cegas. Mentres tanto, sen darse conta do que pasaba a dentro, Cacholas tamén trataba de entrar, pero como a cabeza non lle collía ben por por entre os ferros, facía o escoitaba a dentro, pensando que era o Andaluz que lle daba instruccións en voz baixiña. A moza ía dicindo o marido:
-Un pouquiño máis arriba... Non tanto, home. Máis abaixo, algo máis a dereita ... pero a modiño que eso magoa.
-Claro que magoa, que xa esfolei unha orella –contestaba Cacholas.
A parella, tan entusiasmada estaba co seu traballo, que non oían falar o Cacholas e seguían co seu. E o cacholas, segundo ela dicía, pensando que era o Andaluz, así facía el coa súa cabeza, tratando de introducila entre os ferros. Por aí que Xan acertou e a esposa gritou:
-Dálle un golpe, que xa ten a cabeza dentro.
Cacholas, dándose conta que aquela voz non era a do Andaluz, e pensando que o golpe era para el, por ir a escoitar, tirou da cabeza con tanta presa que case arrinca os ferros, e unha orella quedoulle presa namais que por un pelderico. O pobre botou un grito de dolor como un vampiro que lle espetan un fungueiro no peito, e saíu correndo, saltando silveiras e caendo aquí e acolá. O Andaluz tamén saíu por entre os ferros sen rozalos, e seguiu a Cacholas. Xan prendeu o candil, pero, vendo que alí non había xente, pensou que fora o demo, meiga ou pantasma. Daquela ciscallaron unha pouca auga bendita polo cuarto, para desfacerse deses malviventes, e coa mesma seguiron con seu traballo, pero xa co candil prendido.
Contaban que, o outro día da voda, preguntoulle unha veciña a miña curmán, víndoa que andaba como se non puidera co seu corpo.
-¿E logo, cómo te sentes despois da lúa de mel?
-Moi fodida -díxolle ela.
Ela estaría ben fodida, pero sarna con gusto non pica, que aínda o Cacholas quedou máis fodido que ela, que tivo que ir o médico a que lle cosera a orella; pero o médico debeulla de coser con fío de foguete, e subela de zapateiro, porque a orella infectóuselle e caeulle. Despois de pasar o peor, Cacholas facía chistes dicindo:
-Si o soubera antes xa tiña Cortado, que agora poño ese lado cando me piden e o outro cando pido eu.

A MULA

Todo aquel tingladiño que don Andy tiña tan ben armado -consecuencia da visita do bispo- véuselle a baixo un santo domingo de orballo. E a culpa toda foi dunha mula. Que é de ver como, neste mundo, unha cousa leva a outra e se forma un texe-manexe. Un labrador da parroquia, pero que non era de miña aldea, tiña unha mula de mala calidade, que máis que mula parecía unha burra grande. E un domingo que estaba orballando, xusto cando a xente ía para a misa, viña o home pola estrada con un carro a medio cargar de herba, tirado pola mula. O animal, así como lle pode pasar a calquera, escorreu e caeu, e detrás foi o carro tamén. A mula debeu de coller medo e non se quería levantar, por moito que o home fixo por erguela. Os homes que ían para a misa, trataban de axudar o paisano, cada cal dado o seu consello, para que o animal se puxera en pé.
-Soprarlle nos ollos -dicían uns.
-Taparlle as ventas -dicían outros.
-Taparlle as orellas -aconsellaban moitos.
Aqueles trucos funcionaban con outros animais, pero non coa mula, que non facía caso a todos eses remedios. Pois, sendo a única mula que había por aquelas aldeas, os labradores, que estaban acostumados a tratar con outra crase de animais, non lle daban coa tecla a mula. O parvo da aldea, que se fixera beato, e non perdía una misa, poñéndose sempre en primeira, tamén estaba alí dando a súa opinión de cómo levantar a mula; pero nin coas ideas dun parvo se levantaba o animal, que seguía patas arriba coma os escaravellos. Mentres tanto o orballo ía penetrando a roupa e os homes maldicían e comentaban:
-Esta auga parece que non pero fode.
En eso estaban cando acertou a pasar por alí un tratante con una mula cargada, que lles chamaban casteláns e que vendían de todo. O home, coñecedor das debilidades deses animais, díxolles os labradores:
-Así nunca a levantades, que colleu medo. Tedes que meterlle un pao no coño, veredes que axiña se levanta.
Pensaron os presentes que o tratante estaba de coña pero, como último remedio, metéronlle o mango dunha aixada alí, e a puta da mula levantouse dun brinco. Daquela houbo risas, e dixéronse alí tódalas burradas do mundo:
-¡Ah, carallo! Logo era por alí a cosa.
-Pero mira ti o demo, de onde estaba o segredo.
-Pois cando a túa muller caia, xa sabes como has de facer.
O parvo anotaba e, cando na misa don Andy botou a bendición, unhas pingueiras foron a dar nos ollo o tontarrón, por estar na primeira fila, e comentou, a medida que se limpaba os ollos:
-Esta auga fina parece que non pero fode.
A marquesa, que estaba mesmo detrás do parvo, foi a primeira en desmaiarse e caer patas arriba entre os bancos, igual que a mula. As mulleres acudiron a axudala, e da mesma maneira que fixeran os homes coa mula, así facían elas co a marquesa; e a marquesa, coma a mula, seguía patas arriba, sen reaccionar a ningún remedio. Daquela aconselloulles o parvo:
-Metédelle o mango dunha aixada no coño, xa veredes que axiña se levanta.
¡Boeno! Hasta a don Andy lle faltou pouco para morrer dun ataque. Alí fixáronse máis cruces que as que fixo meu tío Mazarico para vender na Misión. A marquesa nunca máis volveu a misa a nosa parroquia, e como ela a atracción moitos outros clientes cambiaron de negocio e don Andy veuse a baixo. Daquela dicía a xente:
-Estalle ben, por deixar ir xente parva a misa.
Eu penso que habían que aproveitaba para dicir aquelo con dobre sentido. Pero don Andy dicía que os parvos tamén son fillos de Deus, e que non se lles podía prohibir a entrada na igrexa. Como a marquesa parou de ir a misa -de vergoña sería- don Andy comezou a ir a súa casa, para facerlle misa nunha capela que ela tiña na súa casa. E despois da misa tomaban té os tres: la marquesa, don Andy e a miña curmán, Carolina. Así foi que logo medrou unha grande amizade entre os tres. A marquesa, o primeiro admiraba a don Andy por devoción, e despois por devoción e cariño. Eu cheguei a sospeitar, cando tiven uso de razón, que a marquesa chegou a estar namorada de don Andy. Porque a pobre muller, era rica en cuartos, pero de amor e amizades parecía estar máis pobre que as arañas. Aparte de miña curmán Carolina, no tiña moito con quén falar. Porque aveces os títulos, e a excesiva formalidade escorrentan as amizades. A muller había tratado toda a súa vida con xente aburrida, como por exemplo: curas, monxas frades. E don Andy, que en nada se parecía a un crego, debeulle de encher o ollo. Explico esto porque a Marquesa, debeu de pensar, cando xa estaba con un pe no caixón, que a súa vida -así coma a da súa defunta irmán había sido un desperdicio: todo polo que lles habían metido na cabeza as monxas. Así que, por iso sería que lles aconsellou, a don Andy e a miña curmán, de que non cometeran o mesmo error. E don Andy, que despois de probar se dera conta que se equivocara de oficio, fíxolle caso a marquesa, e tirou de sotana e casouse con miña curmán, coa bendición da marquesa. Tío Pascual pasoulles testamento, e eles foron a vivir con el. Amañaron a casa, limpando toda a merda que se amontoara durante anos, e alí viviron felices sen comer perdices. Tío Pascual mercou un paraugas e deixouse de andar pos matos con gavelas te toxos o lombo para non mollarse. Cortou a melena de león, afeitouse e lavouse, vestiuse con roupa decente, e parecía un home contento... lavase hasta un vello de bo ver. O matrimonio disque tivo varios fillos, que eran guapos e que se parecían o tío Pascual. Despois eu marchei e perdín contacto con todos eles.
***********************************************************
ACABOUSE O CONTO

76.500 Palabras